Moräne

Sytemoräne vun eme Glätschers bi Zermatt, Schwyz.

Moräne (frz.: moraine „Grell“) sin d Gsamtheit vum Matrial, wu vu Glätscher transportiert wird, im speziälle d Schuttablagerige, wu vu Glätscher bi ihre Bewegig mitgschlaipft oder ufghyflet wäre, derzue di im Gländ erchännbare Formatione.

Worthärchumft

Urspringli stammt dää Uusdruck us em frankoprenvenzalische Dialäkt vu dr Gegnig um Chamonix, wun ere fir Felswäll brucht wird, wu d Glätscher aaghyflet hän. In di wisseschaftli Literatur isch dr Uusdruck anne 1799 vum Schwyzer Glätscherforscher Horace Bénédict de Saussure yygfiert wore.

In dr Fachliteratur isch s in dr letschte Johr gängig wore, dr Uusdruck „Moräne“ nume no uf Matrial z bezie, wu aktuäll im Glätscheryys bewegt wird, un uf d Reliefforme, wu unter un um s Glätscheryys entstehn. D Ablagerige (Sedimänt) dergege wäre hite ender Gschiebmergel (oder au Till) gnännt.

Arte vu Moräne

Moräne oberhalb vum Lake Louise, Kanada

Grundsätzli unterscheidet mer zwoo Arte vu Moräne, d Wandermoräne un di abglagerete Moräne. Wandermoräne sin diejenige, wu vum Yys bewegt wore sin. Moräne wu abglageret, derno aber nimi bewegt wore sin, heißt mer abglagereti Moräne.

Zue dr Wandermoräne ghere:

• Obermoräne stamme vum Matrial, wu vu dr Felswänd uf dr Glätscher ghejt un sich bim Schmilze vum Glätscher ablageret, si chemme in dr Hauptsach im Zehrbiet.
• Innemoräne umfasse alles Matrial, wu im Innere vum Glätscher, also interglazial transportiert wird.
• Untermoräne bilde sich an dr Glätscherbasis. S Matrial vu dr Untermoräne wird dur d Ryybig mit em Untergrund seli stark gschliffe un verchleineret.
• Sytemoräne bilde an dr Ränder vu dr Glätscherzunge. Ihre Matrial stammt zem Eine vum Gstei, wu sytli aastoht, zem Großdeil aber us ehmolige Untermoräne, wu an dr Syte vum Glätscher gfiert wore sin.
• Mittelmoräne entstehn us dr Sytemoräne vu zwee Glätscher, wänn die zämmefließe (Konfluenz) un sich vereine.
• Geschiebe|Gschieb isch alles Matrial, wu vum Yys bewegt woren isch.

Zue dr abglagerete Moräne ghere:

• Grundmoräne bstehn us em Matrial vu dr Unter- un Innemoräne.
• Ändmoräne bilde sich as Schuttaahyfige am Glätscheränd, wänn sich d Glätscherstirn fir lengeri Zyt nit bewegt. An ihne cha mer bsundersch guet di grescht Uusdehnig vum Glätscher säh.
• Satzändmoräne entstehn dur Abschmilze vu dr Glätscher iber e lengere Zytruum amn eire Stell. Doderbyy bilde sich greßeri Wäll, wu noch em komplette Abschmilze vum Yys d KLAndschaft karakteristisch brege.
• Fließändmoräne sin e Folgeprodukt vu Satzendmoräne, wänn si ihri Form verändere, wel dur Gsteinsmatrial zämmeghejt oder aberuglet.
• Stuuchändmoräne sin yyglagereti Scholle vu glätscheriberfahrenem Matrial (in gfrorenem Zuestand), wu in di uubewegt Moräne yynegschirgt un yyböue woren isch.
• Sohlmoräne sin s Gegestuck zue dr Grundmoräne, doderbyy het s kei Transport gee.
• Ablationsmoräne sammle Matrial vum Yys, wu schilzt, un sin s oberscht Glid vu dr Moräne-Abfolg.
• Drumlin sin lengligi Higel, wu an dr Bewegigsrichtig vum Glätscher lang lige. Si bstehn zem greschte Deil us abglageretem Moränematrial, vor allem vu dr Grundmoräne.
• Findlig sin greßeri vum Yys mitgfierte Gsteinsbleck

Noch dr Zyt, wu si entstande sin, wäre Jungmoräne (Weichselyyszyt, Wirmyyszyt) vu Altmoräne (us dr vorrige Yyszyte) unterschide.

Zämmesetzig

Dr Uusdruck Moräne umfasst alli Schuttmasse, wu dur s Yys mitgfiert un abglageret wore sin. Moräne bstehn us Matrial mit verschidene Chärnigsgreßine, vum Ton iber Sand bis zue greßere Gsteinsbleck. S Matrial isch aber durmischlet un wyyst in dr Regle kei Sortierig oder Schichtig no dr Greßi uf.

Au finde sich Änd- un Grundmoräne as Sohl-, Zwische- oder Deckschicht gmischlet, derzue Altgstei. Ufermoräne, des sin Sytemoräne, wu scho abglageret sin, chenne au ne uusuuferi Schichtig ufwyyse.

Literatur

• Albert Schreiner: Einführung in die Quartärgeologie. 2. Auflage. Schweizerbart, Stuttgart 1997, ISBN 3-510-65152-9

Weblink

 Commons: Moräne – Sammlig vo Multimediadateie

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vum Artikel „Moräne“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.