Арабчууд
- Энэ нэрийг бусад Арабаас ялган таниарай.
Арабчууд (араб: عرب, араб гэсэн утгатай) -Ойрх Дорнод, Баруун Ази, Умард Африк, африкийн захын хэсгээр амьдардаг араб хүмүүс болон араб хэлээр ярьдаг араб бичиг хэргэлдэг хүмүүсийг нэрлэдэг хэт угсаатны бүлгийг хэлдэг байна. Арабчууд эртний гарал үүсэл, шашин шүтлэг, түүхэн уг сурвалж, уламжлал болон удамшлаараа ялгаатай өөр өөр гарлын хүмүүсийн цуглуулга болсон нэгдэл юм. Арабчууд нь тоогоороо дэлхийн хэмжээнд хятадын хан үндэстэний дараа хоёрдугаард ордог хэт угсаатан юм. Арабуудын тоо 430-450 сая орчим хүн. Арабчуудын 90 гаруй хувь нь Исламын шашинтай, цөөнх нь Христийн шашинтай ажээ.
Араб хэл
[засварлах | кодоор засварлах]Араб хэлний орчин үеийн ярианы аялгууг Араб, Ирак, Сири-Ливан, Египет гэх мэт өөр өөр бүлгүүдэд хуваадаг байна.
Исламын өмнөх үе
[засварлах | кодоор засварлах]Арабчуудын өвөг дээдэс нь Ойрхи Дорнод, Хойд Африкийн эртний ард түмэн, овог аймгуудаас гаралтай. Арабчуудын түүх нь ерөнхийдөө семит хэлээр ярьдаг ард түмний түүхтэй нягт холбоотой байдаг. Месопотамийн түүхэн баримтаас үзэхэд арабчууд бусад семит ард түмнүүдээс МЭӨ 1-р мянганы өмнөхөн салж эхэлжээ. Тэр үед Арабын өмнөд хэсгийн арабчууд аль хэдийн цэцэглэн хөгжсөн хот, хаант улсуудыг (Саба болон бусад) байгуулж, Арабын хойгийн хойд бүс нутгуудад голчлон нүүдэлчин Бедуинууд суурьшсан байв.
5-6-р зуун гэхэд хойд болон өмнөд арабчуудын соёл иргэншил уналтад орсон байжээ.
Халифын вант улс
[засварлах | кодоор засварлах]VII зууны эхээр Мекийн шашны удирдагч зөнч Мухаммед Исламын шашныг байгуулж, улмаар "Умма" хэмээх шашны нийгэмлэг бий болгосон байна. Мухаммедын (Халифын вант улс) дараа бий болсон улс хурдацтай хөгжиж эхэлсэн бөгөөд зуун жилийн дараа Испаниас Хойд Африк, баруун өмнөд Азиар дамжин Энэтхэг хүртэл сунаж байжээ. Арабын байлдан дагуулал эхэлснээр арабчууд гэдэг угсаатны нэр нь дундад зууны үеийн араб үндэстнийг бүрдүүлсэн араб овгуудын нэр болон хувирсан юм. Хэдийгээр нүүдэлчин Бедуинууд Исламын шашныг анх дэлгэрүүлэхэд хувь нэмрээ оруулсан ч хожим үүнийг голчлон бичиг үсэгт тайлагдсан суурин хотын иргэд ихэд хөгжүүлсэн юм. Арабчуудын нүүдэл нь араб бус бусад хөрвөгч овгуудад араб хэлийг нэвтрүүлэхэд хүргэсэн. Араб хэл нь Мароккогоос Ирак хүртэлх нутаг дэвсгэрт зөвхөн лалын шашинтнууд төдийгүй араб хэлийг үндсэн хэл болгож авсан Христэд итгэгчид, Еврейчүүдийн хувьд гол хэл болжээ. Аажмаар Умард Африк, Ойрхи Дорнодын хүн ам өргөн утгаараа арабчууд болсон байна.
Исламын шашин дэлгэрсэн нь арабчуудад ашигтай харилцаа холбоог бий болгосон. Христэд итгэгчид, иудейчүүд, персүүд болон бусад хүмүүстэй хамт тэд дэлхийд танигдсан хамгийн агуу соёл иргэншлийн нэгийг байгуулжээ. 8-12-р зууны хооронд яруу найраг, зохиол, уран зохиол, хууль зүйн дүрэм, гүн ухааны зохиол зэрэг арабын агуу уран зохиолын олон тооны бүтээл туурвижээ. "Исламын алтан үе"-ийн үед шинжлэх ухаан, ялангуяа одон орон, анагаах ухаан, газарзүй, түүх, математикийн салбарт асар их дэвшил гарсан байна.
Арабын Халиф улс оршин тогтносныхоо эхний зуунуудад халифуудын захиргаанд улс төрийн хувьд нэгдсэн байв. 10-р зууны дунд үе гэхэд Селжукийн туркууд, загалмайтнууд болон монголчуудын довтолгооны дор түүний хуваагдал, уналт эхэлсэн.
Туркийн эрхшээл ба колончилол
[засварлах | кодоор засварлах]16-р зуунд Османы Туркууд Арабын ертөнцийн нэлээд хэсгийг эзлэн авч, мужуудад (вилаят) хуваасан. 19-р зуунд Британи болон Францууд Умард Африкийн ихэнх хэсгийг хяналтандаа авч чадсан юм.
Дэлхийн нэгдүгээр дайны үед Британичууд Арабт Туркийн эсрэг бослого зохион байгуулжээ. Дайны дараа тусгаар тогтнолоо олж авна гэж найдаж байсан арабчууд Сири, Палестиныг эзлэхэд Британид тусалсан. 20-р зууны эхний хагаст Арабчуудын тусгаар тогтнол, нэгдлийн төлөөх хэрэгцээ шаардлага улам бүр нэмэгдэж эхлэв. Европчууд орчин үеийн шинэчлэлийг өдөөсөн боловч үүнтэй зэрэгцэн тэд Алжирын хамгийн сайн газар нутагт францчуудыг, Палестин дахь Европын еврейчүүдийг суурьшуулсан юм.
Дэлхийн хоёрдугаар дайны дараа Палестинчуудаас бусад Арабын бүх ард түмэн эцсийн бүлэгт бүрэн тусгаар тогтнолоо олж авсан байна.
Арабчуудын бүлэг
[засварлах | кодоор засварлах]Арабуудыг нүүдлийн мал аж ахуй эрхэлдэг (Бедуинууд), тосгоны тариачид (Феллахи), тосгоны болон хотын оршин суугчид гэсэн үндсэн гурван бүлэгт хуваадаг. Нэмж дурдахад, хэдэн сараар тосгонд газар тариалан эрхэлдэг Арабын хэд хэдэн жижиг бүлгүүд (Суданы Баггара малчид гэх мэт) байдаг бөгөөд жилийн үлдсэн хугацаанд малаа дагуулан нүүж байдаг ажээ. Улаан тэнгис, Газар дундын тэнгис болон бусад тэнгисийн голын бэлчир, эрэг орчмын газруудад амьдардаг арабчууд бол загас агнуур эрхэлдэг байна.
Арабын ертөнцөд ордог улс орнууд
[засварлах | кодоор засварлах]| Улсын нэр | Газар нутаг
(км²) |
Хүн ам
(хүн) |
Нийслэл |
|---|---|---|---|
| Алжир | 2 382 741 | 45 400 000 | Алжир |
| Бахрейн | 695 | 1 705 003 | Манама |
| Жибути | 22 000 | 921 804 | Жибути |
| Египет | 997 739 | 106 221 670 | Каир |
| Баруун Сахар | 252 120 | 393 831 | Эль-Аюн |
| Йемен | 536 869 | 34 870 773 | Сана |
| Йордани | 97 740 | 11 518 577 | Амман |
| Ирак | 435 317 | 43 324 000 | Багдад |
| Катар | 11 437 | 2 846 118 | Доха |
| Коморос | 2170 | 846 281 | Морони |
| Кувейт | 17 818 | 4 464 521 | Эль-Кувейт |
| Ливан | 10 452 | 5 296 107 | Бейрут |
| Ливи | 1 775 500 | 7 200 000 | Триполи |
| Мавритани | 1 030 700 | 4 244 878 | Нуакшот |
| Марокко | 458 730 | 37 112 080 | Рабат |
| Арабын Нэгдсэн Эмират | 77 700 | 10 207 863 | Абу-Даби |
| Оман | 212 457 | 5 635 601 | Маскат |
| Палестин | 6257 | 5 227 193 | Рамалла |
| Саудын Араб | 1 960 582 | 34 218 169 | Эр-Рияд |
| Сири | 185 180 | 16 139 840 | Дамаск |
| Сомали | 637 657 | 15 443 000 | Могадишо |
| Судан | 1 866 068 | 39 578 828 | Хартум |
| Тунис | 163 610 | 11 722 038 | Тунис |
Шинжлэх ухаан
[засварлах | кодоор засварлах]
Соёл
[засварлах | кодоор засварлах]
Урлаг
[засварлах | кодоор засварлах]Архитектур
[засварлах | кодоор засварлах]Хөгжим
[засварлах | кодоор засварлах]
Утга зохиол
[засварлах | кодоор засварлах]
]]
Гарал үүсэл
[засварлах | кодоор засварлах]Y-Хромсом
[засварлах | кодоор засварлах]Эх хромсом
[засварлах | кодоор засварлах]Бусад хромсомууд
[засварлах | кодоор засварлах]Хүн ам
[засварлах | кодоор засварлах]2015 оны байдлаар 420-450 сая араб хүн байна.
Арабын лиг болон Израль
[засварлах | кодоор засварлах]| Country | Population | Official language(s) | Notes |
|---|---|---|---|
 Algeria |
38,700,000[1] | Arabic official language | |
 Bahrain |
1,314,089[2] | Arabic official language | |
 Comoros |
766,865[3] | Arabic co-official language with Comorian and French | |
 Djibouti |
810,179[4] | Arabic co-official language with French | |
 Egypt |
86,895,099[5] | Arabic official language | |
 Iraq |
32,585,692[6] | Arabic co-official language with Kurdish | |
 Israel |
1,658,000 | Arabic co-official language with Hebrew | According to Israel's Central Bureau of Statistics, the Arab population in 2013 was estimated at 1,658,000, representing 20.7% of the country's population.[7] |
 Jordan |
7,930,491[8] | Arabic official language | |
 Kuwait |
4,156,306[9] | Arabic official language | 60% of Kuwait's population is Arab (including Kuwaitis and Arab expatriates). |
 Lebanon |
5,882,562[10] | Arabic official language | |
 Libya |
6,244,174[11] | Arabic official language | |
 Mauritania |
3,516,806[12] | Arabic official language | |
 Morocco |
32,987,206[13] | Arabic co-official language with Berber | |
 Oman |
3,219,775[14] | Arabic official language | |
| Загвар:Country data State of Palestine Palestine | 4,225,710 | Arabic official language | Gaza Strip: 1,763,387, 100% Palestinian Arab,[15] West Bank: 2,676,740, 83% Palestinian Arab and other[16] |
 Qatar |
2,123,160[17] | Arabic official language | |
 Saudi Arabia |
27,345,986[18] | Arabic official language | |
 Somalia |
10,428,043[19] | Arabic co-official language with Somali | |
 Sudan |
35,482,233[20] | Arabic co-official language with English | |
 Syria |
17,951,639[21] | Arabic official language | |
 Tunisia |
10,937,521[22] | Arabic official language | |
 United Arab Emirates |
8,264,070[23] | Arabic official language | |
 Yemen |
26,052,966[24] | Arabic official language |
Араб цагаачид
[засварлах | кодоор засварлах]| Flag | Country | Number of Arabs | Total Population | % Arabs | Notes |
|---|---|---|---|---|---|
|
Brazil | 10,000,000 | 200,000,000 | 5% | [25] |
|
France | 5,880,000 | 65,350,000 | 9% | [26] |
|
Indonesia | 5,000,000 | 237,420,000 | 2.1% | [27] |
|
Argentina | 3,500,000 | 41,280,000 | 8.5% | [28] |
|
United States | 3,500,000 | 315,700,000 | 1.11% | [29] |
|
Turkey | 1,600,000 | 80,500,000 | 2.1% | [30] |
|
Venezuela | 1,600,000 | 28,000,000 | 6% | [31] |
|
Iran | 7,800,000 | 80,000,000 | 9.0% | [32] |
|
Chad | 1,400,000 | 10,329,208 | 12.3% | [33] |
|
Mexico | 1,100,000 | 115,300,000 | 0.95% | [34] |
|
Chile | 1,000,000 | 17,400,000 | 5.8% | [35] |
|
Spain | 800,000 | 46,750,000 | 2.4% | |
|
Italy | 760,000 | 60,920,000 | 1.2% | |
|
Colombia | 705,000 | 46,370,000 | 1.5% | [36] |
|
United Kingdom | 500,000 | 63,180,000 | 0.8% | [37] |
|
Germany | 500,000 | 82,000,000 | 0.6% | [38] |
|
Canada | 450,000 | 33,500,000 | 1.4% | [39] |
|
Netherlands | 480,000 | 16,750,000 | 2.8% | [40] |
|
Australia | 350,000 | 22,970,000 | 1.5% | [41] |
|
Greece | 250,000 | 10,900,000 | 2.2% |
Эх сурвалж
[засварлах | кодоор засварлах]Бусад унших
[засварлах | кодоор засварлах]- Price-Jones, David. The Closed Circle: an Interpretation of the Arabs. Pbk. ed., with a new preface by the author. Chicago: I. R. Dee, 2002. xiv, 464 p. ISBN 1-56663-440-7 pbk
- Ankerl, Guy. Coexisting Contemporary Civilizations: Arabo-Muslim, Bharati, Chinese, and Western. INU PRESS, Geneva, 2000. ISBN 2-88155-004-5.
Гадаад холбоос
[засварлах | кодоор засварлах]
Commons: Араб – Викимедиа дуу дүрсний сан- ↑ "CIA World Factbook: Algeria". 20 March 2014. Эх хувилбараас архивласан: 30 Есдүгээр сар 2012. Татаж авсан: 10 Есдүгээр сар 2015.
- ↑ "CIA World Factbook: Bahrain". 23 June 2014. Эх хувилбараас архивласан: 29 Арван хоёрдугаар сар 2010. Татаж авсан: 10 Есдүгээр сар 2015.
{{cite web}}: Check date values in:|archive-date=(help) - ↑ "CIA World Factbook: Bahrain". 23 June 2014. Эх хувилбараас архивласан: 23 Арван хоёрдугаар сар 2018. Татаж авсан: 10 Есдүгээр сар 2015.
{{cite web}}: Check date values in:|archive-date=(help) - ↑ "CIA World Factbook: Bahrain". 23 June 2014. Эх хувилбараас архивласан: 2 Долдугаар сар 2014. Татаж авсан: 10 Есдүгээр сар 2015.
{{cite web}}: Check date values in:|archive-date=(help) - ↑ "CIA World Factbook: Egypt". 22 June 2014. Эх хувилбараас архивласан: 24 Арван хоёрдугаар сар 2018. Татаж авсан: 10 Есдүгээр сар 2015.
{{cite web}}: Check date values in:|archive-date=(help) - ↑ "CIA World Factbook: Iraq". 20 March 2014. Эх хувилбараас архивласан: 24 Арван хоёрдугаар сар 2018. Татаж авсан: 10 Есдүгээр сар 2015.
{{cite web}}: Check date values in:|archive-date=(help) - ↑ http://www.cbs.gov.il/www/hodaot2013n/11_13_097e.pdf
- ↑ "CIA World Factbook: Jordan". 20 June 2014. Эх хувилбараас архивласан: 21 Тавдугаар сар 2016. Татаж авсан: 10 Есдүгээр сар 2015.
- ↑ "Kuwait Population Census". 2015. Эх хувилбараас архивласан: 2015-03-19. Татаж авсан: 2015-09-10.
- ↑ "CIA World Factbook: Lebanon". 20 June 2014. Эх хувилбараас архивласан: 12 Есдүгээр сар 2019. Татаж авсан: 10 Есдүгээр сар 2015.
- ↑ "CIA World Factbook: Libya". 20 June 2014. Эх хувилбараас архивласан: 24 Арван хоёрдугаар сар 2016. Татаж авсан: 10 Есдүгээр сар 2015.
{{cite web}}: Check date values in:|archive-date=(help) - ↑ "CIA World Factbook: Mauritania". 20 June 2014. Эх хувилбараас архивласан: 24 Арван хоёрдугаар сар 2018. Татаж авсан: 10 Есдүгээр сар 2015.
{{cite web}}: Check date values in:|archive-date=(help) - ↑ "CIA World Factbook: Morocco". 20 June 2014. Эх хувилбараас архивласан: 12 Зургадугаар сар 2007. Татаж авсан: 10 Есдүгээр сар 2015.
{{cite web}}: Check date values in:|archive-date=(help) - ↑ "CIA World Factbook: Oman". 22 June 2014. Эх хувилбараас архивласан: 4 Нэгдүгээр сар 2019. Татаж авсан: 10 Есдүгээр сар 2015.
- ↑ "CIA World Factbook: Gaza Strip". 3 November 2013. Эх хувилбараас архивласан: 8 Зургадугаар сар 2014. Татаж авсан: 10 Есдүгээр сар 2015.
{{cite web}}: Check date values in:|archive-date=(help) - ↑ "CIA World Factbook: West Bank". 3 November 2013. Эх хувилбараас архивласан: 6 Тавдугаар сар 2014. Татаж авсан: 10 Есдүгээр сар 2015.
- ↑ "CIA World Factbook: Qatar". 20 June 2014. Эх хувилбараас архивласан: 24 Арван хоёрдугаар сар 2018. Татаж авсан: 10 Есдүгээр сар 2015.
{{cite web}}: Check date values in:|archive-date=(help) - ↑ "CIA World Factbook: Saudi Arabia". 20 June 2014. Эх хувилбараас архивласан: 29 Арван хоёрдугаар сар 2020. Татаж авсан: 10 Есдүгээр сар 2015.
{{cite web}}: Check date values in:|archive-date=(help) - ↑ "CIA World Factbook: Somalia". 23 June 2014. Эх хувилбараас архивласан: 1 Долдугаар сар 2016. Татаж авсан: 10 Есдүгээр сар 2015.
{{cite web}}: Check date values in:|archive-date=(help) - ↑ "CIA World Factbook: Sudan". 20 June 2014. Эх хувилбараас архивласан: 5 Хоёрдугаар сар 2019. Татаж авсан: 10 Есдүгээр сар 2015.
- ↑ "CIA World Factbook: Syria". 20 June 2014. Эх хувилбараас архивласан: 29 Арван хоёрдугаар сар 2017. Татаж авсан: 10 Есдүгээр сар 2015.
{{cite web}}: Check date values in:|archive-date=(help) - ↑ "CIA World Factbook: Tunisia". 20 June 2014. Эх хувилбараас архивласан: 14 Аравдугаар сар 2012. Татаж авсан: 10 Есдүгээр сар 2015.
- ↑ "CIA World Factbook: United Arab Emirates". 20 June 2014. Эх хувилбараас архивласан: 4 Нэгдүгээр сар 2019. Татаж авсан: 10 Есдүгээр сар 2015.
- ↑ "CIA World Factbook: Yemen". 20 March 2014. Эх хувилбараас архивласан: 6 Наймдугаар сар 2016. Татаж авсан: 10 Есдүгээр сар 2015.
- ↑ "Saudi Aramco World : The Arabs of Brazil". Эх хувилбараас архивласан: 26 Арван нэгдүгээр сар 2005. Татаж авсан: 24 March 2015.
{{cite web}}: Check date values in:|archive-date=(help) - ↑ France's ethnic minorities: To count or not to count. The Economist (2009-03-26). Retrieved on 2013-07-12.
- ↑ Иш татахад гарсан алдаа: Invalid
<ref>tag; no text was provided for refs namedHadramaut dan Para Kapiten Arab - ↑ "الهجرة السورية اللبنانية إلى الأرجنتين". Fearab.org.ar. Эх хувилбараас архивласан: 20 Зургадугаар сар 2010. Татаж авсан: 13 April 2010.
{{cite web}}: Check date values in:|archive-date=(help) - ↑ Иш татахад гарсан алдаа: Invalid
<ref>tag; no text was provided for refs namedThe Arab American Institute - ↑ Joshua Project. "Country - Turkey :: Joshua Project Joshua Project". Татаж авсан: 24 March 2015.
- ↑ Иш татахад гарсан алдаа: Invalid
<ref>tag; no text was provided for refs namedthedailybeast.com - ↑ "Iran". Эх хувилбараас архивласан: 24 April 2013. Татаж авсан: 3 August 2013.
{{cite web}}: Unknown parameter|deadurl=ignored (|url-status=suggested) (help) - ↑ "Iran". Эх хувилбараас архивласан: 24 April 2013. Татаж авсан: 3 August 2013.
{{cite web}}: Unknown parameter|deadurl=ignored (|url-status=suggested) (help) - ↑ Ben Cahoon. "World Statesmen.org". World Statesmen.org. Татаж авсан: 17 September 2011.
- ↑ (Испани) En Chile viven unas 700.000 personas de origen árabe y de ellas 500.000 son descendientes de emigrantes palestinos que llegaron a comienzos del siglo pasado y que constituyen la comunidad de ese origen más grande fuera del mundo árabe. (Memento 10. Зургаадугаар сар 2010 цахим архивт)
- ↑ "Agência de Notícias Brasil-Árabe". Эх хувилбараас архивласан: 31 Нэгдүгээр сар 2016. Татаж авсан: 24 March 2015.
- ↑ "British Arabs". Татаж авсан: 24 March 2015.
- ↑ "Archive copy". Эх хувилбараас архивласан: 2013-12-30. Татаж авсан: 2015-09-10.
{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link) - ↑ "إحصائيات كندا: الجمهرة وفقًا للأصول العرقية، في كل محافظة وإقليم (إحصاء سنة 2006)". Эх хувилбараас архивласан: 2012-03-09. Татаж авсан: 2015-09-10.
- ↑ "Dutch media perceived as much more biased than Arabic media – Media & Citizenship Report conducted by University of Utrecht" (PDF), Utrecht University, 10 September 2010, Эх хувилбараас (PDF) архивласан: 28 Хоёрдугаар сар 2019, Татаж авсан: 29 November 2010
- ↑ "Monash University Research Repository" (PDF). Эх хувилбараас (PDF) архивласан: 15 Дөрөвдүгээр сар 2005. Татаж авсан: 24 March 2015.