ئوترێخت
 | لەوانەیە ئەم وتارە پێویستی بە بەسەرداچوونەوەی ڕێزمان، ڕێنووس، یان شێواز بێت. (فێربە کەی و چۆن ئەم داڕێژەیە لابەریت) |
ئوترێخت ( /ˈjuːtrɛkt/ YOO-trekt, [١] [٢]ھۆڵەندی: [ˈytrɛxt] (
گوێگرتن)، شێوەزاری ئۆترێخت : /ˈytʁɛχ/) چوارەم گەورەترین شاری هۆڵەندایە و هەروەها پایتەخت و پڕ دانیشتووترین شاری پارێزگای ئۆترێختە. شارەوانی ئۆترێخت دەکەوێتە بەشی ڕۆژهەڵاتی شارۆچکەی ڕاندستاد، لە ناوەندی ویشکانی هۆڵەندا، و هارزویلێنس ، ڤلۆتن ئێن دی مێرن لەخۆدەگرێت. ژمارەی دانیشتووانی تا ھەتا ڕێکەوتی کانوونی یەکەمی ٢٠٢١[نوێکردنەوە] ٣٦١ هەزار و ٦٩٩ کەسە. [٣]
ناوەندە کۆنەکەی شاری ئۆترێخت چەندین بینا و پێکهاتەی تێدایە، کە چەندینیان دەگەڕێتەوە بۆ ساڵەکانی ١٠٠٠ بۆ ١٣٠٠ی دوای لەدایکبوونی مەسیح. لە سەدەی هەشتەوە ناوەندی ئایینی هۆلەند بووە. لە ساڵی ١٥٧٩ یەکێتی ئۆترێخت لە شارەکەدا واژۆ کرا بۆ دانانی بناغەکانی کۆماری هۆڵەندا. ئۆترێخت گرنگترین شاری هۆڵەندا بوو تا سەردەمی زێڕینی هۆڵەندا، کاتێک ئەمستردام وەک ناوەندی ڕۆشنبیری وڵاتەکە و پڕ دانیشتووترین شار پێشی ئوترێختی دایەوە.
زانکۆی ئۆترێخت، کە گەورەترین زانکۆیە لە هۆلەند، لەم شارەیە، هەروەها چەندین دامەزراوەی دیکەی خوێندنی باڵا دەکەوێتە شاری ئوترێختەوە. بەهۆی پێگە ناوەندییەکەی لەناو هۆلەندا، ناوەندێکی گرنگە بۆ گواستنەوەی شەمەندەفەر و ڕێگاوبان؛ قەرەباڵغترین وێستگەی شەمەندەفەری لە هۆڵەندا هەیە، بە ناوی ئوترێخت سێنترال. لە دوای ئەمستردام، زۆرترین بۆنە کولتوورییەکان لە ئوترێخت ئەنجام دەدرێت. [٤]
مێژوو
[دەستکاری]مێژووی کۆن (پێش ساڵی ٦٥٠ی زایینی)
[دەستکاری]
هەرچەندە هەندێک بەڵگە هەیە لەسەر نیشتەجێبوونی دێرین لە ناوچەی ئۆترێخت، کە مێژووەکەی دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی بەرد (نزیکەی ٢٢٠٠ پێش زایین) و نیشتەجێبوون لە سەردەمی برۆنزی (نزیکەی ١٨٠٠-٨٠٠ پێش زایین)، [٥] بەرواری دامەزراندنی شارەکە بەزۆری پەیوەندی بە دروستکردنی قەڵایەکی ڕۆمانیەوە هەیە، کە ڕەنگە لە دەوروبەری ساڵی ٥٠ی زایینی دروستکرابێت. زنجیرەیەک قەڵای لەو جۆرە دروستکران دوای ئەوەی ئیمپراتۆری ڕۆمانی کلۆدیۆس بڕیاریدا کە ئیمپراتۆریەتەکە نابێت بەرەو باکوور فراوانتر بێت. بۆ چەسپاندنی سنوورەکە، هێڵی بەرگری لایمز جێرمانیکس دروستکرا[٦] بەدرێژایی لقە سەرەکییەکەی ڕووباری ڕاین، کە لەو سەردەمەدا ڕێگایەکی باکووریتری تێدەپەڕاند (ئێستا بە کرۆم ڕاین ناسراوە) بە بەراورد بە ڕەوتی ئەمڕۆی ڕاین. ئەم قەڵایانە بە شێوەیەک دیزاین کرابوون کە کۆمەڵێک لە نزیکەی ٥٠٠ سەربازی ڕۆمانی لەخۆبگرن. لە نزیک قەڵاکە، دانیشتوان گەشەیان کرد، کە پێکهاتبوون لە پیشەوانان و بازرگانان و ژن و منداڵەکانی سەربازان.
لە سەردەمی ڕۆمەکاندا، ناوی قەڵای ئۆترێخت Traiectum بوو. ترایکتۆم بوو بە ترێختی هۆڵەندی؛ لەگەڵ U لە هۆڵەندی کۆن "uut" (خوارڕووبار)، کە بۆ جیاکردنەوەی ئوترێخت لەگەڵ ماستریخت زیادکراوە.[٧] [٨] لە بەڵگەنامە فەرمییەکانی سەدەی ١١دا، بە لاتینی بە ناوی Ultra Traiectum ناسێندرا. لە دەوروبەری ساڵی ٢٠٠دا، دیوارە دارەکانی قەڵاکە گۆڕدران بە دیواری بەردی تافی لەبەر بەهێزییەکەی، [٩] پاشماوەی ئەو دیوارانە هێشتا لە ژێر بیناکانی دەوروبەری گۆڕەپانی دۆمدا دەدۆزرێتەوە.
لە ناوەڕاستی سەدەی سێیەمەوە، هۆزە جێرمانییەکان بە بەردەوامی هێرشیان دەکردە سەر خاکەکانی ڕۆم. دوای نزیکەی ساڵی ٢٧٥ ڕۆمەکان نەیانتوانی سنووری باکوور بپارێزن و ئۆترێخت جێهێڵدرا.[٦] زانیارییەکی کەم لەبارەی ماوەی ٢٧٠ تا ٦٥٠ەوە هەیە. بۆ یەکەمجار دوای چەند سەدەیەک دوای ڕۆشتنی ڕۆمەکان جارێکی دیکە باسی ئۆترێخت دەکرێتەوە. لە ژێر کاریگەریی گەشەسەندنی هێزی فرانکەکاندا، لە سەردەمی داگۆبێرتی یەکەم لە سەدەی حەوتەمدا، کڵێسایەک لەناو دیوارەکانی قەڵای ڕۆمانیدا دروستکرا.[٦] لە ململانێ سنوورییە بەردەوامەکاندا لەگەڵ فریزییەکان، ئەم کڵێسایە لەناوچوو.
ناوەندی ئایینی مەسیحی لە هۆلەند (٦٥٠–١٥٧٩)
[دەستکاری]
لە ناوەڕاستی سەدەی حەوتەمدا، موژدەبەرە بەریتانی و ئینگلیزی و ئێرلەندییەکان دەستیان کرد بە هەوڵی گۆڕانکاریی ئایینی لە ناو فریسییەکاندا. پاپا سێرجیۆسی یەکەم سانت ویلیبرۆردۆسی وەک قەشەی فریزییەکان دەستنیشان کرد. بەگشتی ماوەی سەرۆکایەتی ویلیبرۆردوس بە سەرەتای قەشەیی ئۆترێخت دادەنرێت. [٦] لە ساڵی ٧٢٣، چارڵز مارتێل، سەرکردەی فرانکەکان، قەڵای ئۆترێخت و زەویەکانی دەورووبەری وەک بنکەی قەشەکان ناساند و بەخشیی بەوان. لەو کاتەوە، ئۆترێخت بووە بە یەکێک لە کاریگەرترین کورسییەکانی دەسەڵات بۆ کەنیسەی کاتۆلیکی لە هۆلەند. قەشە سەرەکییەکانی ئۆترێخت لە سنووری نائارامی باکووری ئیمپراتۆریەتی کارۆلینجیا جێگیر بوون. جگە لەوەش شاری ئۆترێخت کێبڕکێی لە ناوەندی بازرگانی نزیک دۆریستاد هەبوو. [٦] دوای ڕووخانی دۆریستاد لە دەوروبەری ساڵی ٨٥٠، ئۆترێخت بووە یەکێک لە گرنگترین شارەکانی هۆلەند. [١٠] گرنگیی ئۆترێخت وەک ناوەندێکی ئایینی مەسیحی بە هەڵبژاردنی ئادریان فلۆرێنزون بۆیێنس دەردەکەوێت، کە لەدایکبووی ئۆترێختە و لە ساڵی ١٥٢٢ وەک پاپا هەڵبژێردراوە (دوا پاپای غەیرە ئیتاڵی پێش یۆحەنا پاوڵی دووەم).
قەشە-شازادەکان
[دەستکاری]کاتێک فەرمانڕەواکانی فرانک سیستەمی فیۆدالیزمیان دامەزراند، قەشەکانی ئۆترێخت وەک قەشەی شازادە هاتنە سەر دەسەڵاتی جیهانی. [٦] خاکی ئەسقەفەکان نەک هەر پارێزگا مۆدێرنەکەی ئۆترێخت (نێدەرستیخت، 'ستیختی خوارەوە')ی لەخۆگرتبوو، بەڵکوو بەرەو باکووری ڕۆژهەڵاتیش درێژبووبووەوە. ململانێی فیۆداڵی سەدەکانی ناوەڕاست کاریگەری زۆری لەسەر ئۆترێخت هەبوو. قەشە-شازادەکان لە ململانێیەکی بەردەوامدا لەگەڵ کانتەکانی هۆلەند و دوکەکانی گێلدەرز بەشدار بوون. [١١] ناوچەی ڤێلووێ لەلایەن گوێلدەرزەوە دەستی بەسەردا گیرا، بەڵام ناوچەیەکی فراوان لە پارێزگای مۆدێرنی ئۆڤێریسێل وەکوو ئۆڤەرستیخت مابووەوە.
بینا ئاینیەکان
[دەستکاری]چەندین کڵێسا و خانەقا لە ناو شاری ئۆترێخت، یان نزیک لە شاری ئۆترێخت دروستکران. باڵادەستترینیان کڵێسای سانت مارتن بوو، کە لەناو قەڵای کۆنی ڕۆمانیدا بوو. دروستکردنی بینای گۆتیکی لە ساڵی ١٢٥٤ دەستیپێکرد، هۆکاری سەرەکیی ئەمەش ئەوە بوو کە کە بیناسازییە ڕۆمانییەکانی پێشووتر بەهۆی ئاگرکەوتنەوە زیانێکی زۆریان بەرکەوتبوو. کوایەر و ترانسێپت لە ساڵی ١٣٢٠ تەواو بوون و دواتر دەست بە دروستکردنی تاوەری دۆم کرا. [٦] دوا بەش کە دروستکرا ناڤۆکی ناوەندی بوو، لە ساڵی ١٤٢٠. بەڵام تا ئەو کاتە تەمەنی کڵێسا گەورەکان کۆتایی هاتبوو و خراپبوونی باری دارایی ڕێگری لە تەواوبوونی ئەم پرۆژە گەورەیە کرد.[٦] جگە لە کڵێساکە چوار کڵێسای کۆلێژی لە ئۆترێخت هەبوون: کڵێسای سانت سالڤاتۆر (لە سەدەی ١٦دا ڕووخێنرا)، کە لەسەر گۆڕەپانی دۆم بوو، مێژووەکەی دەگەڕێتەوە بۆ سەرەتای سەدەی هەشتەم. [١٢] سەینت جۆن (یانسکێرک)، مێژووەکەی دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی ١٠٤٠؛ [١٣] سەینت پیتەر، کە لە ساڵی ١٠٣٩ دەست کرا بە دروستکردنی[١٤] و بینای کڵێسای سانت مەری کە لە دەوروبەری ساڵی ١٠٩٠ دەستی پێکرد (لە سەرەتای سەدەی نۆزدەهەمدا ڕووخێنرا). [١٥]
جگە لەم بینایانە کە سەر بە ئەسقەف بوون، چوار کڵێسای پەرستگای دیکە لە شارەکەدا دروستکران: جاکۆبیکەرک ( تایبەتە بە سەینت جەیمس )، کە لە سەدەی ١١ دامەزراوە، لەگەڵ کڵێسای گۆتیکی ئێستا کە مێژووەکەی دەگەڕێتەوە بۆ سەدەی ١٤؛ [١٦] بورکێرک (گەڕەک-کڵێسا)ی پەرستگای سەدەی ١١ لە ناوەندی شارەکە؛ نیکۆلایچرچ (تایبەت کراوە بە سانت نیکۆلاس )، لە سەدەی دوازدەهەمەوە، [١٧] و سەدەی ١٣ی گێرتێکێرک (تایبەت کراوە بە سانت گێرترودی نیڤێڵز ). [١٨]
شاری ئۆترێخت
[دەستکاری]هەڵکەوتەی لە کەناری ڕووباری ڕاین ڕێگەی دا ئۆترێخت ببێتە ناوەندێکی بازرگانی گرنگ لە باکووری هۆلەند. ئەم شارۆچکە گەشەسەندووە لەلایەن هێنریی پێنجەمەوە لە ٢ی حوزەیرانی ١١٢٢ مافی شاری پێبەخشرا. کاتێک کە ڕەوتی سەرەکی ڕاین بەرەو باشوور ڕۆیشت، ئەو تەرکە کۆنەی دەریاکە، کە هێشتا بە دڵی شارۆچکەکەدا دەڕژا، زیاتر کەناڵی بوو.[١٩] لەسەر کەناراوەکان، شوێنی هەڵگرتن ( werfkelders ) دروستکرابوون، لەسەریان شەقامی سەرەکی، لەنێویاندا خانوو، دروستکرا. کەناراوەکان و ژێرزەمینەکان لە سەکۆیەکەوە لە ئاستی ئاودا دەستیانپێدەگەیشترا، پلیکانەکان لە ئاستی شەقامەوە دادەبەزن بۆ ئەوەی پێکهاتەیەکی ناوازە پێکبهێنن. [nb ١] [٢٠] پەیوەندی نێوان قەشە کە کۆنترۆڵی زۆرێک لە زەویەکانی دەرەوەی شارەکەی دەکرد و هاوڵاتیانی ئۆترێخت هەمیشە ئاسان نەبوو.[٦] بۆ نموونە قەشە کرۆم ڕاین لە Wijk bij Duurstede بەنداوکرد بۆ ئەوەی زەوی و زارەکانی لە لافاو بپارێزێت. ئەمەش هەڕەشەی لە کەشتیوانی بۆ شارەکە کرد و وایکرد شاری ئۆترێخت دروستکردنی کەناڵێک ڕاسپێرێت بۆ دڵنیابوون لە بەردەوامیی بازرگانیی کەشتیوانی لە شارەکە، دەرەنجام ڤارتس ڕاین دروستکرا، کە ئۆترێخت بە هۆڵاندز ئایسل لە ئایسلستاین دەبەستێتەوە.
کۆتایی هاتنی سەربەخۆیی
[دەستکاری]لە ساڵی ١٥٢٨، قەشە دەسەڵاتی عەلمانی بەسەر هەردوو نێدەر و ئۆڤەرستیختدا لەدەستدا—کە شاری ئۆترێختیشی لەخۆگرتبوو—و چارڵی پێنجەم، ئیمپراتۆری ڕۆمانی پیرۆز دەسەڵاتی گرتە دەست. چارڵی پێنجەم حەڤدە پارێزگای (کە دەکاتە بێنێلۆکسی ئێستا و بەشەکانی باکووری فەرەنسا)ی وەک یەکێتییەکی کەسی تێکەڵ کرد. ئەمەش کۆتایی بە قەشە-شازادەی ئۆترێخت هێنا، چوونکە حوکمڕانی عەلمانی ئاغایەتی ئۆترێخت جێگەی گرتەوە. دەسەڵاتی ئایینی لەلای قەشەدا مابووەوە، هەرچەندە چارڵی پێنجەم مافی دانانی قەشە نوێیەکانی بەدەستهێنابوو. لە ساڵی ١٥٥٩دا ئەسقەفەی ئۆترێخت بەرزکرایەوە بۆ ئەسقەفە سەرەکییەکان بۆ ئەوەی ببێتە ناوەندی ئایینی پارێزگای کەنیسەکانی باکوور لە حەڤدە پارێزگاکەدا.
گۆڕان لە سەربەخۆییەوە بۆ بەشێکی تاڕادەیەک بچووک لە یەکێتییەکی گەورەتر بە ئاسانی قبووڵ نەکرا. بۆ دامرکاندنەوەی ڕاپەڕینەکان، چارڵی پێنجەم خەباتی دەکرد بۆ ئەوەی دەسەڵاتی خۆی بەسەر هاوڵاتیانی شارەکەدا بسەپێنێت، کە پێشووتر خەباتیان کردووە بۆ بەدەستهێنانی ئاستێکی دیاریکراو لە سەربەخۆیی لە قەشەکان و ئامادە نەبوون ئەمە بدەنە دەست ئاغایەکی نوێ. قەڵای ڤرێدنبێرگ کە بە قورسی قەڵادار بوو، بۆ ئەوە دروستکرابوو کە سەربازگەیەکی گەورە لەخۆبگرێت کە ئەرکی سەرەکیی کۆنترۆڵکردنی شارەکە بوو. قەڵاکە کەمتر لە ٥٠ ساڵ بەرگەی گرت، دواتر لە قۆناغە سەرەتاییەکانی ڕاپەڕینی هۆلەندی ڕووخێنرا.
جوگرافیا
[دەستکاری]ئاوهەوا
[دەستکاری]ئۆترێخت کەشوهەوای زەریای مامناوەندی هەیە ( Köppen : Cfb ) هاوشێوەی هەموو هۆلەند.
| زانیاریی کەشوھەوا بۆ «De Bilt» | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| مانگی زایینی | ١ | ٢ | ٣ | ٤ | ٥ | ٦ | ٧ | ٨ | ٩ | ١٠ | ١١ | ١٢ | ساڵ |
| بەرزترین پلەی تۆمارکراو | ١٥٫١ (٥٩) |
١٨٫٩ (٦٦) |
٢٣٫٩ (٧٥) |
٢٨٫٩ (٨٤) |
٣٣٫٦ (٩٢) |
٣٦٫٨ (٩٨) |
٣٧٫٥ (١٠٠) |
٣٥٫٣ (٩٦) |
٣٤٫٢ (٩٤) |
٢٦٫٧ (٨٠) |
١٨٫٧ (٦٦) |
١٥٫٣ (٦٠) |
٣٧٫٥ (١٠٠) |
| نێونجی بەرزترین پلە | ٦٫١ (٤٣) |
٧٫٠ (٤٥) |
١٠٫٥ (٥١) |
١٤٫٨ (٥٩) |
١٨٫٣ (٦٥) |
٢٠٫٩ (٧٠) |
٢٣٫١ (٧٤) |
٢٢٫٩ (٧٣) |
١٩٫٥ (٦٧) |
١٤٫٨ (٥٩) |
٩٫٩ (٥٠) |
٦٫٧ (٤٤) |
١٤٫٥٤ (٥٨٫٣) |
| نێونجی ڕۆژانە | ٣٫٦ (٣٨) |
٣٫٩ (٣٩) |
٦٫٥ (٤٤) |
٩٫٩ (٥٠) |
١٣٫٤ (٥٦) |
١٦٫١ (٦١) |
١٨٫٢ (٦٥) |
١٧٫٨ (٦٤) |
١٤٫٧ (٥٨) |
١٠٫٩ (٥٢) |
٧٫٠ (٤٥) |
٤٫٢ (٤٠) |
١٠٫٥٢ (٥١) |
| نێونجی کەمترین پلە | ٠٫٩ (٣٤) |
٠٫٧ (٣٣) |
٢٫٤ (٣٦) |
٤٫٥ (٤٠) |
٨٫٠ (٤٦) |
١٠٫٨ (٥١) |
١٣٫٠ (٥٥) |
١٢٫٥ (٥٥) |
١٠٫٠ (٥٠) |
٧٫١ (٤٥) |
٣٫٩ (٣٩) |
١٫٦ (٣٥) |
٦٫٢٨ (٤٣٫٣) |
| کەمترین پلەی تۆمارکراو | −٢٤٫٨ (−١٣) |
−٢١٫٦ (−٧) |
−١٤٫٤ (٦) |
−٦٫٦ (٢٠) |
−٣٫٧ (٢٥) |
٠٫٢ (٣٢) |
٣٫٢ (٣٨) |
٣٫٨ (٣٩) |
−٠٫٧ (٣١) |
−٧٫٨ (١٨) |
−١٤٫٤ (٦) |
−١٦٫٦ (٢) |
−٢٤٫٨ (−١٣) |
| نێونجی بارین میلیمەتر | ٧٠٫٣ (٢٫٧٧) |
٦٢٫٧ (٢٫٤٧) |
٥٧٫٤ (٢٫٢٦) |
٤١٫١ (١٫٦٢) |
٥٨٫٩ (٢٫٣٢) |
٧٠٫١ (٢٫٧٦) |
٨٤٫٨ (٣٫٣٤) |
٨٣٫١ (٣٫٢٧) |
٧٧٫٥ (٣٫٠٥) |
٨٠٫٧ (٣٫١٨) |
٧٩٫٧ (٣٫١٤) |
٨٣٫٤ (٣٫٢٨) |
٨٤٩٫٧ (٣٣٫٤٦) |
| نێونجی ژمارەی ڕۆژەکانی بارین (≥ ١ mm) | ١٢ | ١٠ | ١١ | ٩ | ١٠ | ١٠ | ١٠ | ١٠ | ١١ | ١٢ | ١٣ | ١٢ | ١٣٠ |
| نێونجی ژمارەی ڕۆژە بەفراوییەکان | ٦ | ٦ | ٤ | ٢ | ٠ | ٠ | ٠ | ٠ | ٠ | ٠ | ٢ | ٥ | ٢٥ |
| نێونجی شێی ڕێژەیی (٪) | ٨٧ | ٨٤ | ٨١ | ٧٥ | ٧٥ | ٧٦ | ٧٧ | ٧٩ | ٨٤ | ٨٦ | ٨٩ | ٨٩ | ٨١٫٨ |
| نێونجی مانگانەی سەعاتەکانی ھەتاوی بوون | ٦٦٫٦ | ٨٩٫٦ | ١٣٩٫٤ | ١٨٩٫٢ | ٢١٧٫٥ | ٢٠٧٫١ | ٢١٣٫٩ | ١٩٦٫٣ | ١٥٢٫٨ | ١١٩٫٣ | ٦٧٫٤ | ٥٥٫٥ | ١٬٧١٤٫٦ |
| سەرچاوەی یەکەم: Royal Netherlands Meteorological Institute (1991–2020 normals, snowy days normals for 1971–2000)[٢١] | |||||||||||||
| سەرچاوەی دووەم: Royal Netherlands Meteorological Institute (1901–present extremes)[٢٢] | |||||||||||||
دانیشتوان
[دەستکاری]
دیمۆگرافیای
[دەستکاری]| دانیشتوانی مێژوویییانە | ||
|---|---|---|
| ساڵ | دان. | ±% |
| 1400 | ١٣٬٠٠٠ | — |
| 1481 | ١٧٬٢٥٠ | +32.7% |
| 1577 | ٢٧٬٥٠٠ | +59.4% |
| 1623 | ٣٠٬٠٠٠ | +9.1% |
| 1670 | ٣٠٬٠٠٠ | +0.0% |
| 1748 | ٢٥٬٢٤٤ | −15.9% |
| 1795 | ٣٢٬٢٩٤ | +27.9% |
| 1900 | ١٠٢٬٠٨٦ | +216.1% |
| 1910 | ١١٩٬٠٠٦ | +16.6% |
| 1920 | ١٣٨٬٣٣٤ | +16.2% |
| 1930 | ١٥٣٬٢٠٨ | +10.8% |
| 1940 | ١٦٥٬٠٢٩ | +7.7% |
| 1950 | ١٩٣٬١٩٠ | +17.1% |
| 1960 | ٢٥٤٬١٨٦ | +31.6% |
| 1970 | ٢٧٩٬٠٠٠ | +9.8% |
| 1980 | ٢٣٦٬٢٠٨ | −15.3% |
| 1990 | ٢٣٠٬٦٧٦ | −2.3% |
| 2000 | ٢٣٣٬٦٦٧ | +1.3% |
| 2010 | ٣٠٧٬٠٨١ | +31.4% |
| 2011 | ٣١٢٬٦٣٤ | +1.8% |
| 2019 | ٣٥٧٬١٧٩ | +14.2% |
ژمارەی دانیشتوانی شاری ئۆترێخت لە ساڵی ٢٠٢٢دا ٣٦١ هەزار و ٩٢٤ کەس بووە. شارەوانییەکی گەشەسەندووە و پێشبینی دەکرێت تا ساڵی ٢٠٢٥ ژمارەی دانیشتووانی ٣٩٢ هەزار کەس تێپەڕێنێت [٢٣] لە مانگی تشرینی دووەمی ٢٠١٩دا، ژمارەی دانیشتوانی شاری ئۆترێخت ٣٥٧ هەزار و ١٧٩ کەس بوو. [٣]
ئۆترێخت دانیشتووانێکی گەنجی هەیە، زۆرینەی دانیشتووانان تەمەنیان لە نێوان ٢٠ بۆ ٣٠ ساڵاندایە، هۆکاری ئەمەش بوونی زانکۆیەکی گەورەی وەکوو زانکۆی ئوترێختە. نزیکەی ٥٢٪ی دانیشتووانەکەی لە ڕەگەزی مێن، ٤٨٪ لە ڕەگەزی نێر. زۆربەی ماڵەکان (٥٢.٥٪) لە ئۆترێخت ماڵی کەسانی سەڵتن. نزیکەی ٢٩٪ی ئەو کەسانەی لە ئۆترێخت دەژین یان هاوسەرگیریان کردووە، یان یەکێتیی شارستانیان هەیە. نزیکەی ٣٪ی دانیشتوانی شاری ئۆترێخت جیابوونەتەوە. [٢٣]
دانیشتووان بەپێی بنەچە
[دەستکاری]| ٢٠٢٠ [٢٤] | ژمارەکان | ٪ |
|---|---|---|
| بەبێ پاشخانی کۆچی ئەم دواییە | ٢٢٨ هەزار و ٥٠٢ | ٦٣.٩٪ |
| پاشخانی کۆچی ڕۆژئاوایی | ٤٣ هەزار و ٥١١ | ١٢.١٧٪ |
| پاشخانی کۆچی غەیرە ڕۆژئاوایی | ٨٥ هەزار و ٥٨٤ | ٢٣.٩٣٪ |
| مەغریب | ٣١ هەزار و ٤٢٩ | ٨.٧٩٪ |
| تورکیا | ١٤،٢١٠ | ٣.٩٧٪ |
| ئەندەنوسیا | ٧٩٢٣ کەس | ٢.٢٢٪ |
| سورینام | ٧٧٧١ کەس | ٢.١٧٪ |
| ئەنتیلەکانی هۆڵەندا و ئاروبا | ٢٩٠٧ | ٠.٨١٪ |
| کۆی گشتی | ٣٥٧ هەزار و ٥٩٧ | ١٠٠٪ |
باوانی ٦٢,٨٪ی دانیشتوانی ئۆترێخت لە هۆلەند لەدایکبوون. نزیکەی ١٢.٤٪ی دانیشتووان لە کەسانێک پێکهاتوون کە پێشینەی کۆچکردنیان لەم دواییانەدا لە وڵاتانی ڕۆژئاواوە هاتووە، لەکاتێکدا ٢٤.٨٪ی دانیشتووانەکە لانیکەم یەک دایک یان باوکیان هەیە کە 'بە ڕەچەڵەک غەیرە ڕۆژئاواییە' (8.8٪ لە مەغریبەوە، 4٪ تورکیا، 3٪ سورینام و کاریبی هۆڵەندی و 9.1٪ی وڵاتانی دیکە). [٢٣]
| ژمارەی دانیشتوانی شاری ئۆترێخت بەپێی وڵاتی لەدایکبوونی دایک و باوکی هاووڵاتیان (٢٠٢٢). ئەوانەی کە پێشینەیەکی تێکەڵاویان هەیە لە گروپەکانی 'نا هۆڵەندی'دا دەژمێردرێن. [٢٥] | |
|---|---|
| وڵات/خاک | دانیشتوان |
 </img> هۆڵەندا
|
227,343 (62,8%) |
 </img> مەغریب
|
30,656 (8.8%) |
 </img> تورکیا
|
13,988 (4.%) |
 </img> ئەندەنوسیا
|
8,014 (2.3%) |
 </img> سورینام
|
7,827 (3%) |
| ئی تر | 59,655 (20,7%) |
ئایین
[دەستکاری]ئۆترێخت لە سەدەی هەشتەمەوە ناوەندی ئایینی هۆلەند بووە. لە ئێستادا شوێنی قەشە سەرەکییەکەی میترۆپۆلیتانی ئۆترێختە کە باڵاترین سەرکردەی ڕۆمانی کاتۆلیکی هۆڵەندییە.[٢٦] [٢٧] پارێزگای کەنیسەکەی هەموو شانشینەکە دەگرێتەوە.
ئامارەکانی ساڵی ٢٠١٣ نیشانی دەدەن کە گەورەترین ئایین ئایینی مەسیحییە و 28%ی دانیشتووانەکەی مەسیحین، لە دوای ئەویش ئیسلام دێت بە 9.9% لە ساڵی 2016 و ئایینی هیندۆسی بە 0.8%.
ناوەندەکانی دانیشتووان و کۆبوونەوە
[دەستکاری]شاری ئوترێخت بەسەر ١٠ گەڕەکدا دابەشکراوە، کە هەموویان ئەنجومەنی گەڕەک و سەنتەری خزمەتگوزاری تایبەت بە کاروباری مەدەنی خۆیان هەیە.
- بینێنستاد
- ئۆوست
- لایدس ڕاین
- وێست
- ئۆڤەرڤێخت
- زاود
- نۆردئۆوست
- زاودوێست
- نۆردوێست
- ڤلوتن-دی مێرن
دیمەنی شار
[دەستکاری]
گواستنەوە
[دەستکاری]گواستنەوەی گشتی
[دەستکاری]بەهۆی شوێنی ناوەندییەوە، ئوترێخت بە باشی بە باقی هۆلەند بەستراوەتەوە و تۆڕێکی گواستنەوەی گشتی گەشەسەندوو و باشی هەیە.
شەمەندەفەری قورس
[دەستکاری]
ئوترێخت سێنتڕاڵ وێستگەی سەرەکی شەمەندەفەری ئۆترێختە و گەورەترین وێستگەی شەمەندەفەرە لە وڵاتەکەدا. خزمەتگوزاری بەردەوامی نێوان شارەکان بۆ هەموو شارە گەورەکانی هۆڵەندا هەیە، لەوانەش خزمەتگوزاری ڕاستەوخۆ بۆ فڕۆکەخانەی شیفۆڵ . Utrecht Centraal وێستگەیەکە لەسەر خزمەتگوزاری شەوانە, خزمەتگوزارییەکی تەواوی شەو پێشکەش دەکات بۆ (لە نێوان ئەوانی تردا) فڕۆکەخانەی شیفۆڵ، ئەمستردام و ڕۆتەردام، حەوت ڕۆژ لە هەفتەیەکدا. خزمەتگوزارییەکانی ئینتەرسیتی ئێکسپرێسی نێودەوڵەتی (ICE) بۆ ئەڵمانیا لە ڕێگەی ئارنهێمەوە پەیوەندی دەکەن لە ئۆترێخت سێنتڕاڵ. هەروەها شەمەندەفەرە ناوخۆییە ئاساییەکان بۆ هەموو ناوچەکانی دەوروبەری ئۆترێخت لە ئۆترێخت سێنتڕاڵەوە دەڕۆن؛ و خزمەتگوزاری چەند وێستگەیەکی بچووکتر: ئوترێخت لونێتن ; ئوترێخت ڤارتش ڕین ; ئۆترێخت ئۆڤەرڤێخت ; ئۆترێخت لیدش ڕین ; ئوترێخت تێرویجد ; ئوترێخت زویلین و ڤلیوتێن . وێستگەیەکی پێشووی ئوترێخت مالیبان لە ساڵی 1939 داخراوە و لەو کاتەوە گۆڕاوە بۆ مۆزەخانەی هێڵی ئاسنی هۆڵەندا .
ئۆترێخت شوێنی بارەگای سەرەکی کۆمپانیای Nederlandse Spoorwegen (بە ئینگلیزی: Dutch Railways )ە، کە گەورەترین کۆمپانیای شەمەندەفەرە لە هۆڵەندا، و ProRail کە کۆمپانیایەکی دەوڵەتییە و بەرپرسیارە لە دروستکردن و پاراستنی ژێرخانی شەمەندەفەری وڵاتەکە.
گڵۆپی ترافیكی شه‌مه‌نده‌فه‌ر
[دەستکاری]هێڵی شەمەندەفەری ئوترێخت پلانێکی شەمەندەفەری سووکە کە لە ئۆترێخت سێنتڕاڵەوە بەرەو باشوور دەڕوات تا دەگاتە گەڕەکی ئیجسێلشتاین و کانالینیلاند و لۆمبۆک و نیۆڤیگێن . سنێلترام لە ساڵی 1983 دەستی بە کارکردن کردووە و لە ئێستادا لەلایەن کۆمپانیای تایبەتی گواستنەوەی Qbuzz بەڕێوەدەبرێت. لە ١٦ی کانوونی دووەمی ٢٠١٩ هێڵی نوێی ترام بۆ ئویتف دەستی بە کارکردن کرد، کە پەیوەندییەکی ڕاستەوخۆی ترانزێتی بەکۆمەڵ لە وێستگەی ناوەندییەوە بۆ کەمپی سەرەکی زانکۆی ئۆترێخت دروستکرد. [٢٨]
گواستنەوەی پاس
[دەستکاری]وێستگەی سەرەکی پاسی ناوخۆیی و ناوچەیی ئۆترێخت دەکەوێتە تەنیشت وێستگەی شەمەندەفەری ئۆترێخت سێنتڕاڵ، لە دەروازەکانی ڕۆژهەڵات و ڕۆژئاوا. بەهۆی نۆژەنکردنەوە و کاری بیناسازی بەرفراوان لە وێستگەی شەمەندەفەرەکەدا، وێستگەکانی پاسەکانی وێستگەکە زۆرجار گۆڕانکارییان بەسەردا دێت. وەک یاسایەکی گشتی پاسەکانی بەرەو ڕۆژئاوا لە وێستگەی پاسەکانەوە لە دەروازەی ڕۆژئاواوە دەڕۆن، پاسەکانی دیکە لە وێستگەی لای ڕۆژهەڵاتەوە. پاسە ناوخۆییەکان لە ئۆترێخت لەلایەن Qbuzz ; خزمەتگوزارییەکانی بریتین لە خزمەتگوزارییەکی فرێکوێنسی بەرز بۆ ناوچەی زانکۆی ئویتۆف . بەلەمی پاسە ناوخۆییەکان یەکێکە لە پاکترینەکانی ئەوروپا، تەنها پاسەکان بەکاردەهێنن کە لەگەڵ ستانداردی یۆرۆ-VIدا دەگونجێت هەروەها پاسی کارەبایی بۆ گواستنەوەی ناو شارەکان. پاسە ناوچەییەکان لە شارەکەوە لەلایەن کۆمپانیای ئاریڤا و کۆنێکشن بەڕێوەدەبرێن .
هەروەها وێستگەی شەمەندەفەری ئۆترێخت سێنتڕاڵ لەلایەن خزمەتگوزارییە سەرتاسەرییە ئەوروپییەکانی یۆرۆلاینەکانەوە خزمەتگوزاری پێشکەش دەکرێت. جگە لەوەش، وەک شوێنی ڕۆشتن و هاتنی زۆرێک لە کۆمپانیاکانی ڕاهێنەر کاردەکات کە خزمەت بە هاوینەهەواری پشووەکان دەکەن لە ئیسپانیا و فەرەنسا- و لە زستاندا لە نەمسا و سویسرا .
پایسکلسواری
[دەستکاری]وەک زۆربەی شارەکانی هۆڵەندا، ئۆترێخت تۆڕێکی بەرفراوانی ڕێڕەوی پاسکیلەکانی هەیە، ئەمەش وایکردووە پاسکیلسواری سەلامەت و بەناوبانگ بێت. 33 % گەشتەکانی ناو شارەکە بە پاسکیلن، زیاتر لە هەر شێوازێکی تری گواستنەوە. [٢٩] (بۆ نموونە ئۆتۆمبێلەکان 30%ی گەشتەکان پێکدەهێنن). پاسکیل لەلایەن گەنج و پیرەوە بەکاردەهێنرێت، هەروەها لەلایەن تاک و خێزانەکانەوە. زۆربەیان پاسکیلێکی تەقلیدی و ڕاست و چوارچێوەی پۆڵاین، گێڕەکانیان کەمن. هەروەها پاسکیلی سەتڵ هەیە بۆ هەڵگرتنی بار وەک خواردنی خواردن یان منداڵی بچووک. بەشێکی بەهۆی ئەو چوونە ژوورەوەیە کە پاسکیلەکان دابینی دەکەن، 100%ی دانیشتووان لە شارێکی 15 خولەکیدا دەژین و زیاتر لە 90% دەتوانن لە ماوەی 10 خولەکدا بگەنە جۆرە سەرەکییەکانی مەبەست. [٣٠] لە ساڵی ٢٠١٤ ئەنجومەنی شار بڕیاریدا گەورەترین وێستگەی وەستانی پاسکیل لە جیهاندا دروست بکات، لە نزیک وێستگەی شەمەندەفەری ناوەندی . [٣١] ئەم بیناسازییە سێ نهۆمییە بە ٤٨ یۆرۆ مەزەندە دەکرێت ملیۆن و ١٢ هەزار و ٥٠٠ پاسکیل هەڵدەگرێت. دواجار وێستگەی وەستانی پاسکیل لە 19ی ئابی 2019 کرایەوە [٣٢]
ڕێگای گواستنەوە
[دەستکاری]ئۆترێخت بە باشی پەیوەستە بە تۆڕی ڕێگاوبانی هۆڵەندا. دوو لە گرنگترین ڕێگا سەرەکییەکان خزمەت بە شاری ئۆترێخت دەکەن: ڕێگاکانی ئۆتۆمبێلی A12 و A2 ئەمستردام و ئارنهێم و لاهای و ماستریخت و هەروەها بەلجیکا و ئەڵمانیا بەیەکەوە دەبەستنەوە. ڕێگا سەرەکییەکانی دیکەی ناوچەکە بریتین لە ڕێگای ئەلمێر – برێدا A27 و Utrecht– Groningen A28 . [٣٣] بەهۆی زیادبوونی هاتوچۆ و پلانی شارە کۆنەکان، قەرەباڵغی هاتوچۆ دیاردەیەکی باو و ئاساییە لە ئۆترێخت و دەوروبەری، کە دەبێتە هۆی بەرزبوونەوەی ئاستی پیسکەرەکانی هەوا . ئەمەش بووەتە هۆی مشتومڕێکی پڕ لە سۆز لە شارەکەدا سەبارەت بە باشترین ڕێگا بۆ باشترکردنی کوالێتی هەوای شارەکە.
کەشتیوانی
[دەستکاری]ئۆترێخت بەندەرێکی پیشەسازی هەیە کە دەکەوێتە سەر ڕێگای ئەمستردام-ریجنکانال . تێرمیناڵی کۆنتێنەرەکە توانای 80 هەزار کۆنتێنەری هەیە لە ساڵێکدا. لە ساڵی ٢٠٠٣دا بەندەرەکە ئاسانکاری بۆ گواستنەوەی چوار ملیۆن تۆن باری کرد؛ زۆربەیان خۆڵ و قەراغ و پێو و عەلوە. [٣٤] سەرەڕای ئەوەش، هەندێک گەشتی گەشتیاری بە بەلەم لە شوێنە جیاوازەکانەوە لەسەر ئۆدێگرات ڕێکدەخرێن؛ و شارەکە لە ڕێگەی شلەمەنیەکانەوە بەستراوەتەوە بە ڕێگاکانی کەشتیوانی گەشتیارییەوە. [٣٥] [٣٦] [٣٧]
ئابوری
[دەستکاری]
پیشەسازی بەرهەمهێنان بەشێکی بچووک لە ئابووری ئۆترێخت پێکدەهێنێت. ئابووری ئۆترێخت بەشێکی زۆری پەیوەستە بەو چەند دامەزراوە گەورەیەی کە دەکەونە ناو شارەکەوە. ناوەندی تۆڕی هێڵی ئاسنی هۆڵەندییە و شوێنی ئۆفیسی سەرەکی کۆمپانیای نێدەرلاندس سپۆرڤیگنە . بارەگای سەرەکی کۆمپانیای پرۆڕێل لە شاری De Inktpot (The Inkwell)، گەورەترین بینای خشت لە هۆڵەندا [٣٨] ("UFO" کە لەسەر ڕووبەرەکەی هاتووە لە بەرنامەیەکی هونەری لە ساڵی ٢٠٠٠ سەرچاوەی گرتووە). ڕابۆبانک, بانکێکی گەورەیە، بارەگا سەرەکییەکەی لە ئۆترێختە. [٣٩]
خوێندن
[دەستکاری]
ئۆترێخت میوانداری چەندین دامەزراوەی گەورەی خوێندنی باڵا دەکات. دیارترینیان زانکۆی ئۆترێختە (est. 1636)، گەورەترین زانکۆی هۆڵەندا کە ٣٠,٤٤٩ خوێندکاری تێدایە ( ھەتا ڕێکەوتی ٢٠١٢[نوێکردنەوە] </link></link> ). زانکۆکە بەشێکی لە ناوەوەی شارەکە و هەروەها لە ناوچەی کەمپی ئویتۆف ، لە لای ڕۆژهەڵاتی شارەکە دامەزراوە. بەپێی ڕیزبەندی زانکۆکانی زانکۆی شەنگەهای جیائۆتنگ لە ساڵی ٢٠١٤، لە پلەی ٥٧ باشترین زانکۆی جیهانە. [٤٠] هەروەها زانکۆی زۆر بچووکی توێژینەوەی مرۆڤدۆستی لە ئۆترێختدا هەیە کە نزیکەی ٤٠٠ خوێندکاری تێدایە. [٤١]
ئوترێخت ماڵی یەکێکە لە شوێنەکانی قوتابخانەی TIAS بۆ بازرگانی و کۆمەڵگا, کە گرنگی بە پەروەردەی بەڕێوەبردنی دوای ئەزموون دەدات و گەورەترین قوتابخانەی بەڕێوەبردنە لە جۆری خۆی لە هۆڵەندا. لە ساڵی ٢٠٠٨دا، پرۆگرامی جێبەجێکاری MBA لەلایەن فاینانشیاڵ تایمزەوە بە ٢٤هەمین باشترین پرۆگرامی جیهان هەڵسەنگێندرا. [٤٢]
هەروەها ئۆترێخت شوێنی دوو دامەزراوەی گەورەی دیکەی خوێندنی باڵایە: زانکۆی پیشەیی هۆگێسکوڵ ئۆترێخت (٣٧ هەزار خوێندکار)، [٤٣] کە شوێنەکانی لە شارەکەدا و کەمپی ئویتۆف؛ و قوتابخانەی هونەری HKU Utrecht (3000 خوێندکار).
قوتابخانە زۆرن بۆ خوێندنی سەرەتایی و ناوەندی، ڕێگە بە دایک و باوکان دەدەن لە فەلسەفە و ئایینە جیاوازەکانی قوتابخانەکەدا هەڵبژێرن وەک ئەوەی لە سیستەمی قوتابخانەکانی هۆڵەندادا هەیە.
کەلتور
[دەستکاری]
شاری ئۆترێخت ژیانێکی کولتووری چالاکانەی هەیە، لە هۆڵەنداش لە دوای ئەمستردام لە پلەی دووەمدایە. [٤] چەندین شانۆ و کۆمپانیای شانۆ هەیە. شانۆی سەرەکی شارەکە لە ساڵی ١٩٤١ لەلایەن دودۆکەوە دروستکراوە . جگە لە شانۆکان، ژمارەیەکی زۆر سینەما هەیە کە سێ سینەما ئارتهاوسیشیان تێدایە. ئۆترێخت میوانداری فێستیڤاڵی نێودەوڵەتی مۆسیقای سەرەتایی (فێستیڤاڵی ئۆدێ موزیک، بۆ مۆسیقا پێش ساڵی ١٨٠٠) و فێستیڤاڵی فیلمی هۆڵەندا دەکات. شارەکە هۆڵێکی گرنگی مۆسیقای کلاسیکی هەیە ڤرێدنبێرگ (١٩٧٩ لەلایەن هێرمان هێرتزبێرگەر ). ئاکۆستیکەکەی لە باشترین هۆڵەکانی مۆسیقای ڕەسەنی سەدەی بیستەم دادەنرێت. </link>[ <span title="This claim needs references to reliable sources. (March 2015)">citation needed</span> ] هۆڵی مۆسیقای ڕەسەنی ڤرێدنبێرگ وەک بەشێک لە پلانی گەشەپێدانی ناوچەی وێستگەی گەورەتر پەرەی پێدراوە و لە ساڵی ٢٠١٤ هۆڵی زیادەی بەدەستهێناوە کە ڕێگەی بە یەکگرتنی لەگەڵ یانەی ڕۆکی تیڤۆلی و جازپۆدیۆمی SJU دا. لە سەرانسەری شارەکەدا چەندین شوێنی تری مۆسیقا هەیە. گەنجانی مۆسیقاژەن لە کۆنسێرڤاتۆری کە بەشێکە لە قوتابخانەی هونەری ئۆترێخت پەروەردە دەکرێن . مۆزەخانەیەکی تایبەتمەند هەیە کە ئامێری مۆسیقا بە شێوەیەکی ئۆتۆماتیکی دەژەنێت.
لە شاری ئۆترێخت گەلەری هونەری زۆرن. هەروەها چەندین بناغە هەیە بۆ پاڵپشتی هونەر و هونەرمەندان. ڕاهێنانی هونەرمەندان لە قوتابخانەی هونەری ئۆترێخت ئەنجام دەدرێت . مۆزەخانەی سەنتەری چەندین پێشانگای لەسەر هونەر هەیە، لەوانە پێشانگایەکی هەمیشەیی لەسەر کارەکانی وێنەکێشی نیشتەجێی ئۆترێخت دیک برۆنا, کە بە دروستکردنی میفی ("Nijntje"، بە زمانی هۆڵەندی) ناسراوە. BAK, basis voor actuele kunst پێشانگای هونەری هاوچەرخ و بۆنە گشتیەکان پێشکەش دەکات، هەروەها پرۆگرامی فیلۆشیپ بۆ ئەو کەسانەی کە بەشدارن لە هونەرە هاوچەرخەکان، تیۆری و چالاکییەکان. هەرچەندە هونەری سەر شەقام لە ئۆترێخت نایاساییە، بەڵام وێنەی ئوترێختسێ کابوتەر کە وێنەی گنۆمێکە بە کڵاوی سوورەوە، لە ساڵی ٢٠٠٤ بووە دیمەنێکی باو [٤٤] هەروەها ئۆترێخت یەکێک لە شوێنە گرینگەکانی تەلارسازی مۆدێرن لەخۆدەگرێت، ماڵی ڕیتڤێڵد شرۆدەر لە ساڵی ١٩٢٤ کە لە لیستی میراتی جیهانی یونسکۆدا هاتووە.
هەموو شەممەیەک، کۆشکێک نامەیەکی دیکە بۆ نامەکانی ئۆترێخت زیاد دەکات، کە شیعرێکی بێکۆتایە لە بەردی قیرتاوەکانی ئۆدێ گراخت لە ئۆترێخت. لەگەڵ نامەکاندا ، ئۆترێخت پەیکەرێکی کۆمەڵایەتی هەیە وەک شوێنەوارێکی گەشەسەندوو کە بۆ سوودی خەڵکی داهاتوو دروستکراوە.
بۆ بەرەوپێشبردنی کولتوور، شاری ئۆترێخت یەکشەممەی کولتووری ڕێکدەخات. لە کاتی یەکشەممەیەکی بابەتییەوە، چەند ڕێکخراوێک بەرنامەیەک دروست دەکەن کە کراوە دەبێت بۆ هەموو کەسێک بەبێ، یان بە کرێی وەرگرتن زۆر کەمکراوە. هەروەها دەستپێشخەری بۆ هونەرمەندانی ئاماتۆر هەیە. شارەکە پاڵپشتی ڕێکخراوێک دەکات بۆ پەروەردەی ئاماتۆر لە هونەردا کە ئامانج لێی هەموو دانیشتووانەکەیە (Utrechts Centrum voor de Kunsten)، هەروەها زانکۆکە بۆ ستاف و خوێندکارەکانی. سەرەڕای ئەوەش چەندین دەستپێشخەری تایبەتیش هەیە. ئەنجومەنی شارەکە کووپن بۆ داشکاندن بۆ ئەو دانیشتووانە دابین دەکات کە ئاسوودەژیانی وەردەگرن بۆ ئەوەی لەگەڵ زۆرێک لە دەستپێشخەرییەکاندا بەکاربهێنرێن.
لە ساڵی ٢٠١٧، ئۆترێخت وەک شاری ئەدەبیاتی یونسکۆ دەستنیشانکرا.
مۆزەخانەکان
[دەستکاری]
ئۆترێخت چەندین مۆزەخانەی بچووکتر و گەورەتری هەیە. زۆرێک لەوانە دەکەونە بەشی باشووری شارۆچکە کۆنەکە کە مۆزەخانەی کوارتییە
مۆسیقا و بۆنە و ئاهەنگەکان
[دەستکاری]شارەکە چەندین شوێنی مۆسیقای هەیە وەک TivoliVredenburg, تیڤلی هێلینگ, ACU, Moira, ئێکۆ، دیبیز و ڕاسا. ئۆترێخت میوانداری فێستیڤاڵی ساڵانەی ئوترێخت ئێرلی میوزیک دەکات (فێستیڤاڵی ئۆدێ موزیک). [٤٥] چەندین چاپی Thunderdome کە بۆنەیەکی گەورەی مۆسیقای گابەرە، لە Jaarbeurs Utrecht بەڕێوەچوو. هەروەها شارەکە لەوێ میوانداری فێستیڤاڵی مۆسیقی ترانس ئینێرجی دەکات. هەموو هاوینێک فێستیڤاڵی تاریکی هاوینە بەڕێوە دەچێت، کە ئاهەنگی کولتوور و مۆسیقای گۆتیکییە. [٤٦] لە مانگی تشرینی دووەمدا ڕۆژنامەی Le Guess Who؟ فێستیڤاڵ، کە گرنگی بە ئیندی ڕۆک و ئارت ڕۆک و ڕۆکی تاقیکاری دەدات، لە زۆرێک لە شوێنەکانی شارەکەدا بەڕێوەدەچێت.
شانۆ
[دەستکاری]لە شارەکەدا دوو شانۆی سەرەکی هەیە، شانۆی کیکەر [٤٧] و ستادسخاوبەرگ ئوترێخت . [٤٨] دی پاراد، فێستیڤاڵێکی شانۆی گەشتیارییە، لە هاویندا لە ئۆترێخت نمایش دەکات. هەروەها شارەکە میوانداری فێستیڤاڵی ساڵانەی ئان دی وێرف دەکات کە هەڵبژاردنی شانۆی نێودەوڵەتی هاوچەرخ پێشکەش دەکات، لەگەڵ هونەرە بینراوەکان، هونەری گشتی و مۆسیقا.
وەرزش
[دەستکاری]کەسانی دیار لە ئۆترێختەوە
[دەستکاری]
بەدرێژایی چەندین ساڵ، کەسانی بەناوبانگ لە ئۆترێخت لەدایک بوون و/یان گەورە بوون. لە بەناوبانگترین ئوترێختەرەکان بریتین لە:
- پاپا ئادریان شەشەم (١٤٥٩-١٥٢٣)، سەرۆکی کەنیسەی کاسۆلیکی
- لویس ئەندریسن (١٩٣٩-٢٠٢١)، ئاوازدانەر
- مارکۆ ڤان باستن (لەدایکبووی ١٩٦٤)، یاریزانی تۆپی پێ
- دیک برۆنا (1927–2017)، نووسەر و وێنەکێش ( Miffy )
- CHD دەنگدان دەکڕێت (١٨١٧-١٨٩٠)، کەشناسی ( یاسای دەنگدان دەکڕێت )
- تیۆ ڤان دۆسبورگ (١٨٨٣-١٩٣١)، نیگارکێش و هونەرمەند ( بزووتنەوەی دی ستیل )
- کارێل دۆرمان (١٨٨٩-١٩٤٢)، دەریاوانی دواوە ( شەڕی دەریای جاڤا )
- پاوڵ فێنتێنەر ڤان ڤلیسینگن (١٩٤١-٢٠٠٦)، بازرگان و خێرخوازی
- ئەنتۆن گیسینک (١٩٣٤-٢٠١٠)، جودۆکا ، یەکەم پاڵەوانی جیهانی جودۆی غەیرە ژاپۆنی
- ڕیک دی گویەر (١٩٢٥-٢٠١١)، ئەکتەر، نووسەر، کۆمیدی و گۆرانیبێژ
- سیلڤیا کریستێل (١٩٥٢-٢٠١٢)، ئەکتەر ( ئیمانوێل )
- گێریت ڕیتڤێڵد (١٨٨٨-١٩٦٤)، دیزاینەر و تەلارساز ( بزووتنەوەی دی ستیل )
- دافنی شیپەرز (لەدایکبووی ١٩٩٢)، یاریزانی ئۆڵۆمپی خێرا/هەفتاتلۆن
- هێرمان ڤان ڤین (لەدایکبووی ١٩٤٥)، ئەکتەر، مۆسیقاژەن، گۆرانیبێژ و ئاوازدانەر و نووسەری کتێبی ئەلفڕێد جەی کواک
- ویل ڤێلدێرس-ڤلاسبلۆم (١٩٣٠-٢٠١٩)، یەکەم ژنە ئەندامی ئەنجومەنی شارەوانی لە ئۆترێخت
- جەیسن ویلنیس لەدایکبووی ساڵی ١٩٩٠، هونەرمەندی جەنگی تێکەڵاو و پاڵەوانی پێشووی کیک بۆکسێنی کێشی ناوەڕاستی گلۆری
پەیوەندیە نێودەوڵەتیەکان
[دەستکاری]شارۆچکە دووانەکان
[دەستکاری]ئۆترێخت دووانەیە لەگەڵ:
لیۆن، نیکاراگوا
برنۆ، چێک ڕیپەبلیک[٤٩][٥٠]- پێکانبارو، ئیندۆنیژا
- پێشووتر
هانۆڤەر، ئەڵمانیا، لە بەینی ١٩٧٠ و ١٩٧٦
پەیوەندییەکانی تر
[دەستکاری]
پۆرتلاند، ئۆریگۆنی ویلایەتە یەکگرتووەکان وەک هاوڕێی ئوترێخت ناسراوە. [٥١]
سەرچاوەکان
[دەستکاری]- ^ Jones، Daniel (2011). Cambridge English Pronouncing Dictionary (18یەم ed.). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-15255-6.
{{citation}}: بیرخستنەوەکە پارامەترێکی نەناسراوی ھەیە:|(empty string)=(یارمەتی) - ^ Wells، John C. (2008). Longman Pronunciation Dictionary (3یەم ed.). Longman. ISBN 978-1-4058-8118-0.
- ^ ئ ا «CBS Statline». لە ٣ی ئابی ٢٠١٧ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ١٠ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٠ ھێنراوە.
- ^ ئ ا Gemeente Utrecht. «Utrecht Monitor 2007» (PDF) (بە هۆڵەندی). لە ڕەسەنەکە (PDF) لە ٦ی شوباتی ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە. لە ٦ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٨ ھێنراوە.
- ^ «Gemeente Utrecht, Geschiedenis Utrecht voor 1528». لە ١٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٨ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٨ی ئەیلوولی ٢٠٠٨ ھێنراوە.
- ^ ئ ا ب پ ت ج چ ح خ de Bruin، R.E. (1999). Twintig eeuwen Utrecht, korte geschiedenis van de stad (بە هۆڵەندی). Utrecht: SPOU & Het Utrechts Archief. ISBN 90-5479-040-7.
- ^ Het Utrechts Archief. «Het ontstaan van de stad Utrecht (tot 100)» (بە هۆڵەندی). لە ٢ی ئایاری ٢٠٠٩ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٢١ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٩ ھێنراوە.
- ^ van der Sijs، Nicoline (2001). Chronologisch woordenboek. De ouderdom en herkomst van onze woorden en betekenissen (بە هۆڵەندی). Amsterdam / Antwerp. p. 100. ISBN 90-204-2045-3. لە 29 December 2008 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە 21 October 2009 ھێنراوە.
{{cite book}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|access-date=و|archive-date=(یارمەتی)ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: location missing publisher (بەستەر) - ^ Kloosterman، R.P.J. (2010). Lichte Gaard 9. Archeologisch onderzoek naar het castellum en het bisschoppelijk paleis. Basisrapportage archeologie 41 (PDF). StadsOntwikkeling gemeente Utrecht. ISBN 978-90-73448-39-1. لە 6 December 2013 لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە (PDF). لە 15 February 2011 ھێنراوە.
{{cite book}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە:|access-date=و|archive-date=(یارمەتی) - ^ van der Tuuk، Luit (2005). «Denen in Dorestad». لە van der Eerden، Ria؛ et al. (eds.). Jaarboek Oud Utrecht 2005 (بە هۆڵەندی). Utrecht: SPOU. pp. 5–40. ISBN 90-71108-24-4.
- ^ Janssen، H.P.H. (2002). Geschiedenis van de Middeleeuwen (بە هۆڵەندی) (12th ed.). Utrecht: Aula. pp. 289–296. ISBN 90-274-5377-2.
- ^ Stöver، R.J. (1997). De Salvator- of Oudmunsterkerk te Utrecht, Stichtingsmonument van het bisdom Utrecht (بە هۆڵەندی). Utrecht.
{{cite book}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: location missing publisher (بەستەر) - ^ «Janskerk Informatie». لە ڕەسەنەکە لە ٣٠ی کانوونی یەکەمی ٢٠٠٧ ئەرشیڤ کراوە. لە ٦ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٨ ھێنراوە.
- ^ «Sint Pieterskerk Utrecht». لە ٣ی ئازاری ٢٠٠٨ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٥ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٨ ھێنراوە.
- ^ Haverkate، H.M. (1985). Een kerk van papier. De geschiedenis van de voormalige Mariakerk te Utrecht (بە هۆڵەندی). Zutphen, the Netherlands.
{{cite book}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: location missing publisher (بەستەر) - ^ «Jacobikerk». لە ٩ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٨ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٦ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٨ ھێنراوە.
- ^ «Nicolaikerk». لە ٢٤ی کانوونی یەکەمی ٢٠٠٧ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٦ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٨ ھێنراوە.
- ^ «Geertekerk – Remonstrantse Gemeente Utrecht». لە ٥ی کانوونی یەکەمی ٢٠٠٧ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٦ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٨ ھێنراوە.
- ^ «De Utrechtse (Werven» (بە هۆڵەندی). Gemeente Utrecht. لە ڕەسەنەکە لە ١٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٨ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٧ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٨ ھێنراوە.
- ^ «Historic wharf photos from the Utrecht City Archive». Utrecht City Archive. لە ٢٧ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٨ ھێنراوە.
- ^ «Klimaattabel De Bilt, langjarige gemiddelden, tijdvak 1981–2010» (PDF) (بە هۆڵەندی). Royal Netherlands Meteorological Institute. لە ٧ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٣ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە (PDF). لە ٩ی ئەیلوولی ٢٠١٣ ھێنراوە.
- ^ «Maandrecords De Bilt» (بە هۆڵەندی). Royal Netherlands Meteorological Institute. لە ٥ی حوزەیرانی ٢٠١٦ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٩ی ئایاری ٢٠١٦ ھێنراوە.
- ^ ئ ا ب Gemeente Utrecht. «Utrechts onderzoek en cijfers». لە ڕەسەنەکە لە ١٥ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٩ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٥ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٠ ھێنراوە.
- ^ «CBS Statline». opendata.cbs.nl (بە هۆڵەندی). لە ٢٨ی حوزەیرانی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
- ^ «CBS StatLine – Bevolking; leeftijd, herkomstgroepering, geslacht en regio, 1 januari». لە ٣٠ی حوزەیرانی ٢٠١٧ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٨ی ئابی ٢٠١٧ ھێنراوە.
- ^ «Aartsbisdom Utrecht» (بە هۆڵەندی). لە ٣٠ی کانوونی دووەمی ٢٠٢١ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ١٠ی کانوونی یەکەمی ٢٠٠٧ ھێنراوە.
- ^ «Katholiek Nederland» (بە هۆڵەندی). لە ڕەسەنەکە لە ٤ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٠ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٠ی کانوونی یەکەمی ٢٠٠٧ ھێنراوە.
- ^ «Railway Gazette: Qbuzz wins Utrecht sneltram concession». لە ڕەسەنەکە لە ٢٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٠ ئەرشیڤ کراوە. لە ٣١ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٠ ھێنراوە.
- ^ «Microsoft Word - Utrecht city document.doc» (PDF). لە ٢٣ی شوباتی ٢٠١٥ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە (PDF). لە ٢٣ی حوزەیرانی ٢٠١٤ ھێنراوە.
- ^ Knap، Elizabeth (December 2023). «A composite X-minute city cycling accessibility metric and its role in assessing spatial and socioeconomic inequalities – A case study in Utrecht, the Netherlands». Journal of Urban Mobility. 3: 100043. doi:10.1016/j.urbmob.2022.100043.
- ^ «Utrecht to build world's biggest bike park – for 12,500 bikes – DutchNews.nl». DutchNews.nl. ٢٧ی نیسانی ٢٠١٤. لە ٢٩ی ئازاری ٢٠١٥ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٩ی ئازاری ٢٠١٥ ھێنراوە.
- ^ «Finally fully open: Utrecht's huge bicycle parking garage». Bicycle Dutch. ٢٠ی ئابی ٢٠١٩. لە ٦ی شوباتی ٢٠٢٣ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٦ی شوباتی ٢٠٢٣ ھێنراوە.
- ^ «Autosnelwegen.nl». Autosnelwegen.nl. لە ٢٩ی ئازاری ٢٠١٠ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ١٣ی نیسانی ٢٠١١ ھێنراوە.
- ^ «Container Terminal Utrecht». Ctu.net. لە ٦ی کانوونی دووەمی ٢٠١١ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ١٣ی نیسانی ٢٠١١ ھێنراوە.
- ^ Martijn Elsinghorst. «Rondvaart Utrecht». Vareninutrecht.nl. لە ڕەسەنەکە لە ٢٤ی تەممووزی ٢٠١١ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٣ی نیسانی ٢٠١١ ھێنراوە.
- ^ «50 JAAR REDERIJ». Schuttevaer. لە ١٩ی نیسانی ٢٠١١ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ١٣ی نیسانی ٢٠١١ ھێنراوە.
- ^ «Lovers Rondvaart – In Utrecht uit – de uitagenda over uitgaan restaurants in Utrecht». Inutrechtuit.nl. لە ڕەسەنەکە لە ٢٤ی حوزەیرانی ٢٠١١ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٣ی نیسانی ٢٠١١ ھێنراوە.
- ^ «De administratiegebouwen van de spoorwegen te Utrecht» (بە هۆڵەندی). ١٥ی شوباتی ٢٠١٦. لە ٢٣ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٩ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ١٠ی نیسانی ٢٠٢٠ ھێنراوە.
- ^ «Toezicht - Rabobank». rabobank.nl (بە هۆڵەندی). لە ١٠ی نیسانی ٢٠٢٠ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ١٠ی نیسانی ٢٠٢٠ ھێنراوە.
- ^ «World-University-Rankings». www.shanghairanking.com. لە ڕەسەنەکە لە ٣ی نیسانی ٢٠١٥ ئەرشیڤ کراوە. لە ٣٠ی ئازاری ٢٠١٥ ھێنراوە.
- ^ «About the University of Humanistic Studies (Dutch)». لە ڕەسەنەکە لە ١٦ی کانوونی دووەمی ٢٠١٣ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٥ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٢ ھێنراوە.
- ^ Financial Times. «FT.com». لە ڕەسەنەکە لە ٢٩ی شوباتی ٢٠٠٨ ئەرشیڤ کراوە. لە ٦ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٨ ھێنراوە.
- ^ Hogeschool Utrecht. «Kengetallen HU Jaarverslag». لە ڕەسەنەکە لە ١٨ی تەممووزی ٢٠١٢ ئەرشیڤ کراوە. لە ٧ی ئابی ٢٠١٢ ھێنراوە.
- ^ «Home». weebly.com. لە ٢ی نیسانی ٢٠١٥ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٩ی ئازاری ٢٠١٥ ھێنراوە.
- ^ «OudeMuziek :: Home». Oudemuziek.nl. لە ١٧ی تەممووزی ٢٠١٤ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٣ی حوزەیرانی ٢٠١٤ ھێنراوە.
- ^ Hartley، Brandon (September 2011). «When the Goths Have Their Picnic». Another World Blog. لە ٢٥ی نیسانی ٢٠١٢ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ١٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠١١ ھێنراوە.
- ^ «theaterkikker.nl». theaterkikker.nl. لە ٢٧ی حوزەیرانی ٢٠١٤ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٣ی حوزەیرانی ٢٠١٤ ھێنراوە.
- ^ «stadsschouwburg-utrecht.nl». stadsschouwburg-utrecht.nl. لە ٢٥ی حوزەیرانی ٢٠١٤ لە ڕەسەنەکەوە ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٣ی حوزەیرانی ٢٠١٤ ھێنراوە.
- ^ «City of Brno Foreign Relations – Statutory city of Brno» (بە چێکی). City of Brno. 2003. لە ڕەسەنەکە لە ١٥ی کانوونی دووەمی ٢٠١٦ ئەرشیڤ کراوە. لە ٦ی ئەیلوولی ٢٠١١ ھێنراوە.
- ^ «Brno – Partnerská města» (بە چێکی). City of Brno. لە ڕەسەنەکە لە ٢٣ی ئایاری ٢٠١١ ئەرشیڤ کراوە. لە ١٧ی تەممووزی ٢٠٠٩ ھێنراوە.
- ^ «Portland, Oregon». Washington, DC, US: Sister Cities International. لە ڕەسەنەکە لە ٢٧ی ئایاری ٢٠١٥ ئەرشیڤ کراوە. لە ٤ی تەممووزی ٢٠١٥ ھێنراوە.
کتێبنامە
[دەستکاری]- Lourens، Piet (1997). Inwonertallen van Nederlandse steden ca. 1300–1800. Amsterdam: NEHA. ISBN 9057420082.
بەستەری دەرەکی
[دەستکاری] |
کۆمنزی ویکیمیدیا، میدیای پەیوەندیدار بە ئوترێخت تێدایە. |
ھەڵەی ژێدەرەکان: تاگەکانی <ref> بۆ گرووپێک بەناوی «nb» ھەن، بەڵام ھیچ تاگێکی ھاوتای <references group="nb"/> نەدۆزرایەوە
- Pages using the JsonConfig extension
- ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: location missing publisher
- ئەو پەڕانەی ژێدەری چێکییان ھەیە (cs)
- ھەموو ئەو وتارانەی پێویستیان بە بەسەرداچوونەوە ھەیە
- Interlanguage link template link number
- شوێنە ئاوەدانەکان، دامەزرانی سەدەی ١ەم
- شوێنە ئاوەدانەکانی ڕاین
- شارەکانی ھۆڵەندا
- Pages with reference errors that trigger visual diffs