Frongraisch

République française Fronzesischi Republig
Flagge Frankreichs Hoheitszeichen Frankreichs Flagge Hoheitszeichen
Wahlschbruch: Liberté, Egalité, Fraternité (fronzeesisch fir „Fraijhaud, Glaischhaid, Briidalischkaid“)
Amtsschbrooch	Fronzeesisch
Hauptschdadt	Paris
Schdaadsform	Republik
Regierungssyschdem	semipräsidentielles Regierungssystem
Schdaadsowwahaupt	Bräsidend Emmanuel Macron
Regierungschef	Bremjehminischda Édouard Philippe
Fläsch	668.763 km²
Oiwohnazahl	65.820.916 (1. Januar 2014)
Bevelkarungsdischd	98 Oiwohna pro km²
Bevelkarungsendwigglung	▲ +0,55 % (2011) im Johr
Bruddoinnlandsbrodugd Total (nominal) Total (PPP) BIP/Einw. (nominal) BIP/Einw. (PPP)	2011 2.776 Mrd. USD (5.) 2.217 Mrd. USD (9.) 44.008 USD (19.) 35.156 USD (24.)
Human Development Index	▲ 0,884 (20.)
Währung	Euro und CFP-Franc
Nadsionalhymne	La Marseillaise
Nadsionalfaijadaag	14. Juli
Zaidzoon	UTC+1
Kfz-Kennzeiche	F
Internet-TLD	Metropolitan-Fr.: .fr Überseegebiete: .bl, .gf, .gp, .mf, .mq, .nc, .pf, .pm, .re, .tf, .wf, .yt
Telefonvorwahl	Metropolitan-Fr.: +33 Überseegebiete: +262, +508, +590, +594, +596, +681, +687, +689
Die Angaben zur Fläche, Einwohnerzahl und -dichte beziehen sich auf die gesamte Französische Republik mitsamt der pazifischen Überseegebieten.
]]

Frongraisch [fʁɔ̃ŋgʁaɪ̯ʃ] (amdlisch République française, Kurzform franz. France [fʁɑ̃s]) is än demokradische Schdaad in Europa. Es is im Siede un noom Saarlond im Weschde än Nachbaa vun de Palz. Haid vaschdeje sisch Pälza un Fronzoose guud middenonna, frija waas ä dierisch Gräuel.

Laache

Frongraisch liehd in Weschdoiropa, siedlisch vun de Palz bis enunnee ans Middlmea un im Weschde vun de Palz hinnam Saaland bis an de Adlandig. Im Siedweschde grenzds an Schbanije unn Andorra, hinnärm Saaland un Lugsebursch gehd die Grenz noo WNW an Belschije long zum Ämmlkanaal, weller Frongraisch vun Großbridannje drenne dudd. Siedlisch vunde Palz mächdie fronzeesisch Osdgrenz de Rhoi long bis Basel, donn die Schwaiz un Idalje long bis ans Meer.

Gschichd

Vun de Reema, Gallia un Germane

Oofangs hot's Kelde in große Dääle vun Europa ghed. Vum Adlandig bis noom haidsche Pole. Die Reema hen se "Galli" genannd. In de Velgerwanderungszait sinn donn vum Niederrhoi her di germanische Frangge kumme un hen sisch de Rhoi un de Main ufwärts bis ins haidische bayrische Frangge ausgebraidt. Die hen don ärschd alles bis zum Adlandig unnäworfe un donn aach nuch alles bis zum haidsche Pole und Idalje bis siedlisch vun Ruum. Des waas beriemde Raisch vum Scharlemanje, wassa donn fer soi Seehn gedääld hod ins Middlraisch, wu ner en schmale Schdraife waa vun Holland noo Siede und donn ärschd in Idalie in die Brääd gonge is - uf de Londkaad hods ausgsiehn als wiien Dolsch mid bräädm Handschudz. Im Oschde devun hod sisch Daitschlond edablijad un im Weschde Frongraisch.

Oofäng

Oofangs waa des Weschdraisch ja nuch gonz schee schdaak, anno 875 is de Lui I sogaa zum reemsche Kaisa ggreend worn, awee schun zwää Joa schbääda hod sisch Burgund selbschdännisch gmachd, anno 888 hen die Maure - Muslim aus NW-Afriga - bei Freijus zwische Marsäji un Monaggo feschdgsedzd, die Bredone waan en aischn Heazochduum, un de gonze Siede un Siedweschde is soi aischn Weesch gonge. 987 is don middm Hucho vun Kabee de ärschde Kabedinga on die Machd kumme. Die Kaabedinga hens Lon schdabilisiad un mäschdisch gmachd, hen sich awwee aachn gaaschdisch Laus in'n Belz ghogd: Ean Heeazoch Willm hod zwaa Englond ärr'owäd, awwee die Englisch Keenisch hen donn alsfod Zores gmeeschd.

De Lui VI hodonn mid soinere Scheidung vun soim Eleonoa es halwe Raisch wieda valoan ans "Angewinische Raisch" vun de Plåndaschenee, wu de Oschde vun Ialand ghed hod un vun Englond noo Siede bis ans Middlmeea gong is. Soi Suun de Phillip II Auguschd hod donn mid Hilfe vun de deitsche Schdaufa die Englänna zum Dääl widda enausgebrischld, awweeä gruuß Schdigglsche im Siede hen se sogaa nuch bhalde, noadäm dos de Lui IX ihne 1259 nuchemol dischdisch Säng väbaßd hod.

Anno 1328 schdäbd middm Kall VI de ledschde Kabedinga und die vun Waloia (aach vum Hucho vun Kabee hea) kumme ons Ruuda un halde sisch bis 1498.

Wail awwee aach die Plåndaschenees Keenischs soi wolle, gäbs äschdemol hunnäd Joa Griesch. Äschd 1429 hod die hailisch Schanndaak die Wändung gebrung undde Dofää in Rääns greene geloßd. Awwee wies alle wäglisch Gude allweil geehd, isse verrade un vä'kaafd worn: väraade an die Buagunne, wuse bei de Uugliggsschdadt Kombiäe ("Compiègne") griehd hen, un vä'kaafd fer 10.000 Fronge on die Englänna, die wuse noarem Sikophande-Brozeß (bewussd un gezield Ooglach vun Uuschuldschä) in Rue uffm Maagdblads vabrennd hen.

1435 hods Friede gäwwe midde Burgunda un bis 1453 hen die Franzose Paris un die Normandie zrigg'ärr'owäd, awwee burgund waa jezad gonz auße voa un uuabängisch. Maria vun Burgund haiäd Maximilijan, Suuhn vum Habsbuascha Kaisa Friedrisch III. Un dodemid is de gruuße Grach zwische de Habsbuascha un de Frongraisch do.

Naizaid

Absoludismus

Die hod in Frongraisch midde Huchenodde-Griesche glai "guud" oogfange. Äschd wie de Hainrisch IV, Gaskonnija, Färsch vun dänne vun Bourbon un Schef vun de Huchenodde, Keenisch un Kadolik worn is ("Paris is mer ä Mäss wead!"), hod Frongraisch wieda mea Machd griehd.

geraubdi Lenna

Unnärm - vun de Effizienz hea kännd mer faschd saache "iwwäm" - Heinrisch soim Suun Lui XIII hod donn de Kaadinal Rischljöh de Weesch zum Absoludismus fodgsedzd. Außadäm hodda alsn kadohlische Kaadinal un hegschda Minischda vunäräm kadohlische Lond uff de Said vun de Prodeschdande geje die kadohlische Habsburscha undie kadohlische daitsche Färschde im als "Relischionsgriesch" deglarierde 30-jäärische Griesch midgemengd. Es waa äwwe duch ned die Relischion, sunnärn när - wie imma! - die roine Machdgier.

Unnerm Lije-Lui XIV, em "Sunnekeenisch" isses donn fer uns gonz schlimm worn: dem soi Grieschsminischder Luvoa hod uns mid „brûlez le Palatinat!“, dt.: „Brennt die Pfalz nieder!“, "Duud die Palz abfaggle!" dän Mordbränna Mellag ("Mélac") gschigd. Dea hod 1688 midde Rhoiamee Baade un uns uhne Grieschsärglärung iwwafalle un unsa eh schun kabudnes Lond bis 1697 nuch mecha väwieschd - des is aach dea Vabräscha, däwus Heidelberscha Schloß hod schbrenge geloßd. Un des alles fär zum "Ruhme" vun dä "Gróó Nasion".

1756–1763 hod Frongraisch im Siwwejäsche Griesch geje Praiße midgemengd, uhne doßse kabiad hen, doßses gaaned um Praiße gonge is, sunnän um die Weldvoahäascafd: die Engänna he su die fronzeesisch Gräfde gebunnde un se dodemid aus Amerika un Asie zmaischd enausgwoffe.

Dodefä hense donn koz denoo dä Amis geje die Englänna gholfe, wasne die Finonze nuch mea zäridd hod.

Rewoludzion

Ä kozi Unnäbreschung hod där Wahnsinn donn midde Fronzeesisch Rewoluzion griehd: Wies Volk am Vahungan waa, hods am 14. 7. 1789 die Baschdije gschdüamd, am 22. Sebdemba 1792 die Republik ausgrufe un bis zum 28. Juli 1794 die hoche Hänn - aach die vun de Rewoludzion - ä Köbsche käza gemachd. Awwee dó hense se aach glai schun wiere mid naie Griesch oogfange - mim Naboleon als General. Un dea had aach am 13. Dezemba 1799 noom Schdaadschdraich die Rewoludzion fär beänded äagläad.

Naboleon

Die Rewoludzion hodn nó owwe gebrung, wia donn als äaschde Konsul gonz on de Schbiz waa, hodda dän gonze Rewoludzions-Beddl abgleehd, soi Masge fodgedun - un unnerm Boja Bonapaad is de L'émperadöa Naboleon erauskumme.

Zäschdemol hodda gonz Oiropa unnä soi Fuchdl gebrung außa Englond. Donn wolda aach nuch Rußlond un is nó Moskau gonge, hod awwee vagesse, doßa mid Moskau ner donn aach gonz Rußlond im Sagg hod, wannä vun Wladiwoschdog kimmd. Unnäähod vagässe, doßmä sisch im Winda muß waam óózije, bsunnärschd in Rußlond.

Dodefär hodda Säng griehd, doßs när su gegrachd hod, un eahod abdonge gemißd. Elba hodda griehd als Fäschdeduhm un "Kaisa" hoda sisch waida schänne gedäffd, awwe in Baries hod widdan Keenisch regiad, Lui XVIII, Lui XVII is in de Rewoldzion im Gfängnis alsn zeejärisch Buu gschdorwe, uhne regiere z'könne.

Awwee de Naboleon is glai nuchemol zriggkumme, wonns aach när fär hunnäd Daac waa. Nódem dossa nomol die Huck volgriehd hod, hensn desmol glai no Songd Hälena gebrung, fär dossa ned gloai so schnell zriggkumme kend.

Reschdauradzion

Su hen die Fronzoose ea naies, aldes Keenichsdum gnännd. Obwohl daßse de Griesch valoore un sogaa Bsadzung griehd hen, hense uffm Wiena Kongräß nednär iia gonz Lond behalde gedäffd, sunnern aach nuch ä guud Dääl vun däm, wasse uns geraubd hen: die halwe Palz, gonz Elsaß un gonz Luhdringe.

Außadäm hen se kozdenóó, anno 1830, sich aach glai nuch gonz Algerie unnä die Näjl geriß.

Glaidenóó hod wieda ä Rewoludzion gäwwe un de Lui-Phillip vunde Orleona Bourbone is Bojakeenisch worn. Bis zua negschd Rewoludzion...

Zwäd Republik

Die is inde 48er Rewoludzion ausgeruuf worn un hod Napoleon III zum Bräsidende griehd - desdeweje hodse aach ner drai Joa ghalde.

Zwädd Kaisaraisch

S zwädd Kaisaraisch waa närn schlächde Vasuuch vunärem uufäische Neff, soim griminelle, awwee fäische Ungl noozudue.

Es is ne alde Reschl, doß, wea nó inne ned glaakimmd, nó auße die digge Ärm meschd. Su hod aach Napoleon III gglaabd, ea kennd sisch an soine Nachbaan bereischärn. Doßn sich dodebai mim Bismaak òòglehd hod, issm iewl bekumme un hodm Exil in Englon oigebrung:

Ääschd hoda unsa schee Palz hen wulle unnuch annean daidtsche Länna, awwee de Bismaak hod sischs schrifdlisch gewwe geloßd un donn abgewunge un gsaad, ea kännd sisch ihm weje on soi fronzeesisch Nadzion halde (ääfach "nää" sache wollda ned, damid daß där sisch ned in de esderaichisch-praißische Griesch däd oimische).

Donn hodda Lugsebursch kaafe gewelld, awwee do hodde Bismaak all dem Napoleon soi Forderunge in die Zaidung gsezd un deä waa wieda blamiad un hod in London uf de Konfarenz iwwee Lugsbursch nóógäwwe gemißd.

Schließlisch hen die Schbania ääm vun de kadohlische Hochezollän die schbaanisch Gruun óógdrache un de Napoleon waa uff hunnädachzisch. De praißisch Keenisch Willm hod zwaa soi Neffe abgroode - un dä hod donn aach vazischd - awwee de Napoleon had aach nuch ä Vaschbräsche hon welle, daßs Läbdaach kää Hochezollän mea die schbanisch Gruun óónämme dääd.

Napoleon gibd soi Desche ab

De Willm hod in Bad Ems ande Lahn när abgewunge un soim Bisbismaakä Depäsch nóó Bealin schigge geloßd, fär doßsa wääs, was lus waa. Die Depäsch hod dea don aach glai an die Zaidunge gäwwe un die Hänn Redagdööre wän wuhl aach nuchn scheene kommendaa dezugsedzd hen, jeednfalls waa de Napoleon schun wärra blamiad un hod Praiße am 19. 07. 1870 de Griesch agläad.

Am 02. 09. 1870 hodda bei Sedan soin Deesche iwwagäwwe un is in Gfangeschafd gonge. Aach es zwädde Kaisaraisch waa passée.

Dridd Republik

De Kaisa waa gfange, die Arme'e gschlache, awwee die Parisa hen wieramol ä Republik usgrufe, die dridd schun. Fäng hänse griehd und ned zu knapp, awwee se hän duch ärschd om 26. 02. 1871 uffgäwwe. Die Zaid hod dä Bismaak guud genizd, um glai schunämol in Versaai am 18. 01. 1871 es Daitsche Kaisaraisch ausrufe z'losse un den Keenisch Willm zum Kaisa zu proglamiere.

Desdewesche waa die Polidik vun de dridd Republik g'bräschd vun Rävóschißmus und "Laïzißmus" (kää Kärsch im Schdaad) un Griese (Dreyfus-Affääa, Faschoda-Gris, Marokogrise).

Im ärschde Weldgriesch hädds kenne zunerm Ausglaisch mid Daitschlond kumme, wie die Fronzose un Englänna uff de ää un die Daitsche uff de annä Said nimmi waidakumme sin - Friede wär die äänzisch Meeschlischkaid gwesd, wann ned die Amerikaana wesche iam Profid oigegriffe hädde. Suu isses schdaddesse awwee zum Wersaia Verdraach kumme, där wu äm Hiddla de Weesch beraid un de zwädde Weldgriesch unauswaischlisch gmachd hod.

Frongraisch bis 11. Nowemba 1942

Im zwädde Weldgriesch is Frongraisch vun Daidschlond in ä paa wenisch Woche ääkassiad worn: iwwa die Hälfd waa bsedzd, de Reschd - es Vischy-Reschiem - abhängisch. De äänzisch, wu die Daitsche Druppe hod zum Riggzuch zwinge gekännd, waa de Körnl ("Colonel") Charles de Gaulle, där wu dodefä Brigadiée worn is. Wie de Maschall Petää die Machd iwwanumme hod, is de deGohl no Englond gonge un hodn Uffruuf gemäschd ons fronzeesisch Volk, doßse häddn ä Schlach valoan, awwee kään Griesch ned.

Wie die Alliioade in Nordafrika oimaschiad sin, hen die Daitsche aach de Reschd vun Frongraisch bsedzd un de frozeesisch Schdaad waa fudsch. Wie awwee die Alliiade nóóm Diedäi (Londung inde Nommandie) in Paris oimaschiad sin, waa de Scheneral deGohl on de Schbidz vun de browisorisch Regierung middebai un hod glaiemol fäschgschdelld, doß di dridd Republoik alsfod waidegónge wäa.

Om 13. Nowemba 1945 hoddn die Nazionalväasammlung zum Minischdapräsidend gwähld, im Dezemba hodda än Hilfs- un Fraindschafdsvadroch midde UdSSR abgschlosse un om 20, Janua 1946 issa zuriggedreede, wailm die nai Väafassung ned gfalle hod.

Vädd Republik

Die vädd Republik waa ä äänzich Griese: in ner elf Johr hods finfäzwonzsch Regierunge gäwwe! Die gonz Machd lach boim Palamend - un des waa zärschdridde wies Daitsch in Weimar. De äänzisch wäglisch guude, ja außagwenlische Polidiger, wu Frongraisch zu dere Zaid ghed hod, waa de Roberd Schuhmann, der wu noo em Joa als Finanzminischda un Minischdapräsidend in soi uraischnes Rewia kumme is, in die Außepolidik. Als Daitsch-Fronzos vun luxmbursch-lohdringsche Abschdammung issa de gröschde Friedenspolidiger aller Zeide gwesd un hod es äänzisch Vaninfdisch gschaffe, wu la Fróós in dere Zaid zuschdanne gebrung hod: de Schumanblan fär die Montanunion waa die Kaimzell vum Ausglaisch mid Daitschlond und vun de EU. - Schbäda hensn aach nuch zum Finanzminischda gemachd, bevora 1958 de ärschd Präsidend vum Oiropaparlamend worn is.

Sunsch hod die vädd Republik näa Mischd gmachd: Die Indoschinakolonie hen se valoan, iwwee die EVG hen se gschdridde un fer de René Coty zum Präsidende zu wähle, hendse droizeh Wahlgäng gebrauchd. Wies donn aach nuchn Armeeputsch in Algerie gäwwe hod, do hodde deGohl gsaahs, ea wäa "bereid, die Machd inde Republik zu iwwanämme". De Präsidend hod des donn äm Parlamen gsaad un aach, daß won se nää sache dääde, ea de Bäddl aach hieschmeiße dääd. De deGohl hoddon glai ä naii Väfassung ausaaweide geloßd nóo seinere Voaschdellung un die is mid 79,25 % vun 83,3 % Wahlbedeilischung óógnumme worn.

Finfd Republik

Schdrukduua vunde 5. Republik

Dodemid waa donn die Finfd Republik geboan. De Präsidend wäd vum Volk gewähld un ärnännd sich soi Premijeminischda, där wu em soi Minischdre voaschlehd, die wua don aach ärnänne duud. Äer is de owwärschd Befehlshabä vun de Schdraidkräfde, konn Gsedze väabschiede oram Väafassungsrad voalesche un die Nadzionalväasammlung uffleese. Es Volk wähld aach nuch die drai unnergeoadnädä Gremiè (Gmäää-, Depaadmóó- un Reschionalrääde), die wu de Senaad wähle bzw, (Gmäää) wen hiischigge duun. Im Väafassungsrad sin all ehmalsche Präsidende un je drai Väafassungsrischda vun de Nadzionalväasammlung, vum Senad un vum Präsidend, där wu aach de Chef bschdimme duud.

DeGohl un Adenaua boim Schdaadsbesuch in Bonn im Sebtemba 1962

DedeGohl waa de ärschd Präsidend gwesd vun de finfd Repulik un isses gbliwwe vun 1958 bis 1969. Ea hodde Algeriegriesch beänd, mim Adenaua än Froindschafdspakd abgslosse midde Plischd zu reschlmäßisch Konsuldadzione und gèschnsaidsche Abschdimmung vun de Auße-, Wäddschafds- un Europabolidik un - inzwische - gemainsame Armeeoinhaide. Endgesche em Adenaua hoda wolle die USA un die UdSSR zuriggdränge un Europa zamme mid Daitschlond als schdarke Machdfakdor dzwische schiewe - was haid aach nuch meeschlisch wäa, wammär die EU när effizienda gschdalde dääde. Gesche Englond issäa imme skpdisch un uunóchgiewisch gbliwwe, ea wolld kää Trojanisch Perd vunde Amis („cheval de troie américain“) - inzwische hod die Gschid ihn bschdädischd. Ea waa aach gesche de Wièdnamgriesch un all die annern amerikanische Intervenzione. Fär Frongraisch waas ä Glick uunesglaische, doßs hod Polidiker ghed wie deGohl un Schuhmann.

Noo de 68er U'rue hodde deGohl die Verfassung ännern gewelld un hod dodemid die Vadrauensfrooch gekobbld - un die Laid hen des Refeerendum abglehnd - do hodda näre de Beddl wierä hiegschmiß.

Nóóm deGohl sin kumme: Georges Pompidou (1969–1974), Valéry Giscard d’Estaing (1974–1981), François Mitterrand (1981–1995), Jacques Chirac (1995–2007), Nicolas Sarkozy (2007-2012) un François Hollande (said 2012).

Londschafde

Frongraisch hod im Norde, Siedoschde un Weschde See und dodemid aach ä dämendschpräschnd Klima un Londschafde. Des hääßd, om Middlmea än typisch meditärraanes Klima mid Palme un Kakdee un im kalde Norde es rauhe Klima vum Ärmlkanal. Im Siede lihje die Alpe un die Pyreneje, im Oschde die Vogese un in de Mid es Zendralmassiv. Dä Räschd is eha flach, Ewene mid Hichlchas. Typisch sin die viele schdaile un dief oigschniddne Dähla, 10 - 100 m onde Schdailkisde, ändschiede mea im Cããdralmassiv; die viele große Rebfläsche un die Zendralisierung uff Paris mid soine 12 Millione Inwohna. Aach des prächd schdaag es Londschafdsbild: Die Bahn-Haabdlinie mid iwwa 300 km/h is Thalys PBA (Paris–Brüssel–Amsterdam) bzw. Thalys PBKA (Paris–Brüssel–Köln–Amsterdam). Ää Numma klääna gehds vun Pari noo Marseille (als noo mid thalys, awwa när säsonal, sunschd tgv) un mim tgv noo Nizza un Perpignan. Gradso mim tgv vun Paris iwwa Bordoo noo Bayonne orra noo Toulouse. Awwa vun Toulous noo Mõõpäjeehöd hods hegschns ä klää Regionalbähnsche. So isses midde Bahn, midde Schdrooße un mid allem - un aach des prächd die Londschafd.

Flora unn Fauna

Des Klima in Frongraisch raischd vum subpolare Klima in de Alpe- unn Pyrenäeregione zum mediterrane im Siede. Demendschbreschend hot Frongraisch aach ää grooßi Ardevielfald. In de owwere Albe waggse maischdens ner Moose unn Fleschde, im Mediterrane sinn Eelbaim unn Orõõsche vabraided. Aach Aleppokiefan, Schdää- unn Korkaische, Zypresse unn Platane sinn do zu finne. In troggenere Regione waggse aach Hardlaubgewächs. Õõbaue duun die Siedfronzose maischdens Olive, Mandle unn Woireewe. Voa allem in de siedlische Adlandigregion find mer ausgedehnde Kiefawälda, welle midd enere Fläsch vun 800.000 Heggdar es greeschd zammehängd Waldgebied is. In de nerdlische Middlgebirge find mer Laubwälda midd Buche, Aische, Esche Ahorn unn Bärge. In de Albe gehd des gonze donn in Nadelbaim iwwer, z. B. Tanne unn Fischde.

Zwee Driddl vun de fronzesische Waldfläsch is Niedawald unn do leewe Feldhase, Reebhiehner unn Fasåne, in de Gebiärgswälda Rodhärsch, Reh, Wildschwoin unn Rodfichs. Im Hochgebärg leewe Gämse, Murmeltier unn Schneehase. In de Pyrenäe find mer die Ginschderkatz unn ainische wennische Braunbäre. In de Simbf vun de Camargue find mehr ainische (maischdens waiße) Camargue-Perd, welle vun vawildaden Hausdiern abschdamme, awwa monschmol hait fers Raide domesdizierd werre. In de Camargue leewe aach Flamingos, in Frongraisch behäämadete Adler sinn de Seeadler, Schdääadler, Habischdsadler, Zwerchadler unn de Schlongeadler. Õõzudreffende Vogglarde sinn aach de Bienefressa unn de Wiedehobf. Bsunnersch de wärmere Regione find mer Reptilie, wail die viel Wärm brauche, um zu leewe. Geckos find mer in Frongraisch, awwa aach Skinge, Aidechse, Schlonge unn Sumbf- unn Meeresschildkrööde. De haifigschde Sießwassafisch is de Karpe, im Adlondigg un dem Middlmeer konn mer Dorsche, Hering, Makrele, Pladdfisch, Sardine unn de bedrohde Thunfisch.

Bolidig

Verwaldung

Reschione unn Depatmõõs in Oiropa

Wie mär schun gsien hun, is Frongraisch än Zendralschdaad par exzellenze. Ärschd 1982/83 hod mär wäklisch emol Kompedenze vun de Zendraalregiarung noo unne valaachad.

Die heegschd vun dänne Unnärewene sin die 26 Reschione. Ää devun is Korsika midnärem Sondaschdadus, via onnan waan bis 2003 Iwwaseedepatmóós (Guadeloupe, Martinique, Französisch-Guayana und La Réunion). die Reschion däähle sisch uff in die Depatmóós, die wu en Präfekde als Chef hän, där wu vum Präsidende oigsedzd wäd.

Gonz unne schdehe die Gmää, Óófang 2009 waan des 36.682 un dodevun 112 in Iwwasee.

Frongraisch un soi Iwwaseereschione un -depadmóós un aach Saint-Barthélemy un Saint-Martin khere zur EU, die onnan fronzeesische Iwwaseegebiede awwee ned. Die Insl Sää Madää is zwische Frongraisch unm Niedaländsche Keenischraisch gedääld, des is die äänzisch Grenz zwische dänä zwää, awwee wail Sint Maarten när zum Keenischraisch kherd un ned zum Niedaländische Schdaad, do isses aach ned inde EU - die Fronzeesisch Grenz is do EU-Außegrenz.

Flagg

Gehissdi Flagg

Die Flagg vun Frongraisch is ä Tricolore unn bschdehd aus drai verdigal verlaafende Farbbänner. Es Saidevahäldnis is 3:2 vum Horizondale zum Verdigale am Fahnemaschd is blau, in de Midd waiß unn im Wind fladdad rod. Dodebai schdehd rod unn blau fer die Farwe vum Parisa Wabbe unn waiß is die Farb vum Käänisch. Des soll die Vabinnung zwische Monarschie unn Volg unnaschdraische. Die drai Farwe schdehe aa fer die drai Schlagwerder vun de Fronzesische Revoludsion Fraihaid (waiß), Glaischhaid (blau) unn Briederlischkaid (rod). Die Flagg schdehd dodemid fer die in de Fronzesische Revoludsion akämbde Werde. Am 15. Februar 1794 is die Tricolore uff de nadsionale Konvendsion in de erschde Republig feschdglehd unn zur Nadsionalflagg aklärd worre.

Wabbe

Wabbe vun Frongraisch

Während de Fronzesische Revoludsion sinn alle Zaische endfeand worre, die irgend ebbes midd de Monarschie zu du ghabd hewwe. Desweege hot es Wabbe aa nedd de Schdadus vunnem Schdaadswabbe. Uffem Wabbe siehd mer en Fasces, en Rudebindel midd Bail, welles im reemische Raisch als Machdsymbol gelde hot. hinner dem Fasces siehd mer Olive- unn Aischezwaig. Vor dem Fasces is en Schild midd de iwwerenonner gelechde Buchschdaawe L, E, F, welle fer die Schlagwerder vun de Fronzesische Revoludsion Liberté (Fraihaid), Egalité (Glaischhaid), Fraternité (Briederlischkaid) schdehe. Haid bilde die drai Werder es fronzesische schdaadsmoddo.

Nadsionalhymne

La Marseillaise (inschdrumendal)

Die Nadsionalhmne vun Frongraisch is die Marseillaise, en Lied, welles während de Revoludsionskriesch vun Claude Joseph Rouget de Lisle in Schdraßbursch Vafassd worre iss. Korz zuvor hot sisch es revoludsionäre Frongraisch ä Krieschsaklärung vun Eestraisch oighondeld, es Lied war als en Marschlied fer die fronzesische Rhoisoldade gedengd, deswege hots aa en milidärische Klong. Am 14. Juli 1795 is des Lied zur Nadsionalhymne vum revoludsionäre Frongraisch aklärd worre.

Milidär

De Flugzaischdrääga Charles de Gaulle, es greeschde Schiff vun de Marin

Die Schdraidkräfd vun Frongraisch (frz.: Les forces armées françaises) sinn midd 347.000 Soldade noch de russische die zweddgreeschd Schdraimåchd in Oiropa. De Owwerbefehlshawwer is de fronzesische Schdaadspräsidend, zurzaid de François Hollande. Die Soldade mache en Õõdääl vun 0,57 an de Gsamdbevelgarung aus, jährlisch werre 45.69 Mrd. € fers Milidär ausgewwe, en Õõdääl vun 2,3% am BSP. Es fronzesische Milidär is ä Berufsarmee, oidrede konn mer ab em 18. Leewensjohr, mer konn sisch awwa schun midd Zuschdimmung vun de Eldan ab en Alda vun 17 vaplischde. Do Frongraisch in de NATO is, bedailischd es sisch aa en derre ihr Milidäroisädz. De Fraaeõõdääl liechd bai 15,5%. Frongraisch hot vier Däälschdraidkräfd: Es Heer (Armée de Terre) midd 112.000 Soldade, die Lufdwaff (Armée de l'air) midd 60.649 Soldade, die Marin (Marine nationale) midd 43.596 Soldade unn die gendarmie Nationale, en Bollizaivabond, weller em Vadaidischungsminischderium unnaschdelld is. Frongraisch is midd 350 Adomschbrengkebb noch Russlond unn de USA die driddgreeschd Adommåchd uff de Weld. Es Milidär verfiechd unner annerem aa iwwer Inderkondinendalrakede. Daitschlond is õõgeblisch õõgeboode worre, en Dääl vun Oisadz-Endschaidungsgewald vun de Nuklearwaffe zu iwwernemme, awwa die Reschierung hädd abgelehnd. Zamme midd Daitschlond bild Frongraisch awwa ä Daitsch-Fronzesischi Brigad, wo fronzesische, als aa daitsche Soldade drin sinn.

Wärdschafd

Frongraisch is die finfdgreeschd Wärdschafdsmåchd uff de Weld unn noch Daitschlond die zweddgreeschd in Oiropa. Es Bruddoinlondsproduggd hot 2010 2,5 Billione US-Dollar bedraache, pro Kobb sinn des 40.600 US-Dollar. Es Wärdschafdswaggsdum hot uffgrund vun de Kris 2009 -2,55% bedraache. Die Arwaidslose-Kwod liechd midd 10,1% im airopäische Vaglaisch ziemlisch hoch (Daitschlond:7,3%). De fronzesische schdaad nemmd jeds Johr 48,1% vum BIP oi, gebbd awwa 55,6% devuu aus, die Schdaadsvaschuldung liechd bai 77,6% vum BIP. Am 1. Januar 2002 is die vorrherrische Währung Franc in de Oiro oigedauschd worre. 2,5% vun de Bevelgarung schaffe in de Londwerdschafd (zum Vaglääsch Daitschlond: 0,9%), in de Induschdrie 20% unn im Dienschdlaischdungsseggdor 77,5%. Die engschde Hondelsbeziehunge beschdehe zu Daitschlond, sowohl im Ekspord, als aa im Impord werd do am maischd umgsedzd. Es greeschde Wärdschafdszendrum is die reschion Paris,

Woibaureschione in Frongraisch

Frongraisch is fihrender Narungsmiddlproduzend in de EU, aa weege em hohe Prozendsadz an londwerschafdlisch Beschäfdischde. So wie die Nadurraim vielsaidisch sinn, so is aa die londwärdschafd in Frongraisch vielsaidisch. In de milde, kaldwindgschidzde Geschdende, wie Burgund, de Rhoiewene unn um Bordeaux werre Woireewe õõ, Frongraisch is eens vun de bedaideschde Woiaabaugebiede uff de Weld. In de Bretagne hot de Fischfång ä hohi Bedaidung. Siedlisch vun Paris aischne sisch die Bääde fer de Waize- Zuggariewe- unn Maisõõbau, am Middlmeer konn mer weege em mediteråne Klima Olivebaim õõplonze.

Vor em erschde Weltgriesch is die fronzesische Induschdrie reladiv riggschdännisch gewessd, des hot sisch awwa im Laaf vun de Johr geännerd.

Frongraisch isses beschd bsuchde Lond uff de Weld, desweege lässd sisch am Turismus viel vadiene.De Õõdääl am BIP liechd bai 6,3% unn zwää Millione Arwaisblädz hänge vum Turismus ab. Am maischde bsuchd werd Paris weege soina Sehenswirdischkaide, wie de Aiffeltorm odda de Louvre.

Im Finånzberaisch werd 4,6% vum BIP umgsedzd.

Bevelgarung

Frongraisch hot zurzaid 67 Millione Oiwuhner, devuu 64 Millione in Oiropa. Dodemid hot es Lond die driddheggschd Bevelgarung in Oiropa unn noch Daitschlond die zweddheggschd in de OU. Es Bevelgarungswaggsdum in Frongraisch hot in de ledschde Johr 0,5% bedraache, en ziemlisch hohe Werd fer airopäische Vahäldnisse. Des liechd wahrschains dodrõõ, ass Frongraisch midd eena Bevelgarungsdischd vun 115 Oiwuhner/km² fer middlairopäische Vahäldnisse dinn bsiedeld is. Die Bevelgarungsdischd is awwauuglaischmäßisch vadääld: dischd bsiedeld is de Großraum Paris, die Bretagne, die Provence, es Elsass unn de Norde. 78% vun de Fronzose leewe in Schdädt (zum Vaaglääsch Daitschlond: 85-90%). Fraae henn ä Leewenserwaddung vun 83,8 Johr, Männa vun 76,7.

Schbrooche

Schbrooche in Frongraisch

Gebabbeld werd in Frongraisch vor allem fronzesisch, daneewe sinn awwa reschionale Schbrooche unn Dialeggde vabrääded. In gonz Frongraisch vadääld gebbds Mundarde, vun denne mer nedd saache konn, obs fronzesische Dialeggde odda aischeschdännische Schbrooche sinn. In de Bretagne werd es Bredonische gebabbeld, ä inselkeldische Schbrooch, welle vor Johrhunnerde vun briddische Oiwannerer hergebrochd worre is. Die keldisch Schbrooch vun de Gallia is said de reemisch Zaid ausgeschdorwe. Im Siedoschde leewe die Basge, welle Basgisch babble, ä Schbrooch, welle midd kee onnere vawondt is. Im Elsaß unn Lothringe werre frängische unn alemannische Dialeggde, unner annerem aa es Pälzische gebabbeld unn im Norde Flämisch. Die zendralisdische Schbroochebolidig bevorzuchd es Fronzesische unn die Bolidig werd schun said Johrhunnerde dorschgezooche. Zur Zaid vun de fronzesische Revoludsion hot schädzungswais die Hälfd vun de Fronzose Fronzesisch gebabbeld. Saidem werre die Reschionalschbrooche noomehr unnerdriggd, erschd 1951 hot mer de Unnerrischd in denne Schbrooche erlauwd. Alloinische Amdsschbrooch is awwa noch wie vor es Fronzesische, unn Gsedze, wie z. B. Verbod vun Gebraach vun de Schbrooche in de Medie, sorge fer ä singendi Schbreschazåhl.

Relischione

Die kadolisch Kärsch Notre-Dame

Die maischde Fronzose sinn Kadoligge, welles a die tradidsionell Relischion is. Õõgaawe schwange zwische 32 unn 44 Millione, en Õõdääl zwische 51 unn 80% . Uffem zwädde Bladz lieche die Muslime midd 6-9%, welle vorallem dorsch Oiwannerung aus Afriga kumme sinn. In Frongraisch leewe uufgähr 600.000 Judde, erraische dodemid ä en Õõdääl vun em Prozend. Des is hisdorisch gsehe uunormal, wail Frongraisch im schbäde Middlalda Judde vabonnd hot unn selbschd bai de Oinahm vum Elsass ner wennisch Judde dezuu kumme sinn. Schdarge Oiwannerunge vun Judde hawwe nochem erschde unn zwädde Weltkriesch begonne, vor allem aus Afriga unn Oschdoiropa. Aa de Prodeschdandismus is longe Zaid unnerdriggd worre, edwa 3% bekenne sisch haid zu ennere evangelisch Kärsch. Frongraisch is en laizisdisches Lond, Relischion unn Schdaad sinn vollschdännisch gedrennd. Des is en Religgd aus de Fronzesische Reliscion, domols wolld mer de Oifluss vun de Kadolisch Kärsch oischränge.

Fer zum Nooleese

• Alfred Pletsch: Länderkunde Frankreich. Darmstadt (Wissenschaftliche Buchgesellschaft), 2. Auflage 2003, ISBN 3-534-11691-7.
• Wilfried Loth: Geschichte Frankreichs im 20. Jahrhundert. Frankfurt am Main 1995, ISBN 3-596-10860-8.
• Bernhard Schmidt, Jürgen Doll, Walther Fekl, Siegfried Loewe und Fritz Taubert: Frankreich-Lexikon. Schlüsselbegriffe zu Wirtschaft, Gesellschaft, Politik, Geschichte, Kultur, Presse- und Bildungswesen. 2. überarbeitete Auflage 2005, 1224 Seiten, ISBN 3-503-06184-3, Studienausgabe 2007, ISBN 3-503-07991-2.
• Ralf Nestmeyer: Französische Dichter und ihre Häuser. Insel Verlag, Frankfurt am Main 2005, ISBN 3-458-34793-3.
• Informationen zur politischen Bildung Nr. 265 Frankreich mid Kaade, (aach online, awwa ohne die Kaade) BpB Bonn 2004 (mit Lideradur, Innarned-Hiiwaise)
• Adolf Kimmel, Henrik Uterwedde (Hg.): Länderbericht Frankreich ebd., Schriftenreihe Band 462, 2. Aufl. 2005 ISBN 3-89331-574-8
• Karl Stoppel La France. Regards sur un pays voisin. Eine Textsammlung zur Frankreichkunde Lernmadrialie, uf frz. (fär Owwaschdufe) Reclam, Ditzingen 2000
• Ludwig Watzal (Verantw.): Frankreich Aus Politik und Zeitgeschichte, Beilaach zu „Das Parlament“, 38/2007 v. 17. 9., Hg. BpB, Bonn 2007 (Schwerpunktheft)
• Robert Picht u. a. Hgg.: Fremde Freunde. Deutsche und Franzosen vor dem 21. Jahrhundert Piper, München 2002 ISBN 3-492-03956-1 (57 Essays vun 52 Audore zu Begriffe aus de dt.-frz. Gschichd, Polidig, Kuldur und Wärdschaft, u. a. Hans Manfred Bock, Freimut Duve, Etienne François)

Weblinks

• Website vum fronzesische Außeminischderium
• Lännerinformadsione vum Auswärdische Åmd vun Frongraisch
• Lännerprofil vum Schdatisdische Bunnesamd
• Flora unn Fauna in Frongraisch
• Wetter

Äänzlnoochwais

 Commons: Frankreich — Waitere Mulitimediadataie zum Artikel