Content-Length: 436372 | pFad | http://br.wikipedia.org/wiki/SUA

Stadoù-Unanet Amerika - Wikipedia Mont d’an endalc’had

Stadoù-Unanet Amerika

Kemmañ al liammoù
Eus Wikipedia
(Adkaset eus SUA)
Evit implijoù all, gwelet Stadoù Unanet.
United States of America
Stadoù-Unanet Amerika
Banniel SUA Siell SUA
Banniel Siell
Kan broadel
The Star-Spangled Banner
"Ar banniel steredek"
Sturienn
Ofisiel : "In God We Trust"
"E Doue e fiziomp"
Hengounel : "E Pluribus Unum"
"Diwar lies, unan"
Melestradur
Kêr-benn Washington D.C.
38° 53' 42" N 77° 02' 12" W
Kêr vrasañ New York City
40° 39' 51" N 73° 56' 19" W
Yezhoù ofisiel Hini ebet[1].
Yezh vroadel Saozneg (de facto)[2]
Gouarnamant Republik kevreadel
Prezidant : Joe Biden
(Strollad Demokratel)
Korf-lezenniñ
Kambre izelañ
• Kambr uhelañ		 Kongres ar Stadoù-Unanet
Kambr an Dilennidi
Sened
Dizalc'hiezh
• Disklêriet
• Anzavet
• Bonreizh e pleustr		 Banniel ar Rouantelezh Unanet Rouantelezh-Unanet
4 a viz Gouere 1776
3 a viz Gwengolo 1783
21 a viz Even 1788
Douaroniezh
Gorread (renk)
• Hollek
• Dour (%)		 9 833 517 km² (4re)[3]
6,76
Poblañs (renk)
(2019, brasjedet)		 328 239 523 (3de)
Stankter 33,48 ann. /km²
Armerzh
Moneiz dollar SUA (US$)
PDG (2017)
• Hollek (renk)
• Dre zen (renk)
US$ 19,49 x 1012 (2)
US$ 59 800 (19)
Feur kreskiñ gwirion 2,2 % (2017) (145vet)
Titouroù all
Gwerzhid-eur UTC -5 da -10
• Hañv : UTC -4 da -10
Kod ISO 3166 US
Pellgomz +1
Kod Internet .us .gov .mil .edu
Internet www.usa.gov
Andon : (en) CIA - The World Factbook (07 KZU 2018)
Map of USA DC

Ur vro etre ar Meurvor Atlantel hag ar Meurvor Habask en Amerika an Norzh eo Stadoù-Unanet Amerika (saozneg: United States of America, teskanv: SUA, saozneg: USA, stumm berr: (ar) Stadoù-Unanet, (the) United States). Aliezik e vez graet Amerika pe Bro-Amerika ivez dre verrdro. Amerikaned pe Stadunaniz a vez graet eus o annezidi. Abaoe deroù an XXvet kantved eo ar riez c'halloudusañ er bed. 331 milion a annezidi a oa e 2020, trede poblañs vrasañ ar bed.

Roet eo bet an anv Amerika diwar hini an ergerzhour italian, Amerigo Vespucci. Ur rann hag un drevadenn eus ar Rouantelezh-Unanet e oa a-raok ma voe graet an Dispac'h amerikan a-enep d'ar Saozon. Ur republik kevreadel gant 50 stad eo ar vro bremañ. Washington D.C. eo he c'hêr-benn, war an aod Reter.

Un ezel diazezer eus Aozadur ar Broadoù Unanet (ABU) eo hag emañ ar sez anezhañ e New York, kêr vrasañ ar vro. Un ezel padus eus Kuzul Surentez ABU eo. Broudet en deus ar gouarnamant stadunanat ar broioù a felle dezho lakaat un harz d'an Unaniezh Soviedel da sinañ e 1945 Aozadur Feur-emglev Norzhatlantel. Hiziv e vez graet 37% eus dispignoù milourel ar bed gant ar SUA, hae e chom al lu stadunanat an hini galloudusañ er bed.

Ekonomiezh kentañ ar bed o deus ar Stadoù-Unanet, a-drugarez da gennadoù al labour-douar, ar greanterezh hag ar servijoù. An US dollar, ar moneiz stadunanat, eo arouez o galloud ekonomikel. E-touez ar re wellañ int ivez war dachenn an imbourc'h skiantel hag an neveziñ teknologel.

Saozneg ha spagnoleg eo ar yezhoù komzet ar muiañ, met ouzhpenn yezhoù an Amerindianed e vez komzet meur a yezh all gant familhoù an embroidi, en o zouez ar brezhoneg (war-dro 20 000 yezher hervez un enklask e dibenn an XXvet kantved). Ar sevenadur ar muiañ skignet er bed eo an hini amerikan.

Stadoù ar Stadoù-Unanet

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Evel ma tiskouez splann an anv ez eo Stadoù-Unanet Amerika un unaniezh stadoù disheñvel. Abaoe 1960 ez eus 50 anezho.

Ur republik bonreizhel hag ur stad kevreadel eo.

Douaroniezh

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Trede brasañ bro ar bed eo ar Stadoù-Unanet war-lerc’h Rusia ha Kanada hag a-raok Republik Poblek Sina. An tiriad amerikan, en em led war 7 % eus douaroù divoret ar blanedenn, zo ken bras ha kevandir Europa. Gorread ar Stadoù-Unanet zo 17 gwech kement ha hini Frañs ar c’hevandir. Brasoc’h eget Frañs eo stad Alaska pe hini Texas. Ar bloc’had 48 stad, da lavaret eo an holl stadoù war-bouez Alaska ha Hawaii, a vez anvet « Mainland » a-wechoù, zo dezhañ ur stumm hag a denn d'ur pempkorneg, hag en em led war 4 gwerzhid-eur. 4 500 km hed zo etre ar Meurvor Atlantel (reter) hag ar Meurvor Habask (kornôg)[4]. 2 500 km, a-hend-all, zo etre harzoù Kanada hag harzoù Mec’hiko. Ar stêr Missouri hag ar stêr Mississippi a zo 6 000 km a hed ganto o-div ha redek a reont dre greiz ar mainland. Ken hir int o-div hag ar stêr Amazon a zo o redek e Suamerika.

Harzoù gant broioù all

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

12 034 km harzoù [5]:

Douaroniezh fizik

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Traoñienn ar Marv, al lec’h izelañ ha tommañ eus ar Stadoù-Unanet

Un nebeud lec'hioù dibar:

  • Ar beg uhelañ : Denali en Alaska (6 168 metr)
  • Al lec’h izelañ : Badwater e Traoñienn ar Marv e Kalifornia (- 86 metr)
  • Ar stêr bennañ : ar Missouri-Mississippi zo ouzhpenn 6 000 km hed dezhi.
  • Gorread : 9 826 676 km² (en trede plas war-lerc'h Rusia ha Kanada)
  • Aod: 19 924 km
  • An uhelderioù pellañ: - 86 m > + 6 194 m

Torosennadur

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Snake River ha Grand Teton, Wyoming

Liesseurt eo torosennadur ar Stadoù-Unanet. En em led a ra a norzh da su dreist-holl. Er C'hornôg emañ ar Menezioù Roc'hellek (Rocky Mountains), al Lammoù-dour hag ar Sierra Nevada, 4 500 metr well-wazh a uhelder dezho. En o zouez emañ plateizioù ha diazadoù Colorado. Plaenennoù ha plateizioù bras-ec’hon kreiz ar Stadoù-Unanet zo hollad ar stêrioù Mississippi ha Missouri o redek enno. Eus an dibab eo an douaroù enno ivez. Er reter ez eus menezioù kozh, an Appalachoù o anv (Appalaches), dezho 2 300 metr a uhelder. Plaenennoù strizh zo e-touez ar menezioù-se hag ar Meurvor Atlantel.

Menezioù-tan

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Menez Hood, Oregon

An darn vrasañ eus ar menezioù-tan bev zo er c’hornôg, en Alaska hag en enezeg Hawaii :

Hinoù

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

An holl zoareoù hinoù a ren war ar Stadoù-Unanet, eus ar yenañ (hinad pennahelel en Alaska) d'an tommañ (Traoñienn ar Marv), eus ar glepañ (Gwalarn, Stad Washington) d’ar sec’hañ (hinad krin ha gouelec’hioù er Mervent). Gant an hinoù hag an torosennadurioù a bep seurt zo bet er Stadoù-Unanet ez eus bet stummet maezioù ha rannvroioù liesseurt enno.

Stêrioù

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Grand Canyon

Lennoù

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Skeudenn dre loarell eus al Lennoù Bras

Gorread hollek al Lennoù Bras zo war-dro 250 000 km², bezet an hanter eus gorread Frañs ar c’hevandir.

Lenn Powell, Utah

Douaroniezh denel

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Gourhentoù pennañ ar Stadoù-Unanet

Dasparzh an annezidi

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

An Amerikaned zo o chom dreist-holl war an aodoù ha tro-dro d’al Lennoù Bras. Eus ar c’hantved hedredenn, eus tu ar c'hornôg, betek ar Meurvor Habask hag en Alaska n'eo ket bras-tre an niver a annezidi, war-bouez en ur gêr zistro bennak hag ivez e Kalifornia. Kalifornia zo ar Stad stadunanat ma'z eus an niver brasañ a dud o chom enno ha kenderc'hel a ra ar Stad-se da zesachañ an dud eus diabarzh pe eus diavaez ar Stadoù-Unanet.

Kêrioù ha niver an dud enno

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

En tu all d’an tri c’hard eus an dud zo o chom e kêr er Stadoù-Unanet. megalopolenn BosWash zo e biz ar vro. Roll an tolpad-kêrioù pennañ eus ar Stadoù-Unanet, o stad kevreat hag an niver a dud zo o chom enno[6] :

Los Angeles, Kalifornia
Chicago, Illinois
San Francisco, Kalifornia
  1. New York (New York) : 24 112 176
  2. Los Angeles (Kalifornia) : 18 313 809
  3. Chicago (Illinois) : 11 318 384
  4. Washington (DC) - Baltimore (Maryland) : 8 026 607
  5. San Francisco (Kalifornia) : 7 159 693
  6. Philadelphia (Pennsylvania) : 5 951 797
  7. Dallas - Fort Worth (Texas) : 5 931 956
  8. Detroit (Michigan) : 5 905 754
  9. Miami (Florida) : 5 726 495
  10. Houston (Texas) : 5 280 752
  11. Atlanta (Georgia) : 5 034 362
  12. Boston (Massachusetts) : 4 411 000

Istor berr SUA

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

An Indianed e oa bet an dud kentañ o chom er Stadoù-Unanet. Tri meuriad indian a oa ha meur a gant yezh ha sevenadurioù disheñvel o doa. N’ouzer ket kalz a draoù diwar o fenn, dreist-holl evit a sell ar pobloù kantreat.

Er XVIvet kantved hag er XVIIvet kantved e voe an Indianed o taremprediñ Europiz evit ar gwechoù kentañ. Diazezañ a reas dreist-holl ar Spagnoled er su, ar Saozon er reter hag ar Frañsizien en norzh hag en draoñienn ar Mississippi ha da-heul e voe enebet meur a sevenadur an eil ouzh egile.

E 1607 e tiazezas ar Saozon o c’hêriadenn gentañ, Jamestown hec’h anv. Da c’houde en em stalias trevadennoù niverus a-hed an aod er reter. En o zouez e oa Plymouth, Boston, Salem, Williamburg. D'ar mare-se e voe krog da harluañ ha da werzhañ tud du eus Afrika da sklaved. Gant ar morianeta e voe diorroet ar plantadegoù kotoñs er su dreist-holl ha diorroet e voe an danframmoù.

C’hwennet e voe an Indianed gant ar c’hleñvedoù-red (brec’h, ruzell) a oa bet degaset gant an difraosterien. Miliadoù a Indianed all a voe lazhet en ur vrezeliañ gant Europiz ivez. E-pad ar brezel brasañ ez aloubas ar Vreizhveuridi tiriadoù ar C’hallaoued hag e-se e oant deuet a-benn da zaougementiñ gorread an douaroù a oa dalc'het ganto betek ar mare-se.

Disklêriadur Dizalc'hidigezh ar Stadoù-Unanet

Trizek trevadenn vreizhveuriat a c’hounezas o dizalc’hiezh diouzh Breizh-Veur d'ar 4 a viz Gouere 1776. Degemeret e voe ganto Bonreizh Stadoù-Unanet Amerika e 1787. Ar vonreizh kentañ bet degemeret e broioù ar c'hornôg. Diazezet eo bet an identelezh amerikan gant an daou skrid-se.

Disklêriet e voe ar Brezel Diabarzh e 1861 abalamour d'ar sklavelezh ha da blegoù fall an armerzh er Stadoù-Unanet. Ne viras ket ouzh a vro avat da vont war-raok. Evit gwir e oa bet miliadoù a dud o vont d'ober o annez ahont a-hed an XIXvet kantved. D'ar mare-se eo ivez e voe diorroet ar greantelerezh er vro hag e voe aloubet ar c’hornôg pa voe diorret an hentoù-houarn ahont.

En XXvet kantved eo deuet ar Stadoù-Unanet da vezañ galloudusañ bro ar bed a-fet armerzh, sevenadur ha politikerezh (dreist-holl war-lerc'h an Eil Brezel Bed), daoust m'o doa renerien ar vro c'hwitet war o zaol da vare ar brezel er Viêt-nam. Gwall skoet e voe an Amerikaned gant se. Abaoe m'eo peurechu ar brezel yen hag abaoe ma n'eus ket mui eus an URSS (Unaniezh ar Republikoù Sokialour ha Soviedel) eo ar Stadoù-Unanet ar vro dreistgalloudekañ nemeti er bed, evit a sell ar galloud milourel peurgetket.

Politikerezh

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
An Ti Gwenn, Washington DC

Ar vro zo anezhi hanter-kant Stad kevreat a astenn o beli leun war meur a dachenn : ur c'hevread eo.

Ar Stadoù-Unanet zo anezho ur republik kevreadel prezidantel divgambr. Distag eo an tri galloud (galloud lezenniñ, galloud erounit ha galloud barn) an eil diouzh egile.

Dilennet e vez ar prezidant hag ar besprezidant asambles e-pad 4 bloaz, gant ar mouezhiañ hollek dieeun. Pep Stad a vez dileuriet gant ur skolaj dilennerien veur zo kenfeur well-wazh ouzh niver hec’h annezidi. Abaoe 1951 n’hall ket prezidant ar Stadoù-Unanet ren war ar vro ouzhpenn daou respet. Daou strollad politikel bras zo er vro dreist-holl : ar Strollad Republikan hag ar Strollad Demokratel.

Kartenn Stadoù ar Stadoù-Unanet

Dilennet e oa bet George W. Bush da brezidant ar Stadoù-Unanet e miz Du 2000 (d'an 20 a viz Genver 2001 e krogas e respet). E 2004 e oa bet dilennet en-dro. E 2009 e voe Barack H. Obama, eus ar strollad demokratel, dilennet da prezidant. Dilennet eo bet Donald Trumpov (Strollad Republikan) da brezidant d'an 8 a viz Du 2016.

Al lez-veur eo ensavadur uhelañ ar reizhiad lezvarnel kevreadel.

Ar feiz

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
An Iliz-veur katolik roman Sant Padrig e New York

Gouarnamant ar Stadoù-Unanet ne c'houlenn ket digant e geodediz petra eo o feiz. Dispartiet eo ar relijion diouzh ar Stad kevreadel en ur mod ofisiel. Asuret eo ar bennaenn-mañ gant ar vonreizh a ziogel ar frankiz krediñ. Ar stad kevreadel ne zegas skoazell ebet da skol relijiel ebet(Daveoù a vank). Ar bedenn renket gant ar skol zo difennet abaoe 1962 gant an diferadenn « Engel a-enep Vitale ».

Enklaskoù prevez a bep seurt a ziskouez ez eus etre 75 % ha 90 % eus an Amerikaned a gred e Doue. Koulskoude emaint 44 % o lavaret o deus cheñchet relijion ur wech da nebeutañ en o buhez. Ha lavaret a reont ne votont ket hervez o c'hredennoù.

Ar brotestanted eo ar re niverusañ, met a-raok pell e vint dindan 50 %. Ur c'hard eus an Amerikaned zo katoliked roman. Bez' ez eus ivez tud dizoue (16%), yuzevien (1,7%), boudisted (0.7%), muzulmaned (0.6%), hindouisted ha kement zo.

Amerikaned brudet

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Skiantourien

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Lenn ar pennadoù er Rummad:Skiantourien SUA.

Milourien

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Livourien

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Lenn pennadoù ar Rummad:Livourien SUA.

Luc’hskeudennerien

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Lenn pennadoù ar Rummad:Luc'hskeudennourien amerikan.

Istorourien

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Politikourien

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Lenn ivez ar pennad Prezidanted Stadoù-Unanet Amerika

Sonerien

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Gwelet Sonerezh Stadoù-Unanet Amerika

Filmaozerien

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Lenn pennadoù ar Rummad:Filmaozerien SUA.

Lennegezh

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Lenn ar pennad Lennegezh amerikan.

Priz Nobel ar Peoc'h

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
King o komz e-pad ar gerzhadeg evit ar gwirioù keodedel

Gizourien

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

C'hoarierion echedoù

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Tud all

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
  • Benjamin Franklin, kefredour ha politikour e-pad ar brezel dizalc'hiezh
  • Thomas Alva Edison, krouer ha den afer
  • Howard Hughes, nijer, produer sinema hag un oristal a zen a afer
  • Stan Lee, senarioer comics, seurt bannoù-treset a bouez er Stadoù-Unanet
  • Allan Pinkerton, a grouas un ajañs bras a igounierien brevez
  • Paul Revere, dispac’her e-pad ar brezel dizalc’hiezh
  • Harriet Tubman, a roas skoazell da gantadoù a sklavourien da dec’hel kuit e norzh ar Stadoù-Unanet a-raok ar brezel disrannidigezh
  • Wilbur Wright, unan eus an nijerien vrudet kentañ.

Un nebeud sifroù

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
  • Dispignoù an armeoù : 400 miliard a USD (e 2004)
  • Linennoù pellgomz : 268 milion a USD (e 2003) [2]
  • Pellgomzerioù hezoug : 219 milion a USD (e 2005) [2]
  • Skingomzerioù : 575 milion a euroioù (e 1997)
  • Skinwelerioù : 219 milion a euroioù (e 1997)
  • Pellgomzerioù : 659 evit 1000 annezad
  • Implijerien Genrouedad : 205 milion a USD (e 2005) [2]
  • Pourchaserien moned war ar Genrouedad : 7 800 (en 2000)
  • Hentoù : 6 407 637 km (en o zouez 4 164 964 km hentoù terduet) (e 2004) [2]
  • Hentoù-houarn : 226 605 km (en 2004) [2]
  • Hentoù : 41 009 km (en 2004) [2]
  • Niver a aerborzhioù : 14 858 (en o zouez 5 119 aerborzh gant roudennoù terduet) (e 2006) [2]

Notennoù

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
  1. ↑ Ar saozneg eo yezh ofisiel 28 Stad da nebeutañ, hervez ar ster a roer d'ar ger "ofisiel". Saozneg ha hawaieg zo ofisiel e Stad Hawaii.
  2. ↑ Ar saozneg eo de facto yezh gouarnamant SUA hag ar yezh nemeti a vez komzet er gêr gant 80% eus an Amerikaned koshoc'h eget 5 bloaz. Ar spagnoleg eo an eil yezh komzet ar muiañ.
  3. ↑ Goude Rusia, Antarktika ha Kanada. Gorread jedet diwar an 50 Stad + District of Columbia, hep an tiriegezhioù diavaez.
  4. ↑ J.-Y. Cleach [...], “La puissance américaine” p.104
  5. ↑ Andon : CIA - The World Factbook
  6. ↑ Andon : populationdata.net

Gwelet ivez

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Liammoù diavaez

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Lec’hiennoù ofisiel:

g • ka • ke
Aozadur ar Feur-emglev Norzh-Atlantel (AFNA)
Izili
Flag of NATO
Flag of NATO
Istor
Arouezioù
g • ka • ke
Broioù ha Stadoù Kreizamerika, an Antilhez ha Norzhamerika
Stadoù

Antigua ha Barbuda • Bahamas • Barbados • Belize • Costa Rica • Dominica • Republik Dominikan • Grenada • Guatemala • Haiti • Honduras • Jamaika • Kanada • Kuba • Mec'hiko • Nicaragua • Panamá • Saint Kitts ha Nevis • Santez Lusia • Sant-Visant hag ar Grenadinez • El Salvador • Stadoù-Unanet Amerika • Trinidad ha Tobago

Tiriadoù dalc'het
Banniel Danmark Danmark : Greunland
Frañs Frañs : Clipperton • Gwadeloup • Martinik • Saint-Barthélemy • Saint-Martin • Sant-Pêr-ha-Mikelon
Izelvroioù Izelvroioù : Aruba • Bonaire • Curaçao • Saba • Sint Eustatius • Sint Maarten
Banniel ar Rouantelezh Unanet Rouantelezh-Unanet : Anguilla • Bermuda • Inizi Gwerc'h Breizh-Veur • Inizi Cayman • Montserrat • Turks ha Caicos

Banniel ar Stadoù-Unanet Stadoù-Unanet : Navassa • Puerto Rico • Inizi Gwerc'h ar Stadoù-Unanet


g • ka • ke
Aozadur ar Stadoù Amerikan
Arc'hantina • Bahamas • Barbados • Belize • Bolivia • Brazil • Chile • Costa Rica • Dominica • Ecuador • Grenada • Guatemala • Guyana • Haiti • Honduras • Kanada • Kolombia • Kuba • Panamá • Paraguay • Perou • Republik Dominikan • Saint Kitts ha Nevis • Saint Lucia • El Salvador • Sant-Visant hag ar Grenadinez • Stadoù-Unanet Amerika • Surinam • Trinidad ha Tobago • Uruguay • Venezuela
Adtapet diwar « https://br.wikipedia.org/w/index.php?title=Stadoù-Unanet_Amerika&oldid=2118517 »








 ApplySandwichStrip

pFad - (p)hone/(F)rame/(a)nonymizer/(d)eclutterfier!      Saves Data!


--- a PPN by Garber Painting Akron. With Image Size Reduction included!

Fetched URL: http://br.wikipedia.org/wiki/SUA

Alternative Proxies:

Alternative Proxy

pFad Proxy

pFad v3 Proxy

pFad v4 Proxy