Rusko Carstvo
Za rusku državu od 1721, vidite članak Ruska Imperija.| Rusko carstvo Русское царство Rusija | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||
| Geografija | |||||||
| Kontinent | Evropa i Azija | ||||||
| Regija | Severna Azija, istočna Evropa | ||||||
| Zemlja | Rusija | ||||||
| Glavni grad | Moskva | ||||||
| Površina | oko 19 miliona km² | ||||||
| Društvo | |||||||
| Zvanični jezici | Ruski | ||||||
| Religija | Pravoslavlje | ||||||
| Valuta | Rublja | ||||||
| Vladavina | |||||||
| Oblik vladavine | Monarhija | ||||||
| Titula vladara | Car | ||||||
| Vladar | Ivan IV Grozni (1547—1584) Petar Veliki (1682—1721) | ||||||
| Osnivanje | 1547. | ||||||
| Prestanak | 1721. | ||||||
| Status | Bivša država | ||||||
| Događaji | |||||||
| Prethodnici i naslednici | |||||||
| Prethodile su: | Nasledile su: | ||||||
|
| ||||||
Rusko carstvo (rus. Русское царство[1][2]) bila je ruska država između 1547. kad je Ivan IV Grozni preuzeo titulu cara i 1721. kad je Petar Veliki odbacio titulu cara i uzeo titulu imperatora, od kada praktično započinje period razvitka Ruske Imperije. U srpskoj istorijskoj nauci se smatra da je Rusko carstvo trajalo do Februarske revolucije 1917.
Ime je nastalo iz činjenice da je carstvo obuhvatalo sve ruske zemlje koje u to doba nisu bile pod stranom (poljsko-litvanskom) dominacijom. U nekim zapadnim izvorima ova ruska država naziva se još i Moskovska Rusija, Moskovsko carstvo ili Moskovija, međutim, to je zapravo bilo ime koje se primenjivalo na njenu prethodnicu, Veliku moskovsku kneževinu.
Kada se Veliki moskovski vojvoda Ivan Grozni 1547. krunisao za cara sve Rusije, na značaju je dobila koncepcija Moskve kao Trećeg Rima, koja je nastala za vreme Ivana III. Po toj teoriji Moskovska država je ostala poslednji bastion pravoslavnog hrišćanstva. Vizantijski rituali, plemstvo i državni simboli poput dvoglavog orla su se oblikovali po vizantijskim uzorima. Ceremonija krunisanja sedamnaestogodišnjeg Ivana Groznog podsećala ja na krunisanja vizantijskih careva. Moskovska država je sebe shvatala kao slobodnu teritoriju Rusije čija je misija bila da celu Rusiju oslobodi od strane vladavine. Ova politika je dovela do ratova sa Poljskom i Litvanijom, odnosno kasnije sa Poljsko-litvanskom unijom.
U Zapadnoj Evropi Rusija je bila daleka i malo poznata zemlja, čiji su trgovački proizvodi stizali preko poljsko-litvanskih posrednika. Situacija se delimično izmenila kada je baron Zigmund fon Herberštajn 1549. objavio svoje delo Rerum Moscoviticarum Commentarii. Ovo je bio prvi detaljan opis ove nepoznate zemlje. Dodatne informacije o Rusiji doneli su engleski i holandski trgovci. Ivan Grozni je koristio engleske trgovce kao način da razmenjuje pisma sa kraljicom Elizabetom I.
Tokom 14. i 15. vijeka koristeći raspad Zlatne Horde područje Moskovska kneževine će se gotovo neprestano uvećavati. S druge strane na Sredozemnom moru pravoslavni Bizant će umirati pod napadima Turaka. Nakon što je posljednja bizantska provincija pala u turske ruke njen vladar je prebjegao u Italiju pod zaštitu pape gdje će prijeći na katoličku vjeru. Uvidjevši priliku poduzetni papa Pavao II. će dogovoriti vjenčanje kćeri Tome Paleologa Zoje s vladarom Moskovske države Ivanom III. To vjenčanje će postati pravni temelj budućeg proglašenja Carstva pošto se sva europska carstva nužno smatraju nasljednikom Rimskog.
Iako je tim načinom pravna osnova bila zadovoljena do trenutka proglašenja Carstva dolazi tek kada moskovske snage pobjeđuju u ratu protiv koalicije mongolskih državica 1530-tih godina. Za trenutak krunidbe se izabralo punoljetstvo Ivan-a Groznog 1547. godine. Sam čin krunisanja je Poljska pokušala osporiti s diplomatskom notom kojom se pitalo Ivana Groznog što ta krunidba znači.
Tijekom prvog carskog razdoblja u kojem Europa carsku titulu još uvijek postavlja pod znak upitnika Rusko Carstvo će pasti u razdoblje anarhije nakon izumreća vladajuće loze Rurjikovića i građanskog rata koji će potom uslijediti. Uzdizanje dinastije Romanov koja dolazi na vlast 1612 godine dovodi do uspostave unutrašnje stabilnosti. Zahvaljujući raspadu Poljske polovicom 17 stoljeća Rusko Carstvo će anektirati velike dijelove današnje Ukrajine i Bjelorusije. S druge strane otkrivanje i osvajanje Sibira će biti nastavljeno sve do kineskih granica. Bez obzira na te teritorijalne uspjehe krajem 17. vijeka, Rusko Carstvo je duboko zaostalo u usporedbi s drugim europskim državama.
Dolaskom na vlast najprije Fjodora III., a potom i Petra Velikog čelo države su zauzeli carevi reformatori željni modernizacije države. Osnova vanjske politike ovog potonjeg postaje stvaranje luke na Baltiku (Petrograd) preko koje će se uspostaviti trgovina s europskim zemljama. To će dovesti do Velikog sjevernog rata tijekom kojega će pobjedivši Švedsku Rusija postati priznata europska velesila. Proslavljujući pobjedu u ratu Petar Veliki će se dati okruniti za imperatora cijele Rusije (do tada je bio car Rusa). Ova titula će biti odmah priznata od strane Poljske, Prusije i Švedske, ali ne i od ostalih tadašnjih država koje će to tek kasnije prihvatiti. Dominacija Ruskog Carstva nad istočno-europskim zemljama će postati očita svima kada ruske snage nakratko osvajaju Berlin polovicom 18. stoljeća. Zajedno s uspesima protiv Poljske, Turske i Švedske, Carstvo će nastaviti prodirati u Sibir sve do obala Amerike gdje će osvojiti Aljasku.
 Ovaj članak je deo serije o |
| Srednji vijek |
| Moderno doba |
| Kategorija: Historija Rusije |
Uz pomoć boljara Ivan je u prvo vreme svoje vladavine sproveo niz korisnih reformi. Tokom 1550ih napravio je novi zakonik koji je na novi način regulisao administrativna i vojna pitanja. Ovom reformom je učvrstio rusku državu u uslovima stalnih ratova koje je vodio.
I pored unutrašnjih neprilika koje su pratile kasnije godine Ivanove vladavine, Rusija je vodila ratove i nastavljala ekspanziju. Ivan Grozni je opseo i 1552. zauzeo Kazanjski kanat, čime je okončao dugu istoriju ratova Moskve i Kazanja. Na ovaj način Rusiji je bio otvoren put prema Sibiru. Nešto kasnije carevima je uspelo da zauzmu Astrahanjski kanat u oblasti donje Volge, što je Rusiji osiguralo izlaz na Kaspijsko jezero, a time i trgovinsku i kulturnu razmenu sa Persijom i Centralnom Azijom. Ovim pobedama Rusija je razbila okruženje neprijateljskih tatarskih država i postala multinacionalna i multikonfesionalna zemlja. Istovremeno su se veoma zaoštrili odnosi sa Osmanskim carstvom i Krimskim kanatom.[3]
Ohrabren uspehom u prodoru ka Kaspijskom moru, Ivan IV je pokušao da postigne sličan uspeh u prodoru ka Baltiku. Švedska i Livonski vitezovi su kontrolisali trgovačke puteve koji su povezivali Rusiju sa Evropom. Livonski rat, koji je izbio 1558, počeo je uspešno za Rusiju, a careve trupe su zauzele delove obale Baltika i široke oblasti Velike litvanske kneževine. Kada je posle Lublinske unije stvorena zajednička država Poljske i Litvanije, Rusija se našla pred snažnim protivnikom. Pljačkaški upadi Krimskih Tatara, teror cara unutar Rusije i epidemija kuge su dodatno oslabili zemlju.[4]
Rusija je 1569. uspela da odbaci osmansko-krimskotatarski napad na Astrahanj i odbrani pristup Kaspijskom moru. Ipak, Krimskim Tatarima je 1571. uspelo da u iznenadnom napadu zauzmu i gotovo potpuno spale Moskvu. Godinu dana kasnije krimski kan i turski sultan su poslali ogromnu vojsku u nameri da potpuno unište Rusiju. Još brojnije ruske trupe su uspele da ih poraze u bici kod Molodija. Time je otklonjena opasnost sa juga, ali su na zapadu protivnici Rusije krenuli u napad. Rusija je izgubila sve što je osvojila na Baltiku i morala je da brani sopstvenu teritoriju prilikom opsade Pskova. Po završetku rata, i posle sklapanja mirovnog sporazuma sa Poljskom i Švedskom, Rusija je bila potpuno osujećena u svojim planovima.[4]
Turskotatarski Sibirski kanat se u ratu Rusije i Krimskih Tatara politički stavio na stranu Krimskog kanata. Napadali su ruske tvrđave na Uralu koje su pripadale uticajnoj trgovačkoj porodici Stroganov. Stoga je ova porodica dobila od cara pravo da pošalje vojsku koja bi štitila njihove posede i išla u pohode protiv sibirskih Tatara. Za ovaj zadatak Stroganovi su angažovali Kozake koji su živeli u stepama između Volge i Dona. Pod svojim vođom Jermakom Timofejevičem, sa 1.000 ljudi naoružanih vatrenim oružjem krenuli su u pohod protiv Sibirskog kanata. Koristeći nezadovoljstvo manjih ugarskih naroda vladavinom kana, lako su napredovali do njegove prestonice Kašlika, i zauzeli je na juriš. Iako su sibirski Tatari celu zimu držali Kozake u opsadi, i najzad ih uništili, nisu više mogli da obnove svoju državu koja se raspala. Regularne carske trupe su nekoliko godina kasnije ugušile poslednje oblike otpora, dok su Kozaci i trgovci krznima nove prostore koristili za lov ili naseljavanje. Tako su nastala trgovačka i vojna utvrđenja: Verhoturje, Toboljsk, Mangaseja, Jenisejsk, Bratsk i druga.[5]
Posle smrti Ivana IV Groznog, usledio je period u kome je formalno na vlasti bio njegov bolesni sin Fjodor I, a zemljom u stvari upravljao boljar Boris Godunov. Sa smrću cara Fjodora 1598. izumrla je preko 700 godina stara dinastija Rjurika. Godunov je krunisan za cara, ali su zemljom vladale glasine o tome da je mladi carević Dimitrije čudom još uvek živ. Uz to se nadovezala loša žetva koja je bacila zemlju u ozbiljnu ekonomsku i socijalnu krizu. Kada je umro Boris Godunov, Poljska i Litvanija su videle zgodan trenutak za sebe, pa su zauzele Moskvu i na tron postavile dobrodušnu marionetu, odnosno čoveka koji se predstavljao kao Dimitrije. On će u istoriji ostati zabeležen kao Lažni Dimitrije. NJegova vladavina nije dugo trajala, jer je ubrzo ubijen u pobuni. Ni novi car, Vasilij IV Šujski nije dugo vladao pošto se Poljska ponovo umešala u Rusku politiku postavljajući na vlast Lažnog Dimitrija II, pa kasnije i svog vladara Vladislava IV Vasu. NJihova intervencija je dovela do velikog terora protiv pravoslavnog stanovništva. Poljaci su vladali u Moskvi, dok se u Nižnem Novgorodu formirala narodna vojska pod vođstvom Kuzme Minjina i vojvode Dmitrija Požarskog. Ova vojska je 1612. opsela Poljake u Moskovskom Kremlju i prinudila ih na kapitulaciju. Novi vladar, Mihail I, bio je začetnik dinastije Romanov, koja će vladati Rusijom do 1917. godine.[6]
Rusija i Poljsko-litvanska unija su ostali neprijatelji. Od 1630ih pojačavao se u Ukrajini pritisak poljskih feudalaca i katoličke crkve na lokalno pravoslavno seljaštvo. Ova politika je izazvala brojne ustanke ukrajinskih Kozaka, od kojih je ustanak Hmeljnickog bio najveći i najuspešniji. Poljske kraljevske trupe su pretrpele mnogobrojne poraze u Ukrajini, ali su i Ukrajinci bili iscrpljeni ratom i sporadičnim napadima krimskog kana koji je menjajući strane tražio korist za sebe. Kozaci Bohdana Hmeljnickog su se obratili ruskom caru za pomoć. Na Perejaslavskoj radi (skupštini) najveći deo elite ukrajinskih Kozaka je pristao da postanu odani podanici ruskog cara. Zauzvrat je Hetmanat dobio široku autonomiju. Godine 1654. izbio je Rusko-poljski rat, čija je posledica bila da su delovi Ukrajine istočno od Dnjepra, kao i grad Kijev, postali deo Rusije.[7]
U periodu 1654—1655. patrijarh Nikon je sproveo crkvene reforme koje je narod dočekao sa velikim otporom. Rezultat ovog otpora bio je crkveni raskol, gde su se od zvanične crkve odvojili takozvani staroverci. Sve do vremena Petra Velikog država je progonila staroverce, zbog čega su se oni selili u severnu Rusiju, Sibir, baltičke zemlje ili u deltu Dunava.
Za istoriju od početka vladavine Petra Velikog do 1917. vidi: Ruska Imperija
- ↑ Sm., npr., Pristupljeno 24. 4. 2013.
- ↑ Piskarevskiй letopisec, Pristupljeno 24. 4. 2013.
- ↑ Perrie 2006: str. 252
- ↑ 4,0 4,1 Perrie 2006: str. 256
- ↑ Perrie 2006: str. 270
- ↑ Perrie 2006: str. 264, 409
- ↑ Perrie 2006: str. 500
- Perrie, Maureen (2006). „Building the realm”. The Cambridge History of Russia Volume I. London: Cambridge University Press. ISBN 978-0521812276.
- Jelačić, Aleksej (1929). Istorija Rusije. Beograd: Srpska književna zadruga.
- Miljukov, Pavel (1939). Istorija Rusije. Beograd: Narodna kultura.
- Poe, Jarmo; Kotilane, Marshall, ur. (2004). Modernizing Muscovy: Reform and Social Change in Seventeenth Century Russia. Routledge. ISBN 978-0-415-30751-2.
- Grigory Kotoshikhin's Russia during the reign of Alexey Mikhailovich (1665) is the indispensable source for those studying administration of the Russian tsardom
- Domostroy is a 16th-century set of rules regulating everyday behaviour in the Russian boyar families.
- Jarmo Kotilaine, Marshall Poe (ed.), Modernizing Muscovy: Reform and Social Change in Seventeenth Century Russia, Routledge, 2004, ISBN 0-415-30751-1
- Dominic Lieven (Hrsg.): The Cambridge History of Russia Volume II. Cambridge University Press, Cambridge 2006.
