Transnistria
| Transnistriako Errepublika Moldaviarra | |||
|---|---|---|---|
| Republica Moldovenească Nistreană Приднестровская Молдавская Республика Придністровська Молдавська Республіка | |||
Ereserkia: Anthem of Transnistria (en)  | |||
| Goiburua: Lur honetan bizitzeko eskubidearen alde | |||
| |||
| TRANSMAPA.PNG | |||
| Geografia | |||
| Hiriburua eta hiri handiena | Tiraspol 46°51′0″N 29°37′48″E | ||
| Azalera | 4163 | ||
| Kontinentea | Europa | ||
| Mugakideak | Moldavia eta Ukraina | ||
| Administrazioa | |||
| Gobernu-sistema | Errepublika | ||
| Presidentea | Vadim Krasnoselsky | ||
| Legebiltzarra | Parliament of Transnistria (en) | ||
| Harreman diplomatikoak |  Ikusi mapa Wikidatan | ||
| Zeren kide | |||
| Demografia | |||
| Biztanleria | 469.000 | ||
| Dentsitatea | 112,66 bizt/km² | ||
| Hizkuntza ofizialak | ikusi
| ||
| Erlijioa | akonfesional eta Errusiar Eliza Ortodoxoa | ||
| Ezkontzeko adina |
| ||
| Alfabetizazioa | % 99,7 (2015) | ||
| Derrigorrezko eskolaratzea | 6-18 | ||
| Ekonomia | |||
| BPG nominala | 1.052.200.000 $ (2013) | ||
| BPG per capita EAPn | 2.074 $ (2013) | ||
| Inflazioa | 3 % (2019) | ||
| Historia | |||
| Sorrera data: 1991ko azaroaren 5a | |||
| Bestelako informazioa | |||
| Aurrezenbakia | +373 | ||
| Ordu eremua | ikusi
| ||
| Elektrizitatea | 220 V. 50 Hz.europar loki eta Schuko | ||
| president.gospmr.ru | |||
Transnistria[1] de facto lurralde independente bat da, nazioarteak onartutako Moldaviako mugen barnean kokatua. Transnistriaren independentzia estatu edo nazioarteko elkarte batek ere ez du onartzen, eta de iure (nazioarteko legearen arabera), Moldaviako zati bat da.
Bertako gobernuak errusierazko Pridnestrovie izena beste hizkuntzetan ere erabiltzea bultzatzen du.[2] Akronimotzat, PMR erabiltzen da, errusierazko Приднестровская Молдавская Республика (Pridnestrovskaia Moldavskaia Respublika, Pridnestrovieko Moldaviar Errepublika) izen luzearen transkripzioa.
Izenak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Nazioartean Transnistria da gailendu den forma, betiere kontuan hartuta lurraldeak onarpen ofizialik ez duela.
Bertako gobernuak izen hori zuzena ez dela argudiatzen du[3] eta izen laburtu gisa Pridnestrovie bultzatzen du. Ofizialki hauexek dira izen osoak:
- Errusieraz[4]: Приднестровская Молдавская Республика (transkribatuta: Pridnestrovskaia Moldavskaia Respublika), forma laburtuan ПМР.
- Moldaviera/errumanieraz alfabeto zirilikoan: Република Молдовеняскэ Нистрянэ (latindar alfabetoaz Republica Moldovenească Nistreană), forma laburtuan РМН.
- Ukraineraz: Придністровська Молдавська Республіка (Pridnistrovs'ka Moldavs'ka Respublika), forma laburtuan ПМР.
Moldaviako gobernuak Stînga Nistrului izendapena erabiltzen du: "Dniesterreko ibarrezkerra" esan nahi du.
Kokapen historikoa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]1989an oraindik Sobietar Batasunaren barruan zegoen Moldaviar Errepublika Sozialistak "moldaviera" (errumaniera, alegia) hizkuntza ofizial bakarra bilakatu zuen, baita latindar alfabetoa berrezarri ere. Dniesterreko ekialdean eslaviar jatorriko populazioa gehiengoa zela aprobetxatuta aparteko errepublika aldarrikatu zuten 1990ean.
1991n Moldaviak independentzia eskuratu zuen eta 1992an gerra zabaldu zen; 1500 bat hildako egon ziren. Suetena bi aldeek, ukrainarrek eta errusiarrek negoziatu zuten; harrezkero, hala ere, zenbait istilu gertatu dira eta bete gabe dago errusiar tropen erretiratze negoziatua, Dumak (Errusiako Parlamentuak) onartu gabea.
2006ko abenduaren 17an independentzia baieztatzeko erreferenduma antolatu zen; ofizialki % 97,2k independentziaren alde bozkatu zuten.
Geografia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Transnistriak ez du itsasorako irteerarik eta Besarabia (hau da, Moldaviako gainontzeko lurrak) du mendebaldean eta Ukraina ekialdean. Iparraldetik hegoaldera doan Dniester ibaiaren inguruko haran estu bat da. Orokorrean oso laua, muinorik garaienak ez dira heltzen 300 metroetara; iparraldean, Camencatik ipar-ekialdean hain zuzen, daude altuenak (273 eta 262 m, Ukrainarekiko mugan). Ibaiaren ertzetan daude altuerarik baxuenak, itsasorantz abiatu ahala jaitsiz doazenak: Camencan 36 m, hegoaldeko muturrean 0,5 m.
Ibaiak berak egiten du muga Moldaviako gainontzeko lurrekin tarte handienean baina badira salbuespenak:
- Ibarreskuineko sei udalerri (Cocieri, Molovata Nouă, Corjova, Pîrîta, Coşniţa eta Doroţcaia) Moldaviako gobernuaren kontrolpean geratu ziren 1992ko Transnistriako Gerraren ostean. Transnistriako gobernuaren kontrolpean dagoen Dubăsari hiriaren iparralde eta hegoaldean daude eta bere barrutikoak dira. Molovata Nouă udalerriko Roghi herriska ordea Tiraspoleko gobernuak menperatzen du.
- Mendebaldean, ibarreskuinean alegia eta Tiraspolen aurrean Bender hiria eta bere ekialde, hego-ekialde eta hegoaldean kokatzen diren lau udalerri (Proteagailovca, Gîsca, Chiţcani eta Cremenciug, sei herri daude haietan) transnistriar agintariek kontrolatzen dituzte.
Garraiobide nagusia Tiraspol-Dubăsari-Rîbniţa errepidea da. Zenbait lekutan Chisinauren menpeko herrietatik pasatzea gatazka iturria izan da[5][6]. Transnistriarrek gehienetan ez dute arazo larririk Moldaviako gainontzeko lurretara, Ukrainara edo Errusiara bidaiatzeko, bai errepidez bai nazioarteko bi trenez: Mosku-Chisinau (urte osoan) eta Saratov-Varna (sasoien arabera). Aireporturik erabilienak Chisinau Moldaviako hiriburukoa eta Odesakoa dira.
Banaketa administratiboa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Hamar hiri eta 69 udalerri ditu; denera, 147 entitate. Horrez gain, bost raion edo barruti daude (lehen izena errumanierazkoa da; parentesi artean, errusierazkoa eta haren transkripzioa):
- Camenca (Кáменка, Kamenka)
- Rîbniţa (Рыбница, Rybnitsa)
- Dubăsari (Дубоссáры, Dubossari)
- Grigoriopol (Григориóполь, Grigoriopol')
- Slobozia (Слободзéя, Slobodzeia)
Horiez gain:
- Tiraspol (Тирáсполь) udalerria. Hiriburu eta hiririk handiena da eta 159.163 biztanle zituen 2005ean.
- Bender edo Tighina (Бендéры, Benderi), Dniesterren ibarreskuinean; ez dago raion horien barruan, baina PMRko gobernuak kudeatzen du.
Egoera politikoa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Nazioarteko komunitateak Transnistria Moldaviako zatitzat dauka. Hala ere de facto nazioarteak onartzen ez duen gobernuak dauka lurralde honen gaineko kontrola 1990ean independentzia aldarrikatu zuenetik.
2010erako Abkhazia eta Hego Osetiak baino ez zuten Transnistriaren independentzia onartu. Hiruren egoerak neurri batean antzekoak dira: adostasunik gabeko independentziak aldarrikatu dituzten errepublikak. Errusiak eta errepublika horiek beren egoerak Kosovokoarekin ere parekatzen dituzte, onespen handiagoa lortzearren.
Zuzeneko aginterik ez badu ere, Moldaviako gobernuak lege bat onartu zuen 2005ean; funtsean, Moldaviaren barruko lurralde autonomo bat ezartzen zuen "Dniesterreko ibarrezkerreko" hiri eta herriekin. Pridnestrovieko gobernuarekin adostu gabekoa zenez, horrek probokaziotzat jo zuen.
2006ko martxoaren 3an, Ukrainak muga-arau berriak ezarri zituen; horien arabera, Moldaviako muga zerbitzuaren dokumentazioa duten ekoizpenak baino ez zituen inportatuko. Transnistriako zein Errusiako gobernuek kexua agertu zuten, horrek lurraldearen "ekonomia-blokeoa" zekarrela argudiatuz. Gogoratu behar da Errusia dela lurralde haren duen aliaturik onena eta inplikatuena: militarki ere 1200 bat soldadu errusiar daude.
2008rako, 300.000 eta 400.000 arteko transnistriarrek (populazioaren gehiengoak) moldaviar pasaportea eskatua zuten; kontuan izan beste estatuek ez dutela Transnistriako gobernuak argitaratutako pasaporterik onartzen[7][8]. Errusiak kontsulatu bat zabaldu zuen Moldaviaren nahiaren kontra Tiraspolen eta 80.000 bat pasaporte eginak zituzten bertatik 2006ko amaierarako[9].
PMRk alderdi-aniztasunean oinarritutako eta ganbera bakarreko sistema politikoa du. Independentzia aldarrikatu zuenetik Igor Smirov izan da presidentea; lau aldiz aukeratuta, azkena 2006ko abenduan izan zen. Ez dago adostasunik hauteskundeen gardentasunaz: iturri batzuek emaitza garbiak direla adierazten dute[10]; beste batzuen arabera hauteskunde-iruzurrak gertatu dira[11].
2014ko urriaren 1ean, Mosku ez zela Transnistriatik inoiz aterako jakinarazi zuen Dmitri Rogozinek. 1992ko gerraren ondoren, Errusiako tropek lurraldea «baketzeko eta egonkortzeko» ardura dute[12].
Biztanleria
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Lurralde horretan demografia aldaketa handia gertatu zen XX. mendean zehar, batez ere hiri nagusietara (Tiraspol, Rîbniţa, Dubăsari, Bender) industrializazioa dela eta SESBeko garaietan joandako errusiarrengatik; mugimendu hori oso garrantzitsua da egungo egoera ulertu ahal izateko.
1989ko erroldan 546.400 biztanle zituen. 1990etik aurrera migrazio-prozesua bizi izan du; gehienbat, jatorri moldaviar-errumaniarreko biztanleek alde egin dute errepublikatik.
Talde etnikoak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]1989ko errolda
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Moldaviar: % 40
- Ukrainarrak: % 28
- Errusiarrak: % 24
- Bestelakoa: % 8
2004ko errolda
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Moldaviar: % 31.9
- Ukrainarrak: % 28,8
- Errusiarrak: % 30,3
- Bulgariarrak % 2...
Azken errolda hau errepublikako agintariek antolatu zuten, Moldaviakoaren parean; bere balioa eztabaidatuta dago[13].
Hizkuntza ofizialak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Nahiz eta errumanieraz (ofizialki han "moldaviera" deitua) mintzatzen den gutxiengo garrantzitsua izan, Transnistriako populazioaren gehiengoak eslaviar hizkuntza batean (errusieraz edo ukraineraz) hitz egiten du. Beste hainbeste hizkuntza ere hitz egiten dira: bulgariera, poloniera, gagauzera...
Ekonomia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Transnistriak ekonomia mistoa du. 1990eko hamarkadan pribatizazio-prozesu handiaren ondoren[14] konpainia gehienak esku pribatuetan daude.
Ekonomiaren oinarria industria astuna (altzairua, elektrizitatea, ehungintza) da: sektorearen % 80 da.[15]
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ Euskaltzaindia. (2008-05-30). 154. araua: Europako eskualde historiko-politiko nagusiak. .
- ↑ Diferentzia: Transnistria izenak «Dniester ibaiaren bestaldeko lurraldea» esan nahi du; Pridnestrovie izenak, aldiz, «Dniester ibaiaren ertzeko lurraldea». Eta, zehatz esanda, lurralde independente horretako lur guztiak ez daude Dniesterrez haraindi.
- ↑ Gobernuaren ikuspegia izen gatazkaz.
- ↑ Biztanleen lingua franca dela esan daiteke.
- ↑ Trygve Kalland eta Claus Neukirch, Dorotcaia herriko nekazaritza-lurrekin suertatutako gatazka, ESKE, 2005eko abuztuaren 10.
- ↑ Beste kontrolgune bat agertzekoa istiluen ostean, RIA Novosti, 2007ko urtarrilaren 13a.
- ↑ Voronin calls Transnistria conflict very resolvable artikulua, Deutsche Presse-Agentur.
- ↑ Ia 400000 transnistiarrek Moldaviako pasaporteak dituzte, azi.md.
- ↑ Erreferentzia Moldova Strategic Conflict Assessment txostenean, Stuart Hensel.
- ↑ (Some) international observers call elections free, democratic artikulua, Pridnestrovie.net, 2006ko abenduaren 27a.
- ↑ Country Report on Human Rights Practices in Moldova, Ameriketako Estatu Batuetako Estatu Saila, 2003.
- ↑ «Mosku ez da Transnistriatik «inoiz» aterako», Berria, 2014-10-02
- ↑ Errepublikako gobernuaren iturriak.
- ↑ International Crisis Group, Moldova: Regional tensions over Transdniestria artikulua, 2004ko ekainaren 17.
- ↑ Transnistria txostena, IDIS "Viitorul" deritzonaren Center for Economic Policies.
Ikus, gainera
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Oztopo guztien gainetik Argia astekarian kaleratutako erreportajea (2008-01-20)
- Transnistriari buruzko diaporama Argiaren webgunean
- (Ingelesez) Gobernuaren webgunea.
- (Ingelesez) BBCk eginiko soslaia.
- (Ingelesez) ESKEren misioa Moldaviara.
- (Ingelesez) (Errusieraz) (Errumanieraz) Moldaviarekin batzearen aldeko ikuspegi bat.
- (Ingelesez) Turismo webgune ofiziala.
Datuak: Q907112
Multimedia: Transnistria / Q907112