Tèrra rara
Las tèrras raras son un grop de metals de proprietats vesinas que comprenon l'escandi 21Sc, l'itri 39Y, e los quinze lantanids. Aqueles metals son, contràriament a çò que fa pensar son apellacion, pron espandits dins l'escòrça terrèstra, coma d'unes metals usuals.
Lista e domenis d'utilizacion
[modificar | Modificar lo còdi]Las tèrras raras an començadas d'èsser utilizadas a granda escala dins los annadas 50, a la seguida de la descobèrta de metòdes eficaces de separacion dels diferents elements. Pr'amor de sas proprietats unicas, las tèrras raras son fòrça utilizadas dins una multitud d'aplicacions dins lo domeni de las nautas tecnologias:
- rafinatge del petròli
- fabricacion de veire e de ceramicas
- fabricacion d'ecrans de televisions, ordenadors, telefòns mobils
- ampolas luminosas bassa consomacion
- sistèmas de radar
- convertidors catalitics
- superconductors
- asimants permanents (utilizats dins los motors electrics)
- eolianas
- batariás recargablas
| Z | Simbòl | Nom | Etimologia | Utilizacions[2],[3],[4],[5] |
|---|---|---|---|---|
| 21 | Sc | Escandi | del latin Scandia (Escandinàvia). | Aliatges leugièrs alumini-escandi : aeronautica militara ; additiu (ScI2) dins las lampas d'alogenurs metallics ; 46Sc : traçaire radioactiu dins las rafinariás. |
| 39 | Y | Itri | del vilatge d'Ytterby, en Suècia, que lo primièr mineral de tèrra rara i foguèt descobèrt. | Lasèrs : Granat d'itri e d'alumini (YAG) dopat als lantanids[6] (Nd, Ho, Er, Tm, Yb) ; vanadat YVO4 dopat amb Eu : luminofòrs roges (TV), dopat amb Nd : lasèrs, dopat amb Ce3+ : LED GaN ; ampolas fluocompactas ; oxid mixte de bari de coire e d'itri (YBCO) : supraconductors nauta temperatura ; yttria-stabilized zirconia (en)(YSZ) : ceramicas conductrises refractàrias ; granat de fèrre e d'itri (YIG) : filtres microonda ; bogia d'alucatge ; 90Y : tractament del càncer. |
| 57 | La | Lantani | del grèc λανθάνειν, «amagat». | Pila de niquèl e idrur metallic ; veires d'indici de refraccion enauçat e de febla dispersion ; lasèr (YLaF) ; veires fluorats ; stockage de l'idrogèn. |
| 58 | Ce | Cèri | del planeta nan Ceres, nomenada d'après la divessa romana de l'agricultura. | Agent quimic oxidant ; posca de poliment del veire (CeO2) ; colorant jaune dels veires e de las ceramicas ; decoloracion del veire ; catalisadors : revestiments de forn autonetetjants, cracatge dels idrocarburs, pòts d'escapament ; YAG dopat al Ce : luminofòr jaune verd per los diòdes electroluminescents ; Manchon d'incandescéncia. |
| 59 | Pr | Praseodimi | del grèc πράσινος, «verd palle», e δίδυμος, «besson». | Asimants permanents (aliat à Nd) ; Amplificadors de fibra ; colorants dels veires (verd) e de las ceramicas (jaune) ; lunetas de sodaire (aliat a Nd). |
| 60 | Nd | Neodimi | del grèc νεο-, «novèl» e δίδυμος, «besson». | Asimants permanents (eolianas ; veituras ibridas) ; lasèrs YAG ; colorant violet dels veires e de las ceramicas ; condensador ceramica ; lunetas de sodaire (allié à Pr). |
| 61 | Pm | Promèti | del Titan Prometèu, que portèt lo fuòc als mortals. | Aplicacions potencialas de 147Pm : pinturas luminosas, pilas nuclearas, font d'energia per sonda espaciala. |
| 62 | Sm | Samari | de l'engenhaire rus de las minas Vassili Samarsky-Bykhovets. | Asimants permanents (SmCo5) ; lasèrs de rais X[7] ; catalisadors ; captura neutronica ; masers ; 153Sm : radioterapia. |
| 63 | Eu | Euròpi | del continent Euròpa. | Luminofòrs roges (Eu3+) e blaus (Eu2+) : lampas fluocompactas, ecrans renforçadors per rais X, TV ; lasèrs ; criptats : sondas biologicas per transferiment d'energia entre moleculas fluorescentas. |
| 64 | Gd | Gadolini | de Johan Gadolin, descobreire de l'itri en 1794. | Lasèrs ; captura neutronica : reactors nuclears ; agent de contraste en IRM[8] ; Luminofòrs verds ; ecrans renforçadors per rais X ; additiu dels acièrs. |
| 65 | Tb | Tèrbi | de vilatge d'Ytterby, Suècia. | Luminofòrs verds : lampas fluocompactas, Ecran radioluminescent amb memòria per rais X, TV ; lasèrs ; criptaes (veire Eu) ; Terfenòl-D (Tb0,3Dy0,7Fe1,9) : magnetostriccion, transductors. |
| 66 | Dy | Dipròsi | du grec δυσπρόσιτος, «de mal obtenir». | Asimants permanents ; Lampa d'alogenurs metalics ; disques durs ; lasèrs ; Terfenòl-D (veire Tb). |
| 67 | Ho | Òlmi | del latin Holmia (forma latinizada d'Estocòlme). | Lasèrs quirugicals infraroges ; colorant ròse dels veires ; estandard de calibracion en espectrofotometria ; Asimants permanents. |
| 68 | Er | Èrbi | du village d'Ytterby (Suècia). | Lasèrs infraroges (dentistariá) ; Amplificador optic ; colorant ròse dels veires e de las ceramicas. |
| 69 | Tm | Tuli | de la tèrra mitologica del Nòrd, Tule. | Luminofòrs blaus per ecrans renforçadors de rais X ; supraconductors nauta temperatura ; lasèrs YAG infraroges ; 170Tm : curieterapia, radiografia portabla. |
| 70 | Yb | Itèrbi | del vilatge d'Ytterby (Suècia). | Lasèrs pròche infraroge ; Relòtge atolasèrmic ; acièr inoxidable ; 169Yb : radiografia portabla. |
| 71 | Lu | Lutèci | de Lutècia (ancian nom de París). | Detectors en Tomografia per emission de positrons ; tantalat LuTaO4 òste de luminofòrs per electrons e rais X. |
Produccion
[modificar | Modificar lo còdi]
Entrò en 1948, la pus granda part de las fonts de tèrras raras venián de depaus de sabla en Índia e en Brasil. Durant los ans 1950, Sud-Africa venguèt lo principal productor après la descobèrta d'immensas jaciments de tèrras raras (jos forma de monazita) a Steenkampskraal.
Del fach de las consequéncias environamentalas segondàrias a l'extraccion e al rafinatge de las tèrras raras, nombrosas espleitacions foguèron tancadas en particular dins los païses desvolopats.
Dempuèi lo debut dels ans 2000, aquelas minas indianas e brasilièras produson totjorn qualques concentrats de tèrras raras, mas son subrepassadas per la produccion chinesa qu'assegura, en 2010, 95 % de l'ofèrta de tèrras raras[9]. Los Estats Units e Austràlia dispausan de resèrvas importantas (15 e 5 % respectivament), mas an arrestat de las esplechar per encausa dels preses fòrça concurrencials de China e de las inquietuds environamentalas[10]. Aquela preponderancia inquieta los païses occidentals, que cercan de diversificar son aprovesiment, d'autant mai que China anoncièt lo 1èr de setembre de 2009 voler redusir sos quòtas d'exportacion a 35000 tonas per an (sus una produccion de 110000 tonas) tre 2010. L'argumentacion justificant aquela decision pòrta sus la volontat de preservar de ressorsas raras e l'environament. D'efièch, lo ministèri chinés del Comèrci afirmèt recentament que las resèrvas de tèrras raras del país avián demesidas de 37 % entre 1996 e 2003[11]. Mas aquelas mesuras visián mai que mai a satisfar sa demanda intèrna, en fòrta creissença. De 2006 a 2010, China redusiguèt sos quòtas d'exportacion de 5 % a 10 % per an, e la produccion foguèt limitada per paur que sas resèrvas s'agotan d'aici a quinze ans[10].
La flambada dels preses en 2011 (per exemple lo cors del dispròsi foguèt multiplicat per 6, lo del terbi per 9)[12] e lo quasi-monopòl chinés menèt mai d'un paises a tornar lançar l'exploracion. En 2011, mai de 312 projèctes d'exploracion de jaciments de tèrras raras èran recensats sus la planèta, implicant mai de 202 societats maio mens grandas dins 34 paises[13]. La reobèrtura de la mina sud-africana es a l'estudi[14]. D'unes jaciments canadencs (Hoidas Lake), vietnamians, australians e russes son tanben a èsser evaluats. En 2013, la societat australiana Lynas deviá durbir ina mina en Malàisia, la pus importanta de tèrras raras fòra de China[12]. La mina californiana de Montaiss Pass foguèt tornar dobèrta après 10 ans de tancadura[12] et après des investissements de 1,25 milliard de dollars. À terme, ces deux sites devraient représenter 25 % de la production mondiale[12]. Aquesta flambada dels preses menèt tanben los paises consomators a metre en plaça un melhor reciclatge dels produches manufacturats[12]. Japon mesa tanben fòrça sus la recuperacion de las tèrras raras[12] per alimentar son industria nacionala. En França, Solvay dobriguèt en 2012 près de Lion una unitat de recuperacion de 6 tèrras raras contengudas dins las ampolas bassa consomacion usadas[12]. Los industrials an tanben cercat de reduire la quantitat de tèrras raras necessàrias a sa produccion. Dins las batariás de sos veïculs electrics per exemple, Nissan a redusit de 40 % la quantitat necessària de dispròsi[12].
En 2012, China exportèt pas que 12000 tonas de tèrras raras contra 70000 tonas en 2003[12].
Nòtas
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ «News and events».
- ↑ Alain Lévêque et Patrick Maestro, Techniques de l'ingénieur, Opérations unitaires. Génie de la réaction chimique, Terres rares, réf. J6630, 1993.
- ↑ [1] Terres rares, Société chimique de France, 2011.
- ↑ C. R. Hammond, "Section 4; The Elements", in CRC Handbook of Chemistry and Physics, 89th Edition (Internet Version 2009), David R. Lide, ed., CRC Press/Taylor and Francis, Boca Raton, FL.
- ↑ [2] Rare earth metals, 2012.
- ↑ Yttrium aluminium garnet, Wikipedia (en).
- ↑ [3] Greg Tallents, X-Ray lasèrs GL/L11809, University of York, Physics.
- ↑ [4] Pharmacorama, Gadolinium et IRM.
- ↑ Grandes manœuvres autour des métaux rares, Le Monde, le 3 février 2010
- ↑ 10,0 et 10,1 D'Arcy Doran, « La Chine réduit son offre de terres rares pour protéger ses intérêts », AFP sur Google News, le 24 octobre 2010
- ↑ Pékin joue de l'arme des terres rares, Le Figaro, 25 octobre 2010
- ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 12,4 12,5 12,6 12,7 et 12,8 "La bulla des terres rares n'en finit plus de se dégonfler", article de Pierrick Fay, Les Échos, 27 décembre 2012, page 20
- ↑
- ↑ Site web du "Great Western Minerals Group"