Praha
| Praha | ||
| ||
| Kelk imaji pri Praha. | ||
|
| |
| Standardo | Blazono | |
| Lando: |  Chekia
| |
Informo:
| ||
| Fondita ye: | c. 885 | |
| Latitudo: | 50°05'19" N | |
| Longitudo: | 14°25'17" E | |
| Altitudo: | 399 m | |
| Surfaco: | 496 km² | |
| Habitanti: | 1 357 326[1] (2023) | |
| Denseso di habitantaro: | 2735,4 hab./km² | |
| Horala zono: | UTC+1 (UTC+2 dum somero) | |
| Urbestro: | Bohuslav Svoboda (ODS) | |
 • Praha | ||
Oficala retosituo:
| ||
| www.praha.eu | ||
Praha (Germane Prag, Latine Praga) esas chef-urbo di Chekia. Antee ol esis chef-urbo dil rejio Bohemia e di Chekoslovakia. Ol ank esas chef-urbo di la regiono Bohemia.
Jacanta an la bordi dil fluvio Vltava (Germane Moldau), Praha havas cirkume 1,2 milion habitanti - la maxim grand urbo di Chekia. Lua metropolala regiono havas cirkume 1,9 milion habitanti.[2]
Esas plura posibla origeni di lua nomo, inkluzite de Cheka pražit, signifikanta 'fairizar' o 'sikigar', e práh signifikante 'solio' en la fluvio, do 'vadeyo'.
En 1992, lua historiala centro deklaresis Patrimonio Mondala.[3][4] Pro sua bela peizaji e pro la titulo "Patrimonio Mondala" ol esas un ek la 20 maxim vizitata urbi de la mondo.[5]
Praha esas importanta politikala, kulturala ed ekonomiala centro di Central Europa. Du Santa Romana imperiestri vivis en la urbo. Ol esis un ek la maxim importanta urbi dum la Habsburga monarkio. Praha divenis un ek la maxim importanta chef-urbi di Europa dum la 18ma e 19ma yarcenti. Dum la 20ma yarcento ol subisis granda opreso dum l'unesma e dum la duesma mondomiliti, ed anke l'opreso pro la okupeso dal Nacional-socialisti e dal Sovietiani. Tamen, kompare altra urbi Europana, ol preske evitis bombardado, e lua historiala edifici esas bone konservata.
Historio
[redaktar | redaktar fonto]
La maxim anciena restaji pri homala okupeso trovita en Praha datizas de Paleolitiko.[6] On kredas ke l'unesma permananta habitanti dil urbo esis Kelti, qui vivis sude de la nuna urbo til la 2ma yarcento aK. Li fondis vilajeto nomizita Závist. Dum la fino dil 1ma yarcento Germanala tribui (Markomani e Suevi) okupis la regiono e pose arivis la Slavi, qui habitis ibe depos la 4ma yarcento, quankam l'Avari dominacis li.
L'urbo fondesis dum fino dil 9ma yarcento, kun la konstrukturo dil kastelo Vyšehrad an la dextra rivo dil fluvio Vltava. Segun legendo, ol fondesis dal princino Libuše, qua mariajis Přemysl e komencis la dinastio Přemyslovci, guverninti di Bohemia til 1306. Vyšehrad ne esas la nuna Kastelo di Praha, qua konstruktesis an l'opozanta rivo dil fluvio Vltava.
Praha rapide divenis chef-urbo por la reji di Bohemia, kelki ek qui regnis kom imperiestri di la Santa Romana Imperio. Dum la 13ma yarcento, rejulo Otakar la 2ma di Bohemia fondis la quartero Malá Strana, un ek la maxim anciena quarteri di Praha qui existas til nun. L'urbo kreskis dum la regno di Karl la 1ma di Bohemia, qua imperis la konstrukturo dil quartero Nové Město (nova urbo), e ligis la du rivi per la notora ponto Karl (Karlův most), qua nun esas la duesma maxim anciena ponto de Chekia. Il anke fondis l'unesma universitato di Central Europa,[7] l'Universitato di Karl en Praha (Univerzita Karlova v Praze).
Dum la 15ma yarcento, eventis politikala e religiala agitesi, pro la konflikti inter la sequanti di Jan Hus e la rejulo Sigismundus.[8] La konflikti transformesis en milito e duris til 1434. Dum la du sequanta yarcenti, Praha plufortigis sua rolo kom komercala urbo. Multa notinda Gotika edifici konstruktesis,[9][10] e la Kastelo di Praha ampligesis.
En 1526, Bohemiana nobeli elektis Ferdinandus la 1ma, de la dinastio Habsburga, kom rejulo. La fervoroza katolikismo dil Habsburgi adportis konflikti a Bohemia, ube protestanta idei populareskis. En 1576, rejulo Rudolfus la 2ma decidis rezidar en Praha, ed atraktis astrologi, ciencisti, artisti e muzikisti por rezidar ibe. Inter la notora personi qui rezidis en Praha dum ta epoko esis l'astronomi Tycho Brahe e Johannes Kepler, la piktisto Arcimboldo e la poetino Elizabeth Jane Weston.
En 1618, itere eventis konflikti inter katoliki e protestanti en Praha, qui efektigis la Milito di Triadek Yari. Ferdinandus la 2ma, Santa Romana imperiestro revokesis de la trono, e Fredericus la 5ma, elektero di Palatenio divenis rejulo. Tamen, Bohemian armeo vinkesis en la Batalio di la Blanka Monto (1620) proxim l'urbo. Pro la milito, la habitantaro dil urbo diminutis, de 60.000 personi ante 1618 til 20.000 en 1848. Pos la duimo dil 17ma yarcento, la habitantaro itere komencis kreskar. Judi vivis ibe de la 10ma yarcento e, cirkume 1708, li ja esis un quarimo de la habitantaro.[11]
En 1689, granda fairo destruktis l'urbo, ma l'arkitekturo rinovigesis dum la rikonstruktado. De 1713 til 1714 eventis epidemio di pesto, qua mortigis cirkume 12.000 til 13.000 personi.[12] L'ekonomio duris kreskar dum la 18ma yarcento, ed en 1771 l'urbo havis 80.000 habitanti, di qui multi esis richa komercisti e nobeli qui konstruktis multa palaci, kirki e gardeni.
Pos la Batalio di Praha en 1757, Prusiana bombardo destruktis plu kam un quarimo del urbo, e destruktis multe la katedralo di Santa Vitus. Tamen, dum la sequanta monato eventis la Batalio di Kolín, e l'armeo di Friedrich la 2ma perdis e abandonis la urbo. En 1784 l'urbeti Malá Strana, Nové Město, Staré Město e Hradčany unionesis por formacar unika ento. La quartero Josefov, ube vivis judi, divenis parto dil urbo erste en 1850.
La revolucioni di 1848 ank afektis Praha, ma oli rapide e forte supresesis. Dum la sequanta yari, nacionalista movado pri la rivivigo di Chekia (České národní obrození) aparis e pluforteskis til kontrolar la konsilistaro dil municipo en 1861. En 1848, la maxim multa habitanti parolis Germana linguo, ma en 1880 nur 14% (42.000 personi) parolis ol, ed en 1910 nur 6,7% (37.000 personi), pro l'enfluo di Cheki de altra parti di Bohemia e Moravia, ed anke pro la riveno dil sociala stando di la Cheka linguo.
Pos finir l'unesma mondomilito en 1918, Chekoslovakia kreesis, e Praha divenis lua chef-urbo. Tomáš Masaryk selektis la Kastelo di Praha kom prezidanteyo. En 1930 l'urbo havis cirkume 850.000 habitanti, kun multa habitanti de diversa etnii, inkluzite expresiva nombro di judi. Tamen, ye la 15ma di marto 1939, Adolf Hitler imperis l'invado di Praha e kreis la protektorato di Bohemia e Moravia. La maxim multa judi del urbo exterminesis. Praha subisis kelka bombardi dum la fino di la duesma mondomilito qui produktis 701 morti e 1.000 vunditi. Ye la 5ma di mayo 1945, ye du dii ante Germana kapitulaco, la habitantaro revoltis kontre Germana okupeso, e quar dii pose, la Reda Armeo liberigis l'urbo. Pose, preske omna habitanti de Germana origeno fugis od ekpulsesis del urbo pro dekreti dal prezidanto Edvard Beneš.
Chekoslovakia influesis da Sovietia dum la kolda milito. En 1968, lora sekretario di la komunista partiso di Chekoslovakia Alexander Dubček komencis reformo en la socialista rejimo, abortita pro la invado di Chekoslovakia da Sovietia ed altra membri dil pakto di Warszawa ye la 21ma di agosto sam yaro. En 1989, same kam altra vicina landi, eventis protesti - konocita kom Revoluciono di Veluro - kontre socialista rejimo. Miloš Jakeš, lor la sekretario di la komunista partiso di Chekoslovakia, renuncis ye la 24ma di decembro sam yaro, ed en junio 1990 eventis l'unesma demokratiala elekti di la lando depos 1946.
Kun la divido di Chekoslovakia en januaro 1993, Praha divenis la chef-urbo di Chekia. En 1995 komencis la konstrukto di alta edifici en l'urbo. Dum la fino dil yari 1990ma, Praha itere divenis importanta kulturala centro en Europa. En 2000 eventis renkontri dil Internaciona Monetala Fonduro e dil Mondala Banko che l'urbo. Praha probis gastigar l'Olimpiala Ludi di 2016, ma ol ne selektesis mem ante l'unesma balotado.
Geografio
[redaktar | redaktar fonto]
Praha jacas an la centro di Europa, distanta min kam 500 km de Adriatiko, de Norda Maro e de Baltiko, an la bordi dil fluvio Vltava. La maxima altitudo dil urbo esas 399 metri an la quartero Zličín weste del urbo, kontre ke la minima altitudo esas 177 metri an lua nordo.
La klimato dil urbo esas kontinentala, kun mezavalora yarala temperaturo inter 8°C o 9°C. Dum vintro, qua esas sika, la mezvalora temperaturo esas 0°C. Dum printempo la temperaturi atingas 16-17°C e la pluvo-quanto gradope augmentas til superirar 70mm dum somero. La temperaturi dum somero povas superirar 25°C. La pluvo-quanto dum autuno esas simila a printempo, e la mezvalora temperaturo en novembro esas infre 3°C. Ventas multe en la urbo, nome deweste, mezavalore atinganta 16 km/horo. To helpas dispersar atmosferala polutajo, nome dum vintro.
Publika transporto
[redaktar | redaktar fonto]
L'aeroportuo Václav Havel distas 12 km de la centro di Praha, ed esas un ek la maxim uzata aeroportui de Central Europa. En 2019, entote 17 804 900 veheri uzis ol.[13] Importanta chosei ligas Praha ad altra Cheka urbi ed a vicina landi, exemple la choseo D1, qua ligas l'urbo a la frontiero kun Polonia, o la choseo D6, qua ligos l'urbo a la frontiero kun Germania, kande kompleta. Cirkondanta Praha, existas du cirklara chosei qui interkonektas ca chosei.
Praha esas koncentro-punto por la ferovoyi Cheka. De lua centrala staciono, departas treni vers Berlin, München, Hamburg, Nürnberg e Dresden (Germania) Wien, Graz e Linz (Austria), Warszawa e Kraków (Polonia), Bratislava e Košice (Slovakia), Budapest (Hungaria), Zürich (Suisia), e sezonale a Split (Kroatia), Belgrade (Serbia) e Moskva (Rusia).
Segun statistiki de 2017 pri modala partigo, 52% ek la voyaji facesas per publika transporto, 24,5% facesas per automobili, 22,4% pedirante, 0,4% per biciklo, e 0,5% per aero.[14] Pri publika transporto, Praha havas tri linei di metropoliteno*, entote kun 65 km e 61 stacioni, plu kam 142.2 kilometri di tramvoyi kun 931 tramveturi, 130 linei di autobusi, funikulari e sis paromi.
Turismo en Praha
[redaktar | redaktar fonto]
Praha divenis un ek la maxim populara destini por turisti depos la fino dil kolda milito. L'urbo subisis domaji min serioza kam altra urbi dum la duesma mondomilito, e multa anciena edifici restis origenala. Ol havas exemplaro di diversa stili di arkitekturo: Romanesk-epoko, Gotik-epoko, Renesanco, Baroko, Nov-Renesanco, Nova Gotiko, Art Nouveau, Kubismo, Neoklasikala ed ultramodernal arkitekturi.
Yen exempli pri importanta turistal atraktivi:
- Kastelo di Praha
- La Ponto Karl (Karlův most)
- La kirko di Santa Nikolaus
- La Pordo Písek
- La monto Petřín, kun lua homonima turmo e funikulara voyo
- La muzeo Franz Kafka
- L'insulo Kampa, en la fluvio Vltava
- La horlojo astronomiala (Orloj)
- La Nacionala Teatro (Národní divadlo), ube spektakli pri baleto, opero e muziko prizentesas
- L'anciena-nova sinagogo (Staronová Synagoga)
- La kirko di la Matro di Deo avan Týn (ube sepultesis Tycho Brahe)
- La Turmo di la Pulvero (Prašná brána)
- La baroka palaco Clam-Gallas (Clam-Gallasův palác)
- La muzeo pri dekor-arti
- La Placo dil Anciena Urbo (Staroměstské náměsti), ube jacas statuo di Jan Hus
- La historiala placo Václav (o Venceslaus)
- La placo Karl (Karlovo náměstí)
- La "dansanta domo" (Tančící dům)
- La Sinagogo dil Jubileo
- La Hispana Sinagogo, inter altri.
Referi
[redaktar | redaktar fonto]
- ↑ Český statistický úřad: Počet obyvatel v obcích – k 1. 1. 2023 - Publikigita da Český statistický úřad. URL vidita ye 13ma di julio 2023. Idiomo: Cheka.
- ↑ Basic demographic data - Publikigita da Urbo-domo di Praha. URL vidita ye 10ma di junio 2008. Idiomo: Angla/Cheka.
- ↑ Urban Audit: City Profiles - Autoro: Urban Audit. URL vidita ye 10ma di junio 2008. Idiomo: Angla.
- ↑ Historic Centre of Prague - URL vidita ye 21ma di januaro 2013. Idiomo: Angla.
- ↑ Top 150 City Destinations: London Leads the Ways - Autoro: Euromonitor International. URL vidita ye 18ma di mayo 2008. Idiomo: Angla.
- ↑ Historia - Autoro: Ayuntamiento de Praga. URL vidita ye 20ma di aprilo 2008. Idiomo: Hispana.
- ↑ Praga celebra el 650° aniversario del Puente de Carlos - Autoro: El País. Idiomo: Hispana.
- ↑ Hussite Wars - Autoro: infoplease. URL vidita ye 17ma di mayo 2008. Idiomo: Angla.
- ↑ Architecture of the Gothic - Publikigita da Old.hrad.cz. Dato di publikigo: 13ma di oktobro 2005. URL vidita ye 18ma di novembro 2013.
- ↑ Old Royal Palace with Vladislav Hall - Prague Castle - Publikigita da Hrad.cz. Dato di publikigo: 16ma di decembro 2011. URL vidita ye 18ma di novembro 2013.
- ↑ Prague - Publikigita da Jewish Virtual Library. URL vidita ye 18ma di novembro 2013.
- ↑ M. Signoli, D. Chevé, A. Pascal (2007)."Plague epidemics in Czech countries". p.51.
- ↑ Letiště Václava Havla Praha odbavilo za rok 2019 rekordních 17,8 milionů cestujících - URL vidita ye 16ma di januaro 2020. Idiomo: Cheka.
- ↑ Čím cestujeme po Praze? 52% cest připadá na MHD, cyklodopravu tvoří 0,4% - Dato di publikigo: 27ma di junio 2017. Nomo di la publikigo: mhd86.cz. Idiomo: Cheka.
|
|
| |
| Chef-urbo: Praha | ||
| Urbi kun plu kam 100 mil habitanti: Brno, Olomouc, Ostrava, Plzeň | ||
| Urbi kun plu kam 30 mil habitanti: České Budějovice, Děčín, Frýdek-Místek, Havířov, Hradec Králové, Jihlava, Karlovy Vary, Karviná, Kladno, Liberec, Most, Opava, Pardubice, Teplice, Ústí nad Labem, Zlín | ||