Pruvincia de Sundri

Quel articul chì l'è scrivüü in Lumbard, cun l'urtugrafia insübrica ünificada.

Pruvincia de Sundri Provinça
Pruvincia de Sundri - Sœmeanza
Dats aministrativ
Stat	Italia
Rejon	Lombardia
Capolœg	Sundri
Politega
President	Massimo Sertori
Orgen lejislativ	Consiglio provinciale di Sondrio
Territore
Coordinade	46°21′36.71″N 9°56′38.4″E
OSM	46708
Superfix	3 211,9 km²
Abitants	178 784 ab. (31 dicember 2022)
Densitaa	55.66 ab./km²
Confin	Canton Grison, Südtirol, Pruvincia autonuma de Trent, Pruvincia de Bressa, Provincia de Bergom, Pruvincia de Lech e Pruvincia de Com
Fus orari	UTC+01:00 e UTC+02:00
Varie
Codex ISO 3166	IT-SO
Codex postal	23100, 23010-23041
Sigla autom.	SO
Codex ISTAT	014
Codex catastal
Cl. climatega
Cl. sismega
Localizazion
Pruvincia de Sundri - Localizazion
Sit istituzional

La Pruvincia de Sundri (Provincia di Sondrio in Italian) la sa estend in de la Lumbardia del Nòrt, in de la Valtelina, ca l'è la part süperiur del basin de l'Ada; la valada scavada dal fiümm l'è prufunda, vist che da i 4.000 meter di muntagn püssee volt sa tuchen i 200-300 meter in del fund. Un muntun de valètt lateraj a tribüten a l'Ada, föra che dò: la val de Livign, in del curnin nurdest, ca la manda l'acqua a l'Inn, e dunca al Danübi, e la val de Lei, in del curnin nurdovest, ca ga la manda al Renu.
La val de Pus'ciaf, anca sa l'è dent in del basin de l'Ada, l'è però minga part de la pruvincia vist ca la sa tröva in Svizera.
Ul paesacc de la pruvincia l'è antrupizaa in manera pesanta dumé in del sciröö de la Valtelina; in di olter part, vist i muntagn, l'ambieent natüral l'è pütòst begn cunservaa. In de la pruvincia a gh'hinn di toch dii zòn prutett püssee graand de la regiun (Parch Naziunal del Stelvi e Parch di Uròbi Valtelines.

La pruvincia l'è la men pupulada e pupulusa de la Lumbardia, vist i sò cundiziun natüraj: de citaa grand ga n'è minga, e anca ul cumün de Sundri al gh'ha un puu püssee de 20.000 abitaant; la segunda citadina a l'è Murbegn, cunt un 10.000 abitant abundant. In di ann passaa gh'è staa, cumé anca in olter sitt, ul spupulameent de la muntagna; da un quaj ann inveci i paesòtt püssee gròss de la media e olta muntagna a inn dree a guadagnà pupulaziun, vist ul svilüpp del türiism.

E propi ul türiism l'è la resursa ecunomica püssee impurtanta de la pruvincia, vist che l'agricultüra l'ha faa di pass indree (la resta impurtanta dumé la prudüziun di pòmm): l'indüstria a l'è in tütt i maner present in sül teritòri, anca se cunt aziend prevalentement piscinitt.

Comun

I comun de la Pruvincia de Sundri a hinn Albarii, Busasgia, Andel, Abriga, Ardenn, Bema, Berbenn, Bianzun, Bormi, Böi, Cajöö, Campdulscin, Caspösg, Castel, Castiun, Scedrasch, Scerscin, Ciavenna, Sgesa, Ciür, Scin, Sciv, Culurina, Cös, Dasc, Delebi, Dübin, Faed, Furcula, Füsini, Geröla, Gurduna, Gros, Grosut, Lanzada, Livign, Luar, Madesan, Mantel, Mazz, Mel, Mes, Muntagna, Murbegn, Nuvaa, Pedesina, Piantee, Piateda, Piür, Pendulasch, Punt, Pustales, Prada Campustazz, Resüra, Rugul, Samolegh, San Giacum, Seran, Sondel, Sundri, Spriana, Talamuna, Tarten, Tej, Tiràn, La Tur, Tuv, Trauna, Tresiv, Val Masen, Val de Dint, Val de Sot, Valforba, Varsceja, Verv, Vila de Sciavena e Vila de Tiran.

La lengua

La lengua ufizial l'è l'italian.
La lengua lucal, inscambi, l'è 'l lumbard. Pudarissum dì che la divisiun dialetal de la Pruvincia de Sundri la ghe va dree ai divisiun tradiziunai del teritori: dunca gh'emm el dialet ciavenasch (vegia Cuntea de Ciavena), el valtelin (dividüü in murbegnes, sundrasch e tiranes) e l'olt valtelin (a partì de Gros). La Valtulina l'è una zona de transiziun in tra carater ucidentai e urientai: i prim se senten püssee a nord del curs de l'Ada, i segund inscambi a süd, in sül versant urobegh. I dialet de l'olta Valtulina inscambi hinn el cör del lumbard alpin. A la Briga, per via de la sua pusiziun, el dialet l'è praticament bressan.

Teritori storegh de la Provinsa de Sundri