György Lukács

György Lukács
	; György Lukács, 1952
Data i miejsce urodzenia	13 kwietnia 1885 ; Budapeszt
Data i miejsce śmierci	4 czerwca 1971 ; Budapeszt
Zawód, zajęcie	filozof
	Cytaty w Wikicytatach

György Lukács ur. jako György Bernát Löwinger (ur. 13 kwietnia 1885 w Budapeszcie, zm. 4 czerwca 1971 tamże) – żydowskiego pochodzenia, węgierski filozof marksistowski i historyk literatury, estetyk, działacz węgierskiego i międzynarodowego ruchu robotniczego, członek Komunistycznej Partii Węgier.

Życiorys

Urodził się w rodzinie zamożnego żydowskiego bankiera barona Józsefa Löwingera (1855–1928) i Adeli Wertheimer (1860–1917) jako jeden z trójki rodzeństwa^[1]. Po ukończeniu sławnego Fasori Gimnázium, studiował na uniwersytetach w Budapeszcie, Berlinie i Heidelbergu. W tym czasie znajdował się pod wpływem Georga Simmla (1858–1918) oraz Maxa Webera (1864–1920). W 1906 uzyskał doktorat z ekonomii i nauk politycznych na uniwersytecie w Kolozsvár za dysertację napisaną pod kierunkiem pierwszego z nich. W 1909 uzyskał tytuł doktora filozofii na Uniwersytecie w Budapeszcie. Na Lukácsa w pewnym stopniu oddziaływała także filozofia syndykalizmu Georges’a Sorela (1847–1922), zwłaszcza przez twórczość Ervina Szabó (1877–1918), najwybitniejszego przedstawiciela syndykalizmu na Węgrzech. W 1911 ogłosił dwie rozprawy o literaturze: Dusza i formy (wyd. 1911) i Teoria powieści (wyd. 1916, wyd. polskie 1968).

W 1915 roku został powołany do wojska, gdzie spędził zaledwie rok^[2]. Po opuszczeniu armii pracował nad książką "Filozofia Sztuki" (niem. Philosophie der Kunst), którą w 1918 na Uniwersytecie w Heidelbergu przedstawił jako rozprawę habilitacyjną^[2].

W 1918 wstąpił do Komunistycznej Partii Węgier^[3]. W okresie Węgierskiej Republiki Rad (21 marca – 1 sierpnia 1919 r.) pełnił funkcję zastępcy komisarza ludowego ds. nauki, następnie komisarza politycznego V Czerwonej Dywizji^[3]. Uczestniczył w walkach na froncie rumuńskim i organizował Robotniczy Uniwersytet im. Karola Marksa^[3].

Po upadku Republiki wyemigrował do Wiednia^[4]. Tam został aresztowany i wydany w ręce władz węgierskich^[4]. Po kampanii publicznej na rzecz jego uwolnienia, w której wzięli udział m.in. Thomas Mann, został zwolniony z więzienia i przebywał w Wiedniu do 1929 roku^[5]. W Wiedniu działał w KPW^[4]. Publikował w wiedeńskim piśmie „Kommunist” artykuły o nastawieniu ultraradykalnym^{[potrzebny przypis]}. Rozprawy napisane w latach 1919–1922: Czym jest marksizm ortodoksyjny?, Marksistka Róża Luksemburg, Świadomość klasowa, Urzeczowienie i świadomość proletariatu, Zmiana funkcji materializmu historycznego, Legalność i nielegalność, Krytyczne uwagi o „Krytyce rewolucji rosyjskiej” Róży Luksemburg, Metodyczne uwagi w kwestii organizacji złożyły się na wybitną, ale i kontrowersyjną, książkę Lukácsa Historia i świadomość klasowa (Geschichte und Klassenbewusstsein, 1922; wyd. polskie 1988).

W Historii i świadomości klasowej Lukács poddał krytyce tendencje do utożsamiania filozofii marksistowskiej z materializmem ekonomicznym i przyrodniczym, zdecydowanie odrzucił kontemplatywizm i mechanicyzm w filozofii, podkreślał wartość i znaczenie humanizmu, ideę osobowości czynnej, aktywnej; interesujące są jego analizy fetyszyzmu towarowego, reifikacji i dialektyki. Zarazem jednak Lukács przeciwstawiał twórczość Karola Marksa twórczości Fryderyka Engelsa, którego poglądy oceniał krytycznie: odrzucał znaczenie materializmu filozoficznego w marksizmie, negował dialektykę przyrody i teorię odbicia, silnie akcentował znaczenie dialektyki heglowskiej.

Książka Lukácsa wywołała ożywioną dyskusję, w środowisku większości marksistów osądzona została krytycznie. W latach późniejszych, pod wpływem dominującej stalinowskiej wykładni marksizmu, Lukács wielokrotnie odcinał się od poglądów w niej przedstawionych, określając je jako produkt niedojrzałości młodzieńczej, etap w swoim rozwoju od Hegla do Marksa i marksizmu.

Nowy okres w twórczości Lukácsa rozpoczął się w ZSRR, dokąd wyemigrował w 1933^[6], po dojściu Hitlera do władzy. W wystąpieniu na sesji naukowej poświęconej pracy W.I. Lenina Materializm a empiriokrytycyzm poddał krytyce swoje dotychczasowe stanowisko polityczne i filozoficzne, także pracę Geschichte und Klassenbewusstsein. W latach 1933–1945 pracował w Instytucie Filozofii Akademii Nauk ZSRR; z tego okresu pochodzą jego rozprawy z teorii literatury poświęcone poglądom estetycznym Marksa i Engelsa, problemom realizmu, powieści historycznej, twórczości Goethego, niemieckiej literatury. Szczególne znaczenie ma jego praca doktorska poświęcona filozofii heglowskiej, obroniona w 1936, wydana w 1948 pt. Der Junge Hegel und die Problemen der kapitalistischen Gesellschaft (wyd. polskie: Młody Hegel. O powiązaniach dialektyki z ekonomią, 1980). Praca ta pod wieloma względami miała charakter pionierski w studiach nad twórczością G.W.F. Hegla; obalając poglądy o rzekomo teologicznym charakterze wczesnej twórczości Hegla, Lukács dowodził jej republikańskiego i realistycznego charakteru; przeprowadził interesującą analizę kategorii „alienacja” u Hegla.

W 1944 powrócił na Węgry. Objął katedrę estetyki i filozofii kultury na uniwersytecie w Budapeszcie^[7], a w 1950 został członkiem Węgierskiej Akademii Nauk. Kontynuował krytykę irracjonalizmu w filozofii (zapoczątkowaną w pracy o młodym Heglu) i burżuazyjnej kulturze, w którym dostrzegał ideowe przygotowanie faszyzmu (praca Die Zerstoerung der Vernunft, 1954).

22 listopada 1950 w Warszawie na II Kongresie Obrońców Pokoju został wybrany w skład Światowej Rady Pokoju^[8].

W 1956, po XX Zjeździe KPZR, wystąpił z ostrą krytyką kultu jednostki, zdecydowanie piętnował jego następstwa. W czasie powstania węgierskiego jesienią 1956 pełnił funkcję ministra oświaty w rządzie Imre Nagya^[9]. Po upadku rządu Nagya został internowany w Rumunii^[9]. Po reorganizacji Węgierskiej Partii Pracy w Węgierską Socjalistyczną Partię Robotniczą nie znalazł się w szeregach partii.

W tym czasie, w 1956 r., został członkiem zagranicznym PAN^[10].

W latach 60. wydał pierwszą część fundamentalnego, trzyczęściowego dzieła Die Eigenart des Aesthetischen (1963), w którym przedstawił podstawy marksistowskiej estetyki(inne języki), problemy zastosowania teorii odbicia do dziedziny sztuki, stosunku estetyki do rzeczywistości, przechodzenia od odbicia potocznego do estetycznego.

Jednocześnie śledził uważnie zmiany zachodzące na Węgrzech i w międzynarodowym ruchu robotniczym. W 1966 w wywiadzie dla „L’Unity”, dał wyraz swemu pozytywnemu stosunkowi do reformy gospodarczej w kraju i rozwijającej się demokracji socjalistycznej po wydarzeniach w 1956; wkrótce został także członkiem WSPR.

Ostatnie dzieło, o ontologii bytu społecznego, Lukács pozostawił jedynie w zarysie (wyd. polskie: Wprowadzenie do ontologii bytu społecznego, 3 tomy, 1982–1985). Podejmuje ono materialistyczną interpretację celowej i aktywnej działalności podmiotu ludzkiego za pomocą pojęcia pracy, podstawowej formy działalności ludzkiej.

Twórczość Lukácsa, złożona i miejscami kontrowersyjna, stanowi wkład w rozwój myśli marksistowskiej oraz do ogólnoświatowej myśli filozoficznej.

Życie prywatne

Jako poddany Monarchii Austro-Węgierskiej formalnie nosił, odziedziczony po ojcu tytuł barona, jego pełne nazwisko brzmiało: baron Georg Bernhard Lukács von Szegedin (po węgiersku Szegedi Lukács György Bernát)^[11].

W 1914 poślubił rosyjską działaczkę polityczną, Jelenę Grabenko. W 1919 w Wiedniu poślubił swoją drugą żonę, Gertrud Bortstieber^[1].

Lukács był w dużym stopniu pierwowzorem postaci Naphty w powieści Thomasa Manna Czarodziejska góra^[12].

Prace w języku polskim

Balzac, Stendhal i Zola (tłum. Ryszard Matuszewski; wyd. Książka i Wiedza, Warszawa 1951);
Od Goethego do Balzaka (wyd. Państwowy Instytut Wydawniczy, 1958);
Teoria powieści (wyd. Państwowy Instytut Wydawniczy, 1968);
Młody Hegel: o powiązaniach dialektyki z ekonomią (tłum. Marek Jan Siemek; wyd. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1980);
Wprowadzenie do ontologii bytu społecznego (tłum. Kazimierz Ślęczka; wyd. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, tom 1 – 1982, tom 2-część 1, i tom 2-część 2 – 1984, tom 3 – 1985);
Historia i świadomość klasowa: studia o marksistowskiej dialektyce (tłum. Marek Jan Siemek; wyd. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1988);
Pisma krytyczno-teoretyczne Georga Lukácsa [1908–1932] (wybór: Stefan Morawski; wyd. Instytut Kultury, 1994).

Zobacz też

Przypisy

↑ ^a ^b Georg [György Lukács]. Stanford Encyclopedia of Philosophy. [dostęp 2020-08-02]. (ang.).
↑ ^a ^b Jasiński 1985 ↓, s. 10.
↑ ^a ^b ^c Jasiński 1985 ↓, s. 11.
↑ ^a ^b ^c Jasiński 1985 ↓, s. 12.
↑ Jasiński 1985 ↓, s. 13.
↑ Jasiński 1985 ↓, s. 14.
↑ Jasiński 1985 ↓, s. 15.
↑ Trybuna Robotnicza z 1950, nr 324 str. 3 [dostęp z dnia: 2016-08-03]
↑ ^a ^b Jasiński 1985 ↓, s. 16.
↑ Lucacs, Gyorgy, [w:] Członkowie Polskiej Akademii Nauk [online], PAN [dostęp 2021-09-09] .
↑ Konstantin Akinsha: Lunching under the Goya. Jewish Collectors in Budapest at the Beginning of the Twentieth Century. Quest. Issues in Contemporary Jewish History, 2011-10. [dostęp 2020-08-02]. (ang.).
↑ Małgorzata Łukasiewicz: [https://www.dwutygodnik.com/artykul/1583-alfabet-czarodziejskiej-gory-p-jak-pojedynek.html ALFABET CZARODZIEJSKIEJ GÓRY: P jak pojedynek]. Dwutygodnik.com. [dostęp 2020-08-02]. (pol.).

Bibliografia

Bogusław Jasiński: Lukács. Warszawa: 1985. ISBN 83-214-0455-3.
Leszek Kołakowski, Główne nurty marksizmu tom 3, rozdział 7 Georg Lukacs - rozum na służbie dogmatu

Linki zewnętrzne

Publikacje György Lukácsa w języku polskim. filozofia.uw.edu.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-10-05)]. (w formacie pdf)
TitusT. Stahl TitusT., Georg (György) Lukács, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy, CSLI, Stanford University, 18 stycznia 2018, ISSN 1095-5054 [dostęp 2018-01-25] (ang.).

[stanford-1] Georg [György Lukács]. Stanford Encyclopedia of Philosophy. [dostęp 2020-08-02]. (ang.).

[CITEREFJasiński198510-2] Jasiński 1985 ↓, s. 10.

[CITEREFJasiński198511-3] Jasiński 1985 ↓, s. 11.

[CITEREFJasiński198512-4] Jasiński 1985 ↓, s. 12.

[CITEREFJasiński198513-5] Jasiński 1985 ↓, s. 13.

[CITEREFJasiński198514-6] Jasiński 1985 ↓, s. 14.

[CITEREFJasiński198515-7] Jasiński 1985 ↓, s. 15.

[8] Trybuna Robotnicza z 1950, nr 324 str. 3 [dostęp z dnia: 2016-08-03]

[CITEREFJasiński198516-9] Jasiński 1985 ↓, s. 16.

[PAN-10] Lucacs, Gyorgy, [w:] Członkowie Polskiej Akademii Nauk [online], PAN [dostęp 2021-09-09] .

[11] Konstantin Akinsha: Lunching under the Goya. Jewish Collectors in Budapest at the Beginning of the Twentieth Century. Quest. Issues in Contemporary Jewish History, 2011-10. [dostęp 2020-08-02]. (ang.).

[12] Małgorzata Łukasiewicz: [https://www.dwutygodnik.com/artykul/1583-alfabet-czarodziejskiej-gory-p-jak-pojedynek.html ALFABET CZARODZIEJSKIEJ GÓRY: P jak pojedynek]. Dwutygodnik.com. [dostęp 2020-08-02]. (pol.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

Dzieła	18 brumaire’a Ludwika Bonaparte Manifest komunistyczny Kapitał Święta rodzina, czyli krytyka krytycznej krytyki
Marksistowska teoria społeczna	Awangarda klasy Baza Byt społeczny Formacja społeczna Klasa społeczna Klasa w sobie Komunizm pierwotny Materializm historyczny Nadbudowa społeczeństwa Proletariat Siły wytwórcze Stosunki produkcji Typologia państw w ujęciu marksistowskim Walka klas Wyzysk siły roboczej Środki produkcji Świadomość klasowa
Działacze	Karl Marx Friedrich Engels Karl Kautsky Róża Luksemburg Włodzimierz Lenin Lew Trocki Antonio Gramsci Slavoj Žižek
Filozofia	Filozofia marksistowsko-leninowska Materializm dialektyczny Determinizm ekonomiczny Ekonomia marksistowska Laborystyczna teoria wartości Kontrola robotnicza Socjologia marksistowska Socjalizm naukowy Szkoła frankfurcka Marksistowska teoria prawa Opium ludu Obumieranie państwa
Zobacz też	Socjalizm Leninizm Deleonizm Komunizm Trockizm Neomarksizm Neokomunizm Luksemburgizm Goszyzm Teologia wyzwolenia Sytuacjonizm Austromarksizm Autonomizm Feminizm marksistowski Marksizm analityczny Postmarksizm Poznańska szkoła metodologiczna Rewizjonizm krytyka kapitalizmu Antropologia marksistowska