Illas Marianas do Norte
| Sankattan Siha Na Islas Mariånas (ch) Commonwealth Téél Falúw kka Efáng llól Marianas (cal) Northern Mariana Islands (ch)  | |||||
| Himno | Gi Talo Gi Halom Tasi (en)  (1996) | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| Lema | «sen valor» | ||||
| Epónimo | Illas Marianas, norte e Mariana de Austria | ||||
| Localización | |||||
| |||||
| Capital | Capitol Hill (pt) | ||||
| Illa | 14 | ||||
| Contén a división administrativa | Northern Islands Municipality (en) Rota Municipality (en) Saipan Municipality (en) Tinian Municipality (en) | ||||
| Poboación | |||||
| Poboación | 47.329 (2020) (102 hab./km²) | ||||
| Lingua oficial | lingua inglesa Lingua chamorra Língua caroliniana (pt) | ||||
| Xeografía | |||||
| Parte de | |||||
| Superficie | 464 km² | ||||
| Auga | 90,77 % | ||||
| Lonxitude da costa | 1.482 km | ||||
| Bañado por | Océano Pacífico | ||||
| Punto máis alto | Mount Agrihan (en) | ||||
| Punto máis baixo | Océano Pacífico (0 m) | ||||
| Creación | 1898 | ||||
| Organización política | |||||
| Órgano executivo | Government of the Northern Mariana Islands (en) | ||||
| • Governador das Marianas Setentrionais (pt) | Arnold Palacios (pt) (2023–) | ||||
| Órgano lexislativo | Northern Mariana Islands Commonwealth Legislature (en) , | ||||
| Máxima autoridade xudicial | Northern Mariana Islands Supreme Court (en) | ||||
| Moeda | dólar estadounidense | ||||
| Identificador descritivo | |||||
| Fuso horario | |||||
| Dominio de primeiro nivel | .mp | ||||
| Prefixo telefónico | +1670 | ||||
| Código de país | MP | ||||
| ISO 3166-2 | US-MP | ||||
| Identificador GNIS | 1779809 | ||||
| Sitio web | gov.mp | ||||
As Illas Marianas do Norte, ou Marianas Setentrionais, oficialmente a Commonwealth of the Northern Mariana Islands (CNMI; chamorro: Sankattan Siha Na Islas Mariånas; caroliniano: Commonwealth Téél Falúw kka Efáng llól Marianas), é un estado libre asociado e un territorio non incorporado dos Estados Unidos formada por 14 illas no noroeste do océano Pacífico.[1] O CNMI inclúe as 14 illas máis setentrionais do Arquipélago das Marianas, a illa máis ao sur, Guam, é un territorio separado dos Estados Unidos.
O Departamento do Interior dos Estados Unidos cita unha masa terrestre de 1 835 millas cadradas (4 752,63 km2).[2] Segundo o Censo dos Estados Unidos de 2020, 47.329 persoas vivían nas CNMI en nese momento.[3] A gran maioría da poboación reside en Saipan, Tinian e Rota. As outras illas das Marianas do Norte están pouco habitadas, sendo a máis notable entre estas Pagan, que por varias razóns ao longo dos séculos experimentou un importante fluxo de poboación, pero antes tiña miles de habitantes.[4][5]
O centro administrativo é Capitol Hill, unha aldea no noroeste de Saipan. Non obstante, a maioría das publicacións de Modelo:QuantifyModelo:Which consideran que Saipán é a capital porque a illa está gobernada como un único municipio.
Historia
[editar | editar a fonte]As Illas Marianas foron as primeiras illas colonizadas polos humanos na Remota Oceanía. Por certo é tamén a primeira e a máis longa das viaxes de travesía oceánicas dos pobos austronesios. Habitáronse por primeira vez ao redor de 1500 a 1400 a.C. por emigrantes que partían de Filipinas. Isto foi seguido por unha segunda migración desde as Illas Carolinas no primeiro milenio d.C., e unha terceira migración desde a costa do Sueste Asiático (probablemente Filipinas ou o leste de Indonesia) no ano 900 d.C.[6][7]
Despois do primeiro contacto cos españois, finalmente coñecéronse como Chamorros, unha palabra española similar a Chamori, o nome da división superior do sistema de castas indíxena.
Os antigos pobos das Marianas levantaron columnatas de alicerces megalíticos chamados pedra de latte sobre os que construíron as súas casas. Os españois informaron de que no momento da súa chegada, as máis grandes delas xa estaban en ruínas, e que os chamorros crían que os antepasados que erixiran os alicerces vivían nunha época na que as persoas posuían habilidades sobrenaturais.
En 2013, os arqueólogos afirmaron que as primeiras persoas que se asentaron nas Marianas puideron facer o que era nese momento a travesía oceánica ininterrompida máis longa da historia da humanidade. Evidencias arqueolóxicas indican que Tinian puido ser a primeira illa habitada do Pacífico.[8]
Posesión española
[editar | editar a fonte]
- Artigos principais: Nova España, Capitanía xeneral de Filipinas, Indias Orientais Españolas e Guerras hispano-Chamorro.
O navegante portugués Fernão de Magalhães, que navegaba baixo bandeira española, chegou en 1521. El e a súa tripulación foron os primeiros europeos en chegar ás illas Marianas. Desembarcou en Guam, a illa máis meridional das Marianas, e reclamou o arquipélago para España. Os navíos españois foron recibidos en alta mar polos nativos Chamorros, quen entregaron refrixerios e logo apropiaronse dun pequeno barco pertencente á frota de Magallanes. Isto deu lugar a un enfrontamento cultural: na tradición chamorra, a propiedade privada non existía e tomar algo necesario, como un barco para pescar, non contaba como roubo. Os españois non entenderon este costume e loitaron contra os chamorros ata recuperar o barco. Tres días despois de ser recibido á súa chegada, Magallanes fuxiu do arquipélago. Apelidounas como "Islas de los Ladrones", (Illas dos Ladróns). España consideraba as illas como anexionadas e máis tarde fíxoas parte das Indias Orientais Españolas en 1565.
En 1668, o pai Diego Luis de San Vitores renomeou as illas como As Marianas en homenaxe á súa patroa a rexente española Mariana de Austria (1634–1696), viúva de Filipe IV (reinou 1621–1665).[9]
En 1734, os españois construíron un palacio real e a Praza de España en Guam, para o gobernador das illas. O palacio foi en gran parte destruído durante a segunda guerra mundial, pero aínda quedan partes del.
Guam operou como unha importante escala entre Filipinas e México para o galeón de Manila que transportaba o comercio entre as colonias españolas.
A maioría da poboación nativa das illas (90–95%)[10] morreron por enfermidades europeas portadas polos españois ou casaron con colonos non chamorros baixo o dominio español. Novos colonos, principalmente de Filipinas e das Illas Carolinas, chegaron Modelo:Por quen para repoboar as illas. A poboación chamorra recuperouse gradualmente, e as linguas chamorra, filipina, e refaluwasch e outros grupos étnicos permanecen nas Marianas.
Durante o século XVII, os colonos españois trasladaron pola forza aos chamorros a Guam, para fomentar a asimilación e a conversión ao catolicismo romano. Cando se lles permitiu regresar ás Marianas do Norte, moitos carolinios do actual Estado de Yap oriental e oeste do Estado de Chuuk asentáronse nas Marianas.[Cómpre referencia] Os dous idiomas, así como o inglés, son agora oficiais na mancomunidade.
Inmigración carolina
[editar | editar a fonte]As Marianas do Norte experimentaron un influxo de inmigración das Carolinas durante o século XIX. Tanto esta subétnia caroliniana como os carolinios do arquipélago carolino (endonimo) refírense a si mesmos como Refaluwasch. A palabra indíxena Chamorra para o mesmo grupo de persoas é gu'palao. Adoitan referirse simplemente como "carolinianos", aínda que, a diferenza dos outros dous apelidos, isto tamén pode significar aqueles que viven realmente nas Carolinas e que poden non ter afiliación coas Marianas.
Posesión alemá e mandato xaponés
[editar | editar a fonte]- Artigos principais: Guerra hispano-estadounidense, Tratado de París (1898), Nova Guinea alemá e Mandado dos Mares do Sur.
Tras a súa perda durante a Guerra hispano-estadounidense de 1898, España cedeu Guam aos Estados Unidos e vendeu o resto das Marianas (é dicir, as Marianas do Norte), xunto coas Illas Carolinas, a Alemaña baixo o Tratado xermano-español de 1899. Os Estados Unidos poderían tomar as Marianas enteiras, pero máis aló de Guam non viron a necesidade do grupo.[11] Alemaña administrou as illas como parte da súa colonia de Nova Guinea Alemá e fixo pouco en termos de desenvolvemento.
A principios da primeira guerra mundial, o Xapón declarou a guerra a Alemaña e invadiu as Marianas do Norte en 1914, que a converteron nunha zona militar. En 1919, a Liga das Nacións (LN) concedeu a todas as illas de Alemaña no océano Pacífico situadas ao norte do Ecuador, incluídas as Marianas do Norte, baixo o mandato do Xapón. Segundo este acordo, os xaponeses administraron as Marianas do Norte como parte do Mandado dos Mares do Sur. Durante o período xaponés, a cana de azucre converteuse na principal industria das illas. Garapan en Saipan desenvolveuse como capital rexional, e numerosos xaponeses (incluíndo coreanos étnicos, habitantes de Okinawa e taiwaneses) emigraron ás illas. No censo de decembro de 1939, a poboación total do Mandato dos Mares do Sur era de 129.104, dos cales 77.257 eran xaponeses (incluíndo taiwaneses e coreanos étnicos). En Saipan a poboación de antes da guerra estaba formada por 29.348 colonos xaponeses e 3.926 chamorros e carolinos, Tinian tiña 15.700 colonos xaponeses (incluíndo 2.700 coreanos étnicos e 22 chamorros étnicos).
Segunda guerra mundial
[editar | editar a fonte]Modelo:Further O 8 de decembro de 1941, horas despois do ataque a Pearl Harbor, as forzas xaponesas das Marianas lanzaron a invasión de Guam. Os chamorros das Marianas do Norte, que levaban máis de 20 anos baixo o dominio xaponés, foron levados a Guam para axudar á administración xaponesa. Isto, combinado co trato severo aos chamorros guamaneses durante os 31 meses de ocupación, creou unha fenda que se convertería na principal razón pola que os guamaneses rexeitaron o Referendo de 1969 para a unificación de Guam coas Illas Marianas do Norte sobre a reunificación aprobada polas Marianas do Norte na década de 1960.[Cómpre referencia]
O 15 de xuño de 1944, o exército dos Estados Unidos invadiu as Illas Marianas, comezando a Batalla de Saipán, que rematou o 9 de xullo. Das 30.000 tropas xaponesas que defendían Saipán, menos de 1.000 seguían con vida ao final da batalla.[12] Moitos civís xaponeses tamén morreron por enfermidades, fame, lume inimigo e suicidio. Aproximadamente 1.000 civís suicidáronse saltando dos cantíls do monte Marpi ou da punta Marpi.[13] As forzas dos Estados Unidos recuperaron Guam o 21 de xullo e roninvadiu Tinian o 24 de xullo. Un ano despois Tinian foi o punto de engalaxe do Enola Gay, o avión que lanzou a bomba atómica sobre Hiroshima. Rota quedou intacta (e illada) ata a rendición xaponesa en agosto de 1945, debido á súa insignificancia militar. A historia dos resistidos en Anatahan foi contada en 1953 por Josef von Sternberg na súa película A saga de Anatahan.
A guerra non rematou para todos coa firma do armisticio. O último grupo de retintes xaponeses rendeuse en Saipan o 1 de decembro de 1945. En Guam, o soldado xaponés Shoichi Yokoi, sen saber que a guerra rematara, escondeuse nunha cova da selva no Talofofo ata 1972.
Os nacionais xaponeses foron finalmente repatriados ás illas orixinais xaponesas.
Despois da derrota do Xapón, as illas pasaron a ser admnistradas polos EUA, como parte do Protectorado das Illas do Pacífico das Nacións Unidas, nun mandato da ONU, a partir de 1947. Na década de 1970, os seus habitantes decidironse, non a favor da independencia, mais de lazos máis fortes cos EUA e, a 1 de xaneiro de 1978 foi aprobada a constituición do seu estatuto actual.
Xeografía
[editar | editar a fonte]As Illas Marianas constitúen un arco vulcánico no encontro das placas tectónicas das Filipinas e do Pacífico. Na vertente oriental deste arco atópase a Foxa das Marianas, onde foi detetada a maior profundidade dos océanos, -10.924 m.
As illas son, de sur para norte: Saipan, Tinian, Rota, Aguixan, Farallon de Medinilla, Anatahan, Sarigan, Guguan, Alamagan, Pagan, Agrihan, Asuncion, Maug e Farallon de Paxaros. Saipan, Tinian e Rota son as únicas con poboación permanente.
As illas do norte tén vulcáns activos, en canto as do sur están cobertas por terrazos coralinos. O clima é tropical.
Fai fronteira, ao norte coas Illas do Vulcán e de Minami Torishima e outros territorios do Xapón, ao sur coa dependencia estadounidense de Guam e cos Estados Federados de Micronesia.
Clima
[editar | editar a fonte]As Illas Marianas do Norte teñen un clima de selva tropical moderado polos ventos alisios do nordés estacionais, con pouca variación de temperatura estacional. A estación seca vai de decembro a xuño; a chuviosa de xullo a novembro e pode incluír tifóns. Saipan aparece no Libro Guinness dos Récords como o lugar con clima máis estábel do mundo.
| Datos climáticos do aeroporto internacional de Saipan (normais1991–2020, extremas 2000–presente) | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Mes | Xaneiro | Febreiro | Marzo | Abril | Maio | Xuño | Xullo | Agosto | Setembro | Outubro | Novembro | Decembro | Ano |
| Máxima récord °F (°C) | 89
(32) |
90
(32) |
91
(33) |
93
(34) |
96
(36) |
94
(34) |
99
(37) |
95
(35) |
94
(34) |
92
(33) |
92
(33) |
90
(32) |
99
(37) |
| Máxima media diaria °F (°C) | 84.1
(28.9) |
84.0
(28.9) |
84.9
(29.4) |
87.1
(30.6) |
88.2
(31.2) |
88.4
(31.3) |
87.8
(31.0) |
87.2
(30.7) |
87.2
(30.7) |
86.6
(30.3) |
86.5
(30.3) |
85.7
(29.8) |
86.5
(30.3) |
| Media diaria °F (°C) | 79.5
(26.4) |
79.1
(26.2) |
80.0
(26.7) |
82.0
(27.8) |
83.1
(28.4) |
83.4
(28.6) |
82.9
(28.3) |
82.4
(28.0) |
82.2
(27.9) |
81.8
(27.7) |
81.9
(27.7) |
81.0
(27.2) |
81.6
(27.6) |
| Mínima media diaria °F (°C) | 74.8
(23.8) |
74.1
(23.4) |
75.2
(24.0) |
76.9
(24.9) |
78.0
(25.6) |
78.5
(25.8) |
78.1
(25.6) |
77.5
(25.3) |
77.2
(25.1) |
77.1
(25.1) |
77.3
(25.2) |
76.4
(24.7) |
76.8
(24.9) |
| Mínima récord °F (°C) | 70
(21) |
69
(21) |
69
(21) |
70
(21) |
73
(23) |
72
(22) |
71
(22) |
69
(21) |
72
(22) |
69
(21) |
69
(21) |
69
(21) |
69
(21) |
| Precipitacións polegadas* (mm) | 3.65
(93) |
2.50
(64) |
1.96
(50) |
2.75
(70) |
3.12
(79) |
4.24
(108) |
7.43
(189) |
12.86
(327) |
11.42
(290) |
10.72
(272) |
5.21
(132) |
3.78
(96) |
69.64
(1,769) |
| Días chuviosos de media (≥ 0.01 in) | 17.4 | 15.3 | 14.2 | 16.4 | 17.9 | 20.2 | 24.3 | 23.9 | 23.3 | 24.5 | 20.7 | 18.9 | 237.0 |
| Fonte: National Oceanic and Atmospheric Administration | |||||||||||||
Principal cidade
[editar | editar a fonte]Organización político-administrativa
[editar | editar a fonte]A superficie total das illas é de 477 km². Só 4 das illas están habitadas segundo o censo do 2000.
| Núm. | Nome | Área (km²) | Poboación | Altura (m) | Punto máis alto | Coordenadas |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Farallón de Paxaros | 2.55 | Deshabitada | 360 | Sen nome | 20º33'N 144º54'E |
| 2 | Illas Maug | 2.13 | Ocupada en 1939-1944 | 227 | Sen nome (Illa do Norte) | 20º02'N 144º54'E |
| 3 | Illa Asunción | 7.31 | Deshabitada | 891 | Sen nome | 19°43'N 145°41'E |
| 4 | Agrihan | 43.51 | Evacuada en 1990 | 965 | Monte Agrihan | 18º46'N 145º41'E |
| 5 | Pagan | 47.23 | Evacuada en 1990 | 787 | Monte Pagan | 18°08'36"N 145°47'39"E |
| 6 | Alamagan | 11.12 | 6 | 744 | Banadera | 17º35'N 145º50'E |
| 7 | Guguan | 3.87 | Deshabitada | 301 | Sen nome | 17º20'N 145º51'E |
| 8 | Sarigan | 4.97 | Deshabitada | 549 | Sen nome | 16º43'N 145ª47'E |
| 9 | Anatahan | 31.21 | Evacuada en 1990 | 787 | Sen nome | 16º22'N 145º40'E |
| 10 | Farallón de Medinilla | 0.85 | Deshabitada | 81 | Sen nome | 16º01'N 146º04'E |
| 11 | Saipan | 115.39 | 62.392 | 474 | Monte Tagpochau | 15º11'06"N 145º44'28"E |
| 12 | Tinian | 101.01 | 3.540 | 170 | Kastiyu (Lasso Hill) | 14°57'12"N, 145°38'54"E |
| 13 | Aguijan | 7.09 | Deshabitada | 157 | Sen nome | 14º42'N 145º18'E |
| 14 | Rota | 85.38 | 3.283 | 491 | Mount Manira | 14º08'37"N 145º11'08"E |
Demografía
[editar | editar a fonte]De acordo co CIA World Factbook do ano 2006, as Illas Marianas do Norte teñen o menor cociente sexual -a cantidade de homes por cada muller- que se coñeza, sendo de 0,77 homes por cada muller, e de 0,7 no rango de idade dos 15 aos 65 anos.
A poboación en 2020 era de 47 329, un notábel descenso desde os 69 221 de 2000. Atribúese a unha combinación de factores, incluída a quebra do sector téxtil (a maioría do persoal eran mulleres procedentes da China), crises económicas e o devalo do turismo, que constituía unha das principais fontes de ingresos.
En 2020, o 60% da poboación eran cidadáns estadounidenses ou residentes permanentes legais e o outro 40% traballadores estranxeiros. Unha pequena cantidade de habitantes emigraron aos Estados Unidos continentais, maiormente á costa oeste. Unha das comunidades de maior tamaño (arredor de 5 000) reside no estado de Washington.
Notas
[editar | editar a fonte]- Referencias
- ↑ Lin, Tom C.W., Americans, Almost and Forgotten , 107 California Law Review (2019)
- ↑ "Commonwealth of the Northern Mariana Islands". US Department of the Interior. Arquivado dende o orixinal o 26 de setembro de 2011.
- ↑ 2020 Census Population of the Commonwealth of the Northern Mariana Islands: Municipality and Village, U.S. Census Bureau.
- ↑ Todiño, Junhan B. (10 de xuño de 2015). "US military 'not sensitive to indigenous, cultural factors,' says Mayor Aldan". Marianas Variety. Consultado o 23 de setembro de 2015.
- ↑ Villegas Zotomayor, Alexie (15 de xaneiro de 2015). "Pagan has 8 residents". Marianas Variety. Consultado o 23 de setembro de 2015.
- ↑ Hung, Hsiao-chun; Carson, Mike T.; Bellwood, Peter; Campos, Fredeliza Z.; Piper, Philip J.; Dizon, Eusebio; Bolunia, Mary Jane Louise A.; Oxenham, Marc; Chi, Zhang (2015). "The first settlement of Remote Oceania: the Philippines to the Marianas". Antiquity 85 (329): 909–926. doi:10.1017/S0003598X00068393.
- ↑ Zotomayor, Alexie Villegas (12 de marzo de 2013). "Archaeologists say migration to Marianas longest ocean-crossing in human history". Marianas Variety News and Views: 2. Consultado o 25 de outubro de 2020.
- ↑ Zotomayor, Alexie (11 de marzo de 2013). "Archaeologist says migration to Marianas longest ocean-crossing in human history". Marianas Variety. Consultado o December 29, 2014.
- ↑ "Acerca da CNMI". Commonwealth of the Northern Mariana Islands Office of the Governor. Arquivado dende o orixinal o 17 de agosto de 2020. Consultado o 5 de novembro de 2020.
En 1668, 147 anos despois do encontro de Magallanes, o P. Diego Luis de San Vitores, sacerdote xesuíta, chegou ás Marianas coa misión de converter e implantar o cristianismo entre os chamorros, comezando así a colonización das Marianas por parte de España. As illas recibiron o nome da raíña María Ana de España.
- ↑ "Culture of Commonwealth of the Northern Mariana Islands". EveryCulture.com. Consultado o 17 de setembro de 2007.
- ↑ Partition of the Marianas
- ↑ "Battle Of Saipan". Historynet.com. Consultado o 29 de agosto d 2015.
- ↑ Trefalt, Beatrice (novembro de 2009). "After the Battle for Saipan: the Internment of Japanese Civilians at Camp Susupe, 1944–1946". Japanese Studies 29 (3): 337–352via=Taylor & Francis Online. doi:10.1080/10371390903298037.
Véxase tamén
[editar | editar a fonte] |
Wikimedia Commons ten máis contidos multimedia na categoría: Illas Marianas do Norte  |
Outros artigos
[editar | editar a fonte]Ligazóns externas
[editar | editar a fonte]- Goberno
- Xeral
- U.S. Census Bureau: Island Areas Census 2000
- Northern Mariana Islands. The World Factbook. Central Intelligence Agency.
- Illas Marianas do Norte en Curlie (en inglés)
Wikimedia Atlas de Northern Mariana Islands.
- Medios de comunicación
- Outros
| Estado soberanos |
|  | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Dependencias e outros territorios |
| ||||||||||
Divisións políticas dos Estados Unidos | ||
|---|---|---|
| Estados |
|  |
| Distrito Federal | ||
| Áreas insulares | ||
| Illas exteriores | ||
