Taja lingvo
| Taja | ||
| ภาษาไทย phasa thaj | ||
 | ||
| natura lingvo • moderna lingvo • lingvo | ||
|---|---|---|
| sudokcidenta taja lingvaro | ||
| Parolata en | Tajlando | |
| Parolantoj | 20 700 000 | |
| Denaskaj parolantoj | pli ol 65 milionoj | |
| Skribo | Taja skribo | |
| Lingvistika klasifiko | ||
Kradaja lingvaro
| ||
| Oficiala statuso | ||
| Oficiala lingvo en | Tajlando | |
| Reguligita de | Reĝa Societo de Tajlando | |
| Lingva statuso | 1 sekura | |
| Lingvaj kodoj | ||
| Lingvaj kodoj | ||
| ISO 639-1 | th | |
| ISO 639-2 | tha | |
| ISO 639-3 | tha | |
| SIL | THA | |
| Glottolog | thai1261 | |
| Angla nomo | Thai | |
| Franca nomo | thaï | |
| Vikipedio | ||
La taja lingvo (taje ภาษาไทย, phasa thai), tajlanda taja, historie en Esperanto por diferencigo foje nomita siama lingvo,[1] lingvo paroliĝas en Tajlando. Ĝi estas unu el la tajaj lingvoj kaj havas 5 tonojn. La siama skribsistemo estas abugido, alinome alfasilabaro. La termino "taja lingvo" povas identiĝi kun taja lingvaro enhavanta isanan lingvon en la isana regiono, la laŭan en Laoso, la ĝŭangan kaj la dajan en Ĉinio kaj Vjetnamio ktp.
Tonoj
[redakti | redakti fonton]| Tono | Siama | Ekzemplo | Fonema | Fonetika | Signifo de la ekzemplo |
|---|---|---|---|---|---|
| meza | สามัญ | นา | nāː | naː˥˧ | rizejo |
| malalta | เอก | หน่า | nàː | naː˧˩ | (kromnomo) |
| malleviĝanta | โท | หน้า | nâː | naː˥˩ | vizaĝo |
| alta | ตรี | น้า | náː | naː˧˥ | onkl(in)o (pli juna ol oniaj gepatroj) |
| leviĝanta | จัตวา | หนา | nǎː | naː˨˩˧ | dika |
Vokaloj
[redakti | redakti fonton]Monoftongoj
[redakti | redakti fonton]
| Antaŭa | Malantaŭa | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| malronda | malronda | ronda | ||||
| mallonga | longa | mallonga | longa | mallonga | longa | |
| Fermata | i -ิ |
iː -ี |
ɯ -ึ |
ɯː -ื |
u -ุ |
uː -ู |
| Fermata-Meza | e เ-ะ |
eː เ- |
ɤ เ-อะ |
ɤː เ-อ |
o โ-ะ |
oː โ- |
| Malfermata-Meza | ɛ แ-ะ |
ɛː แ- |
ɔ เ-าะ |
ɔː -อ | ||
| Malfermata | a -ะ, -ั |
aː -า |
||||
Paroj de Longaj kaj Mallongaj Monoftongoj
[redakti | redakti fonton]| Longa | Mallonga | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Siama | IFA | Signifo de la ekzemplo | Siama | IFA | Signifo de la ekzemplo | ||
| –า | aː | fǎːn | 'tranĉi' | –ะ | a | fǎn | 'sonĝi' |
| –ี | iː | krìːt | 'tondi' | –ิ | i | krìt | 'ponardo' |
| –ู | uː | sùːt | 'enspiri' | –ุ | u | sùt | 'plej malantaŭa' |
| เ– | eː | ʔēːn | 'kliniĝi' | เ–ะ | e | ʔēn | 'ligamento' |
| แ– | ɛː | pʰɛ́ː | 'venkiĝi' | แ–ะ | ɛ | pʰɛ́ʔ | 'kapro' |
| –ื | ɯː | kʰlɯ̂ːn | 'ondo' | –ึ | ɯ | kʰɯ̂n | 'leviĝi' |
| เ–อ | ɤː | dɤ̄ːn | 'marŝi' | เ–อะ | ɤ | ŋɤ̄n | 'arĝento' |
| โ– | oː | kʰôːn | 'faligi' | โ–ะ | o | kʰôn | 'viskoza' |
| –อ | ɔː | klɔːŋ | 'tamburo' | เ–าะ | ɔ | klɔ̀ŋ | 'skatolo' |
Diftongoj
[redakti | redakti fonton]
| Longa | Mallonga | ||
|---|---|---|---|
| Siama | IFA | Siama | IFA |
| –าย | aːj | ไ–*, ใ–*, ไ–ย | aj |
| –าว | aːw | เ–า* | aw |
| เ–ีย | iːa | เ–ียะ | ia |
| – | – | –ิว | iw |
| –ัว | uːa | –ัวะ | ua |
| –ูย | uːj | –ุย | uj |
| เ–ว | eːw | เ–็ว | ew |
| แ–ว | ɛːw | – | – |
| เ–ือ | ɯːa | – | – |
| เ–ย | ɤːj | – | – |
| –อย | ɔːj | – | – |
| โ–ย | oːj | – | – |
Triftongoj
[redakti | redakti fonton]| Siama | IFA |
|---|---|
| เ–ียว | iow |
| –วย | uɛj |
| เ–ือย | ɯɛj |
Konsonantoj
[redakti | redakti fonton]| Bilabiala | Labiodenta | Alveola | Postalveola | Palatala | Velara | Glota | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Nazala | m ม |
n ณ,น |
ŋ ง |
|||||||||||
| Ploziva | p ป |
pʰ ผ,พ,ภ |
b บ |
t ฏ,ต |
tʰ ฐ,ฑ*,ฒ,ถ,ท,ธ |
d ฎ,ฑ*,ด |
k ก |
kʰ ข,ฃ,ค,ฅ,ฆ |
ʔ อ** | |||||
| Frikativa | f ฝ,ฟ |
s ซ,ศ,ษ,ส |
h ห,ฮ | |||||||||||
| Afrikata | tɕ จ |
tɕʰ ฉ, ช, ฌ |
||||||||||||
| Trila | r ร |
|||||||||||||
| Aproksimanta | j ญ,ย |
w ว |
||||||||||||
| Flanka aproksimanta | l ล,ฬ |
|||||||||||||
Historio
[redakti | redakti fonton]Taja lingvo suferis multajn gravajn sonŝanĝoj. Multaj el tiuj ŝanĝoj, rilate al konsonantoj kaj tono, okazis inter la tempo kiam la malnova taja lingvo estis unue skribita kaj la moderna taja lingvo. Ĉi ŝanĝoj videblas en la ortografio.
Malnova Taja
[redakti | redakti fonton]
La malnova aja havas tri-manieran tondistingon por vivi silaboj (tiuj silaboj ne finas en halto, i.e. /m/, /n/, /ŋ/, /w/, /j/) sed en distingo por malvivi silaboj (tiuj finoj en plozivo, ie. /k/, /p/, /t/, kaj tiuj finoj en glota halto).
Estis du-maniera tondistingo inter voĉa kaj senvoĉa por ĉiaj frikativaj kaj sonorantaj konsonantoj, tri-maniera kaj kvar-maniera distingo por plozivoj kaj afrikatoj. La kvar-maniera okazis en labialoj (/p pʰ b ʔb/) kaj dentaloj (/t tʰ d ʔd/); la tri-maniera okazis en velaroj (/k kʰ ɡ/) kaj palataloj (/tɕ tɕʰ dʐ/). La glotaj haltoj de ĉiu aro ŝajne mankas.
La gravaj ŝanĝoj inter la malnova taja kaj moderna taja estis perdo de voĉa distingo kaj la aldonita tonosplitiĝo. Eble ĉi tiuj ŝanĝoj okazis inter ĉirkaŭ 1400 kaj 1600 AD, eble okazis ĉe malsamaj fojoj en malsamaj partoj de la taja-parola regiono. Ĉiuj paroj el voĉaj kaj senvoĉaj konsonantoj perdis la voĉan distingon:
- voĉaj plozivoj (/b d ɡ dʐ/) iĝis senvoĉaj aspiraciaj plozivoj (/pʰ tʰ kʰ tɕʰ/).
- voĉa frikativoj iĝis senvoĉaj.
- senvoĉaj sonorantoj iĝis voĉaj.
Referencoj
[redakti | redakti fonton]- * ฑ prononciĝas kiel tʰ aŭ d, depende de la vorto.
- ** La glota plozivo impliciĝas post mallonga vokalo sen finiĝo, aŭ per la silenta อ antaŭ vokalo. Oni atentu, ke tiu simbolo uziĝas ankaŭ por la longa vokalo /ɔː/ -อ.