Borulu bitkilər
| Borulu bitkilər | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||||
|
Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Borulu bitkilər |
||||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||||
| ||||||||||||
Borulu bitkilər (lat. Tracheophytes) — bitkilər aləminin çoxsporlu bitkilər kladına aid bitki kladı.
Bu bitkilər, adından da göründüyü kimi, su və qida maddələrinin daşınmasını təmin edən ixtisaslaşmış damar toxumalarına malikdirlər. Bu xüsusiyyət, onların quru mühitdə yaşamağa uyğunlaşmalarında və müxtəlif formalarda təkamül etmələrində mühüm rol oynamışdır.
Quruluşu
[redaktə | vikimətni redaktə et]Borulu bitkilər kök, gövdə və yarpaqdan ibarət mürəkkəb bir quruluşa malikdir. Kök sistemi bitkini torpağa bağlayır, su və mineral maddələrin udulmasını təmin edir. Gövdə bitkinin dik durmasını təmin edir və yarpaqları günəş işığına doğru yönəldir. Yarpaqlar isə fotosintez prosesi vasitəsilə qida istehsal edir.
Borulu bitkilərin ən vacib xüsusiyyəti, ksilem və floema adlanan iki növ damar toxumasına sahib olmasıdır. Ksilem, suyu və mineral maddələri köklərdən gövdə və yarpaqlara daşıyır. Floema isə fotosintez məhsullarını yarpaqlardan bitkinin digər hissələrinə nəql edir.
Təsnifatı
[redaktə | vikimətni redaktə et]Borulu bitkilər dörd əsas qrupa bölünür: Qıjıkimilər (Lycopodiophyta), Qatırquyruğukimilər (Equisetophyta), Psilotophyta və Toxumlu bitkilər (Spermatophyta). Toxumlu bitkilər isə öz növbəsində Çılpaqtoxumlular (Gymnosperms) və Çiçəkli bitkilər (Angiosperms) olmaqla iki yerə ayrılır.
Həyat dövrləri
[redaktə | vikimətni redaktə et]Borulu bitkilər nəsil növbələşməsi ilə xarakterizə olunur. Bu o deməkdir ki, onların həyat dövründə iki fərqli nəsil — sporofit və gametofit — növbələşir. Sporofit nəsil diploiddir və sporlar əmələ gətirir. Gametofit nəsil isə haploiddir və gametlər (cinsi hüceyrələr) istehsal edir.
Ekoloji rolu
[redaktə | vikimətni redaktə et]Borulu bitkilər ekosistemlərdə çox mühüm rol oynayır. Onlar fotosintez prosesi vasitəsilə oksigen istehsal edir, qida zəncirinin əsasını təşkil edir və torpaq əmələ gəlməsində iştirak edir. Eyni zamanda, onlar iqlimə də təsir göstərir.
Borulu bitkilər və insan
[redaktə | vikimətni redaktə et]Borulu bitkilər insan həyatının bütün sahələrində əvəzolunmazdır. Onlar qida mənbəyidir, tibbdə istifadə olunur, sənaye və iqtisadiyyat üçün xammal təmin edir və mədəni və estetik dəyərə malikdir.
Qoruma və təhdidlər
[redaktə | vikimətni redaktə et]Borulu bitkilər yaşayış mühitinin itirilməsi, iqlim dəyişikliyi, invaziv növlər və çirklənmə kimi müxtəlif təhdidlərlə üzləşir. Bu təhdidlər, onların müxtəlifliyini və yaşama şansını azaldır.
Gələcək perspektivlər
[redaktə | vikimətni redaktə et]Borulu bitkilər üzərində aparılan tədqiqatlar, onların təkamülü, fiziologiyası və ekoloji rolu haqqında daha çox məlumat əldə etməyə imkan verir. Biotexnologiya və genetik müdaxilələr isə daha məhsuldar və xəstəliklərə davamlı bitki sortlarının yaradılmasına kömək edir.
İstinadlar
[redaktə | vikimətni redaktə et]- ↑ Ruggiero M. A., Gordon D. P., Orrell T. M., Bailly N., Bourgoin T., Brusca R. C., Cavalier-Smith T., Guiry M. D., Kirk P. M. A Higher Level Classification of All Living Organisms (ing.). // PLOS ONE / PLOS ONE Editors PLoS, 2015. Vol. 10, Iss. 4. P. e0119248. ISSN 1932-6203 doi:10.1371/JOURNAL.PONE.0119248 PMID:25923521