Otsailaren 22
Itxura
Otsailaren 22a gregoriotar egutegiaren urteko berrogeita hamahirugarren eguna da. 312 egun falta dira urtea amaitzeko, 313 egun bisurteetan.
Daturen bat falta bada, urtearen lotura jarraitu han sartzeko.
Gertaerak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Euskal Herria
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- 1926 – Alfontso XIII.a Espainiako erregeak, Urolako trenbidea inauguratu zuen.
- 2013 – Torturaren Aurkako Taldeak tortura salaketarik jaso ez zuela urte bat bazela adierazi zuen; ETAk ekintza armatuak utzi eta hilabete gutxira, atxiloketetan euskal herritarrei torturak egiteari utzi zitzaion.
Mundua
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- 1979 – Santa Luzia Erresuma Batutik independizatu zen.
- 2005 – 6,4 graduko lurrikara Irango Kermango probintzian. 500 hildako eta 1.000 zauritu eragin zituen.
- 2011 – Zeelanda Berrian 6,3 graduko lurrikara baten ondorioz gutxienez 63 pertsona hil ziren.
Arte eta kultura
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Euskal Herria
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Mundua
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- 1483 – Missale Romanum Glagolitice inprimatu zuten Kroazian.
- 2009 – "Slumdog Millionaire" britainiar filmak 8 Oscar Sari lortu zituen Los Angelesen ospatutako 81. ekitaldian.
Zientzia eta teknologia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Euskal Herria
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Mundua
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- 2017 – NASAk TRAPPIST-1 izeneko sisteman lurraren tamaina eta kondizio antzekoak izan zitzazketen zazpi planeta aurkitu zituztela adierazi zuen.
Kirolak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Euskal Herria
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Mundua
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Jaiotzak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Euskal Herria
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- 1653 – Martin Urtsua, Lizarragako kondea, nafar konkistatzailea (h. 1715).
- 1766 – Matías Maestro, arabar apaiza, arkitektoa, margolaria, musikaria, idazlea eta eskultorea , Liman (h. 1835).
- 1853 – Louis Etxeberri, euskal politikaria eta kazetaria (h. 1907).
- 1873 –
- Agustina Lizarazu Larburu, lezoar irakaslea, euskaldunen eskolatzeaz arduratu zena (h. 1965).
- Angeles Sorazu, gipuzkoar lekaimea eta gaztelaniazko idazle mistikoa (h. 1921).
- 1884 – Pedro Aguado Bleye, espainiar historialaria, Sociedad Bilbaínaren liburuzaina, Palentzian (h. 1953/1954).
- 1908 – Santos Begiristain, nafar apaiz katolikoa, Argentinan (h. 1994).
- 1910 – Juliana Zubizarreta, trikiti musikako panderojole eta abeslari gipuzkoarra (h. 2006).
- 1919 – Felix Aranzabal, Angiozarko Itsua, gipuzkoar soinujolea (h. 2006).
- 1923 – Jaime Escudero, bizkaitar futbolaria (h. 2012).
- 1928 – Pedro Sodupe, Gelatxo, gipuzkoar trikitilaria (h. 2007).
- 1930 – Jesús María Hurtado Arrieta, bizkaitar futbolaria (h. 2012).
- 1932 – Felix Zubiaga, euskal idazle eta filologoa.
- 1935 – Mercedes Villacián, arabar irakasle eta politikaria (h. 2002).
- 1939 – Darío Villalba, euskal herritar margolari eta izotz patinatzailea (h. 2018).
- 1942 – Alberto Buen Lacambra, PSE-EEko gipuzkoar politikaria, Ardisan.
- 1945 –
- Juan Ramón Gebara, arabar politikaria.
- Arantza Idiazabal Gorrotxategi, gipuzkoar irakaslea eta euskaltzain urgazlea.
- 1947 – Marcos Vizcaya, bizkaitar politikari eta abokatua.
- 1948 –
- Joaquín Luqui, Kaparroso udalerriko irrati esatari ospetsua (h. 2005).
- Pedro Pegenaute, nafar historialari eta politikaria.
- 1950 – Arantza Mendizabal, bizkaitar politikari eta ekonomilaria, EHUko errektore bitartekari ohia.
- 1952 – Ramón Flecha, bizkaitar soziologoa, soziologia katedraduna Bartzelonako Unibertsitatean.
- 1957 – Ana Díez, nafar zinema zuzendari, gidoigile eta dokumentalgilea.
- 1960 – Lore Erriondo, gipuzkoar pedagogoa, EHUko irakaslea eta Udako Euskal Unibertsitatearen zuzendari ohia.
- 1963 – Edorta Murua, bizkaitar futbolari ohi eta entrenatzailea.
- 1966 – Jon Eizagirre Manterola, gipuzkoar erremontelari ohia.
- 1970 – Estibaliz Urrutia, bizkaitar atleta ohia, 5.000 metroko lasterketan aditua.
- 1973 – Iñigo Pírfano, bizkaitar musikagile eta orkestra zuzendaria.
- 1974 – Richard Oribe, donostiar igerilari paralinpikoa, palmares oparoduna.
- 1981 – Arantza Loureiro, bizkaitar atleta, 100 metroko hesidunean aditua.
- 1985 – Mamen Moreu, aragoiar-bizkaitar ilustratzaile eta komikigilea, Huescan.
- 1986 – Elisabeth Larena, bizkaitar aktorea.
- 1987 – Estibaliz Bajo, gipuzkoar futbolaria.
- 1992 – Sergio Rodríguez Reche, nafar txirrindularia.
- 1994 – Intza Olabarria, bizkaitar geologoa eta artisaua
- 1995 – Sergio Castel, bizkaitar futbolaria.
- 2000 – Marta San Adrián Rocandio, Sanadri, gipuzkoar futbolaria.
- 2002 – Mikel Mendibe, bizkaitar futbolaria.
Mundua
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- 1040 – Rashi, Frantziako erlijio-gizon judua (h. 1105).
- 1302 – Gegeen Khan, Yuan dinastiako bostgarren enperadorea (h. 1323).
- 1403 – Karlos VII.a Frantziakoa, Frantziako erregea (h. 1461).
- 1440 – Ladislao Hil ostekoa, Austriako dukea eta Hungaria, Kroazia eta Bohemiako erregea (h. 1457).
- 1732 – George Washington, lehendabiziko Ameriketako Estatu Batuetako Presidentea (h. 1799).
- 1778 – Rembrandt Peale, estatubatuar margolaria (h. 1860).
- 1785 – Jean Peltier, frantziar fisikaria (h. 1845).
- 1788 – Arthur Schopenhauer, alemaniar filosofoa (h. 1860).
- 1805 – Sarah Flower Adams, emakumezko olerkari ingelesa, zenbait kantu erlijioso ezagunen egilea (h. 1848).
- 1806 – Antoine Wiertz, belgikar erromantizismoaren margolaria (h. 1865).
- 1817 – Niels Gade, daniar musikagile, orkestra-zuzendari, piano-jotzaile, organo-jotzaile eta irakaslea (h. 1890).
- 1818 – Gerrit de Vries, Herbehereetako lehen ministroa (h. 1900).
- 1819 – James Russell Lowell, estatubatuar olerkari, kritikari, argitaratzaile eta diplomazialaria (h. 1891).
- 1822 – Frances Elizabeth Barrow, estatubatuar haur literaturako idazlea (h. 1894).
- 1824 – Jules Janssen, frantziar astronomoa (h. 1907).
- 1825 – Serafino De Tivoli, italiar margolaria (h. 1892).
- 1827 – Giovanni Battista Ceschi a Santa Croce, Maltako Ordenako 74. Printze eta Maisu Nagusia (h. 1905).
- 1833 – Rebecca Sophia Clarke, estatubatuar idazlea (h. 1906).
- 1840 – August Bebel, alemaniar politikaria, Alemaniako Alderdi Sozialdemokrataren sortzailea (h. 1913).
- 1842 – Léon Vanderkindere, belgiar historialari, akademikari eta politikaria (h. 1906).
- 1857 –
- Robert Baden-Powell, ingeles militar eta idazlea (h. 1941).
- Heinrich Hertz, alemaniar fisikaria (h. 1894).
- 1864 – Jules Renard, frantziar idazle, kritiko, kontalari eta poeta (h. 1910).
- 1875 – Sofia Adelaida Bavarian, Dukesa Bavarian (h. 1957).
- 1876 – Zitkala-Ša, siux herriko emakume idazle, argitaratzaile, biolinista eta ekintzailea (h. 1938).
- 1878 – Alistair Mackay, eskoziar mediku eta esploratzaile polarra, Hego polo magnetikora iritsi ziren hiru esploratzailetako bat (h. 1914).
- 1879 – Norman Lindsay, australiar artista, idazle eta boxeolari amateurra (h. 1969).
- 1883 – Alice Middleton Boring, estatubatuar biologo, zoologo eta herpetologoa (h. 1955).
- 1886 – Hugo Ball, alemaniar egile eta olerkaria, Dada mugimendu artistikoaren sortzailea (h. 1927).
- 1887 – Savielly Tartakower, errusiar-poloniar xakelari judua (h. 1956).
- 1890 – Leonor Serrano Pablo, espainiar pedagogoa, legelaria, abokatua eta idazle feminista (h. 1942).
- 1892 – Edna St. Vincent Millay, estatubatuar antzerkigile eta poeta lirikoa (h. 1950).
- 1895 – Víctor Raúl Haya de la Torre, perutar politikaria, Herritarren Batasun Iraultzaile Amerikarraren (APRA) sortzailea (h. 1979).
- 1896 – Peter Cheyney, ingeles eleberrigilea (h. 1951).
- 1900 – Luis Buñuel, espainiar zinema zuzendaria (h. 1983).
- 1902 – Fritz Strassmann, alemaniar kimikaria, Otto Hahnekin batera barioaren aurkitzailea (h. 1980).
- 1903 – Morley Callaghan, ingelesezko kanadar idazlea (h. 1990).
- 1904 – Delhy Tejero, espainiar margolaria, marrazkilaria, muralista eta irakaslea, Las sinsombrero mugimendukoa (h. 1968).
- 1907 – Robert Young, estatubatuar aktorea (h. 1998).
- 1908 –
- Rómulo Betancourt, Venezuelako presidentea (h. 1981).
- John Mills, ingeles zinema, telebista eta antzerkiko aktorea (h. 2005).
- 1910 – Baltasar Lobo, espainiar margolari eta eskultorea (h. 1993).
- 1914 – Renato Dulbecco, italiar-estatubatuar sendagile eta mikrobiologoa, 1975eko Medikuntzako Nobel Saria (h. 2012).
- 1917 – Jane Auer, estatubatuar idazlea (h. 1973).
- 1921 –
- Jean-Bédel Bokassa, Afrika Erdiko Errepublikako diktadorea (h. 1996).
- Giulietta Masina, italiar aktorea (h. 1994).
- 1925 – Edward Gorey, estatubatuar irudigile eta idazlea (h. 2000).
- 1926 – Miguel León-Portilla, mexikar filosofo eta historialaria, nahuatl literaturan espezialista zein ikerlari handienetakoa (h. 2019).
- 1930 – Giuliano Montaldo, italiar zinema zuzendari, gidoilari eta aktorea (h. 2023).
- 1932 – Edward Kennedy, estatubatuar politikari eta senataria, John F. Kennedyren anaia (h. 2009).
- 1935 – Danilo Kiš, jugoslaviar idazle eta itzultzailea (h. 1989).
- 1936 – John Michael Bishop, estatubatuar immunologo eta mikrobiologoa, 1989ko Medikuntzako Nobel Saria.
- 1937 – Joanna Russ, estatubatuar idazle, akademiako kide eta feminista (h. 2011).
- 1942 – Christine Keeler, ingeles modelo eta kabaret-dantzaria (h. 2017).
- 1943 –
- Eduard Limonov, errusiar idazlea eta politikaria (h. 2020).
- Horst Köhler, Alemaniako presidente ohia.
- 1944 – Jonathan Demme, estatubatuar zinema zuzendaria, ekoizlea eta gidoigilea (h. 2017).
- 1946 –
- Cristina Alberdi, sevillar abokatu eta politikaria (h. 2024).
- Fred Halliday, irlandar historialari eta Britainiar Akademiako kidea (h. 2010).
- 1949 – Niki Lauda, austriar 1 formulako pilotua eta enpresaburua (h. 2019).
- 1950 –
- Julius Erving, Dr. J, saskibaloiko estatubatuar jokalaria, birrinketen (slam dunk) antzindaria.
- Miou-Miou, frantziar aktorea.
- Genesis P-Orridge, ingeles abeslaria, poeta eta artista (h. 2020).
- Julie Walters, ingeles aktore eta idazlea.
- 1951 – Sema Çeyrekbaşıoğlu, turkiar aktorea (h. 2024).
- 1952 – Saufatu Sopoanga, Tuvaluko lehen ministroa (h. 2020).
- 1954 – Jean-Philippe Vassal, frantziar arkitektoa.
- 1956 –
- Amy Alcott, estatubatuar golf-jokalaria.
- Philip Kerr, eleberri poliziakoen eskoziar idazlea (h. 2018).
- 1959 – Kyle MacLachlan, estatubatuar aktorea.
- 1962 – Steve Irwin, Krokodilo-ehiztaria, australiar naturalista eta telebistako aurkezlea (h. 2006).
- 1963 – Vijay Singh, hindu-fijiar golfaria.
- 1967 – Naomi Foyle, britainiar-kanadar idazle, argitaratzaile eta itzultzailea.
- 1968 – Jeri Ryan, alemaniar-estatubatuar aktorea.
- 1969 –
- Joaquín Cortés, flamenko eta ballet dantzaria eta koreografo ijitoa.
- Brian Laudrup, daniar futbol-jokalaria.
- 1971 - Ana Acuña, galiziar irakasle eta ikertzailea.
- 1974 – James Blunt, britainiar egile abeslaria.
- 1975 –
- Drew Barrymore, estatubatuar aktorea.
- Salomé Jiménez, espainiar aktorea.
- Fele Martínez, espainiar aktorea.
- 1979 – Débora Falabella, brasildar aktorea.
- 1980 – Lorena Conde, galiziar antzezle, antzerkigile eta poeta.
- 1988 – Ximena Navarrete, mexikar modeloa eta aktorea.
- 1989 – Mila Jam, estatubatuar abeslaria, dantzaria, aktorea eta LGBT eskubideen aldeko ekintzailea.
- 1991 – Rebecca Cheptegei ugandar iraupen-korrikalaria, eraila (h. 2024).
- 1992 – Haris Seferović, suitzar futbolaria.
- 1995 – Lexa, brasildar abeslaria, abestigilea eta dantzaria.
Heriotzak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Euskal Herria
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- 970 – Gartzea I.a Santxez, Iruñeko erregea eta Aragoiko kondea.
- 1764 – Francisco Ignacio Añoa, nafar artzapezpikua, Iruñeko apezpikua izandakoa, Zaragozan (j. 1648).
- 1888 – Jean-Delphin Alard, lapurtar biolin jotzailea eta musikagilea, Parisen (j. 1815).
- 1899 – Nieves Cano, arabar filantropoa (j. 1847).
- 1900 – Casilda Iturrizar, bizkaitar filantropoa (j. 1818).
- 1951 – Domingo Arrillaga, gipuzkoar futbolaria (j. 1890).
- 1993 – Eusebio Osa Unamuno, euskal idazlea (j. 1936).
- 1997 – Juan Carlos Jones, euskal atleta, distantzia motzetan aditua, Malabon (j. 1947).
- 1998 – Jose Maria Areiltza, euskal herritar politikari eta diplomatikoa eta Bilboko alkatea, Madrilen (j. 1909).
- 2000 – Fernando Buesa, euskal herritar politikaria, ETAk eraila (j. 1946).
- 2008 – Polentzi Gezala, lezoar txistularia, Europa osoan zehar eman zituen kontzertuak (j. 1911).
- 2009 – Román Galarraga, gipuzkoar futbolari, futbol entrenatzaile eta politikaria (j. 1921).
- 2013 – Iñigo Botas, arabar zinema-zuzendari eta gidoilaria, Oviedon (j. 1953).
- 2019 – Alex Tejería, euskal emigratzailea Uruguain, euskal kulturaren zabaltzailea herrialde horretan, Montevideon (j. 1932).
Mundua
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- 606 – Sabiniano, Aita santua.
- 1222 – Alexio I.a Trebizondakoa, Trebizondako enperadorea (j. c. 1182).
- 1512 – Amerigo di Vespucci, italiar merkatari eta esploratzailea (j. 1454).
- 1636 – Santorio Santorio, veneziar medikua (j. 1561).
- 1680 – Catherine Deshayes, frantziar kurandera, sorginkeriagatik heriotza zigorrera kondenatua (j. c. 1640).
- 1690 – Charles Le Brun, frantziar margolaria eta dekoratzailea (j. 1619).
- 1731 – Fredrik Ruysch, holandar sendagilea (j. 1638).
- 1793 – Caspar Friedrich Wolff, alemaniar fisiologoa, enbriologiaren sortzaileetako bat (j. 1734).
- 1810 – Charles Brockden Brown, estatubatuar eleberrigilea (j. 1771).
- 1827 – Charles Wilson Peale, estatubatuar margolari eta naturalista (j. 1741).
- 1841 – Auguste de Forbin, frantziar noblea, margolaria eta Louvre museoko zuzendaria (j. 1777).
- 1875 –
- Camille Corot, frantziar margolaria (j. 1796).
- Charles Lyell, eskoziar geologoa (j. 1797).
- 1901 – Georges Francis Fitzgerald, irlandar fisikaria (j. 1851).
- 1903 – Hugo Wolf, esloveniar-austriar musikagilea eta musika-kritikaria (j. 1860).
- 1904 – Leslie Stephen, ingeles idazle, kritikari, historialari, biografo eta mendizalea (j. 1832).
- 1913 –
- Francisco I. Madero, Mexikoko presidentea (j. 1873).
- Ferdinand Saussure, suitzar hizkuntzalaria (j. 1857).
- 1923 – Théophile Delcassé, frantziar politikaria (j. 1852).
- 1924 – Charlotte Wahlström, suediar margolaria (j. 1849).
- 1939 – Antonio Machado, espainiar poeta (j. 1875).
- 1942 – Stefan Zweig, austriar eleberrigile, antzerkigile, kazetari eta biografoa (j. 1881).
- 1943 –
- Hans Scholl, Alemania naziaren aurka eratutako Arrosa Zuria erresistentzia mugimendu baketsuko kide eta oinarrietako bat, gillotinan (j. 1918).
- Sophie Scholl, Alemania naziaren aurka eratutako Arrosa Zuria erresistentzia mugimendu baketsuko kidea, gillotinan (j. 1921).
- 1944 - Kasturba Makhanji, Mahatma Gandhiren emaztea (j. 1869).
- 1956 – Alexandros Svolos, Greziako lehen ministroa (j. 1892).
- 1959 – Francis Pelissier, frantziar txirrindularia, Euskal Herriko Itzuliko lehen ekitaldiaren irabazlea (j. 1894).
- 1973 –
- Elizabeth Bowen, ingelesezko irlandar eleberrigilea (j. 1899).
- Katina Paxinou, greziar aktore tragikoa (j. 1900).
- 1980 – Oskar Kokoschka, austriar margolaria, marrazkilaria, grabatzailea, poeta eta antzerkigilea (j. 1886).
- 1981 – Élodie Yung, frantziar aktorea.
- 1983 –
- Mieczyslaw Jastrun, poloniar poeta (j. 1903).
- Romain Maes, belgikar txirrindularia (j. 1912).
- 1984 – Uwe Johnson, alemaniar idazlea (j. 1934).
- 1985 – Salvador Espriu, kataluniar olerkaria (j. 1913).
- 1987 – Andy Warhol, estatubatuar margolari, idazle eta zinema-zuzendaria, Pop Art mugimenduaren sortzaileetariko bat (j. 1928).
- 1990 – Joaquín Casalduero, espainiar literatura kritikari eta saiakera idazlea (j. 1903).
- 1994 – Hans Hürlimann, Suitzako Konfederazioko presidentea (j. 1918).
- 1995 – Emmanuel Roblès, frantziar idazlea (j. 1914).
- 2002 –
- Charles Jones, estatubatuar zinemagilea, marrazki bizidun sortzaile nagusienetakoa (j. 1912).
- Jonas Savimbi, angolar politikaria, Portugalen kolonizazioaren aurkako borrokalaria (j. 1934).
- 2006 –
- Said Mohamed Djohar, Komoreetako presidentea (j. 1918).
- Gisberta Salce Júnior, brasildar emakume transgeneroa, diskriminazio anitzaren ikurra (j. 1960).
- 2007 – Dennis Johnson, NBAko estatubatuar saskibaloi jokalaria (j. 1954).
- 2009 – Carmelina Sánchez-Cutillas, espainiar historialaria eta idazlea, eleberrigile eta poeta (j. 1921).
- 2011 – Chari Gómez Miranda, Doña Adelaida, espainiar kazetari eta telebista-aurkezlea (j. 1930).
- 2013 – Wolfgang Sawallisch, alemaniar orkestra-zuzendaria (j. 1923).
- 2016 – Yolande Fox, estatubatuar abeslari eta modeloa (j. 1928).
- 2018 –
- Forges, espainiar umorista grafikoa (j. 1942).
- Richard Edward Taylor, kanadar fisikaria eta Stanford Unibertsitateko irakaslea, 1990eko Fisikako Nobel Saria (j. 1929).
- 2021 – Lawrence Ferlinghetti, estatubatuar poeta eta argitaratzailea (j. 1919).
- 2022 – Mark Lanegan, estatubatuar konposatzaile eta abeslaria (j. 1964).
- 2023 –
- Safi Faye, senegaldar zuzendari, antropologo, etnologo eta feminista (j. 1943).
- Tatiana Lobo, Txilen jaiotako Costa Ricako idazlea (j. 1939).
Jaiak eta urteurrenak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Sehaska egutegiko izendegia: Elisabet, Ixa(bel) eta Marixa.
Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Urteko hilak | ||
---|---|---|
Urtarrila • Otsaila • Martxoa • Apirila • Maiatza • Ekaina • Uztaila • Abuztua • Iraila • Urria • Azaroa • Abendua |