Á
Á er breiður straumur vatns, sem rennur venjulega í vatnsfarvegi, sem myndast þegar þyngdaraflið togar vatnið nær miðju jarðar. Við það rífur áin með sér upp lausan jarðveg sem og vinnur jafnt og þétt á þeim sem fastur er fyrir sem að endingu mulnar, við það geta myndast falleg gil og mikil gljúfur. Efnið sem áin flytur með sér er kallað aur, áreyrar og óseyrar myndast vegna framburðar aurs. Þegar á rennur fram af fjalli eða niður gljúfur er það kallað foss. Vatn sem rennur niður er kallað fallvatn vegna þess að það fellur alltaf sem nærst miðju jarðar. Vatnið heldur áfram að renna nær miðjunni þar til það nær þyngdarpunktur við það myndast t.d. stöðuvatn. Sjór er líka í þyngdarpunkti frá jörðu en tunglið og sólin togast á við þyngdarafl jarðar svo við það myndast sjávarföllin. Á getur runnið í stöðuvatn, aðra stóra á, eða til sjávar.
Jörðin beggja megin við ána er kölluð árbakki.
Á byrjar venjulega sem spræna eða lækur sem myndast yfirleitt af
- rigningarvatni sem fellur – oftast á landsvæði í talsverðri hæð í með þéttann jarðveg svo vatnið sökkvi ekki niður,
- frá lind eða stöðuvatni með útrennsli,
- eða vegna jökulbráðnunar.
Talað er um að ár hafi ákveðið vatnasvæði sem er það svæði sem vatnið sem í ánni er kemur frá. Eftir því hversu vatnsmikill straumurinn er er hann ýmist kallaður lækur, á, eða fljót.
Ár yfirleitt flokkaðar í þrjá flokka eftir eðli þeirra og rennsli, þ.e. í lindár, dragár og jökulár.
Lindár
[breyta | breyta frumkóða]Lindá kallast á sem hefur upptök sín í lindum eða uppsprettum þar sem vatn sprettur fram úr bergi. Hitastig og vatnsmagn lindáa eru jöfn allt árið og við upptökin leggur þær ekki. Lindár eru tærar og lygnar, auk þess sem bakkar þeirra eru vel grónir.
Dragár
[breyta | breyta frumkóða]Dragár eru bundnar við svæði með fremur þéttum berggrunni. Dragár eiga það sameiginlegt að hafa sér engin sjáanleg upptök. Dragár verða oftast til úr dældum, daladrögum eða sytrum en stækka smátt og smátt þegar neðar dregur. Rennsli dragár er mjög háð úrkomu. Þær geta því verið mjög vatnslitlar einn daginn en stærðar fljót þann næsta.
Jökulár
[breyta | breyta frumkóða]
Jökulár koma undan jöklum og verða til við bráðnun jökulíss. Vatnsmagn jökuláa fer því eftir lofthita og eru þær þess vegna mun vatnsmeiri seinnipart sumars heldur en á veturna.