Iowa

Iowa
State of Iowa
	stan
	29. stan od 28 grudnia 1846
Pieczęć	Flaga
	Hymn: The Song of Iowa;
	Dewiza: Our liberties we prize and our rights we will maintain
Państwo	Stany Zjednoczone
Stolica	Des Moines
Kod ISO 3166-2	US-IA
Gubernator	Kim Reynolds (R)
Powierzchnia	145 746 km²
Populacja (2021); • liczba ludności	; 3 193 079
• gęstość	21,90 os./km²
Strefa czasowa	UTC-06:00; UTC-05:00
Języki urzędowe	angielski
	Położenie na mapie USA;
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa

Iowa (^ⓘwymowa:/ˈaɪ.əwə/) – stan w centralnej części Stanów Zjednoczonych. Jego granice wyznaczają rzeki Missisipi (na wschodzie), oraz Missouri i Big Sioux (na zachodzie).

Całe terytorium stanu zajmują rozległe równiny. Położony w centrum tzw. pasa kukurydzianego, jest największym w kraju producentem wieprzowiny i kukurydzy^[3].

Liczy 3,2 mln mieszkańców, z czego ponad 700 tys. zamieszkuje obszar metropolitalny stolicy Des Moines.

Stał się 29. stanem w 1846 roku. Jego nazwa wywodzi się od rdzennych Amerykanów Ioway, którzy niegdyś zamieszkiwali ten region^[4].

Symbole stanu

Dewiza: Our Liberties We Prize and Our Rights We Will Maintain („Cenimy swobody nasze i praw swoich strzec będziemy”)
Przydomek: The Hawkeye State („Stan sokolego oka”)
Symbole: szczygieł, dzika róża, skała geoda i dąb

Historia

Pierwsi Europejczycy dotarli do terytorium przyszłego stanu Iowa w 1673. Byli to francuscy odkrywcy Louis Jolliet i Jacques Marquette. Do 1763 terytorium formalnie należało do Francji, będąc częścią Luizjany. Następnie do 1800 należało do Hiszpanii, potem do 1803 powróciło do Francji, by w końcu przejść w ręce Stanów Zjednoczonych w wyniku zakupu Luizjany. Pierwsi amerykańscy osadnicy oficjalnie przybyli na terytorium stanu w 1833. Stan został przyjęty do Unii 28 grudnia 1846^[5]. W latach czterdziestych XIX wieku zaczęli napływać niemieccy imigranci, którzy z czasem stali się największą grupą migrantów w stanie^[6].

1857 – Des Moines zostaje stolicą stanu (wcześniej nią było Iowa City)^[7].
1867 – Ukończono budowę pierwszej linii kolejowej^[7].

Geografia

Graniczy z Minnesotą na północy, Wisconsin i Illinois na wschodzie, na południu z Missouri, oraz z Nebraską i Dakotą Południową na zachodzie^[4]. Jako stan Środkowego Zachodu, tworzy pomost między lasami na wschodzie i łąkami wysokich równin preriowych na zachodzie. Jej łagodnie pofałdowany krajobraz wznosi się powoli, gdy rozciąga się na zachód od rzeki Missisipi, która stanowi jego całą wschodnią granicę^[7].

Klimat: wilgotny kontynentalny z gorącymi latami i mroźnymi zimami
Główne rzeki: Missisipi, Missouri
Największe jezioro: Red Rock (283,3 km²)
Liczba hrabstw: 99 (lista)
Największy park stanowy: Lake Macbride State Park

Miasta

Największe miasta w stanie Iowa, powyżej 50 000 mieszkańców (2021)^[8]

Na terenie stanu Iowa znajdują się 942 miasta (city), w tym 3 o liczbie ludności przekraczającej 100 000, 42 powyżej 10 000 mieszkańców, a 274 powyżej 1000 mieszkańców (2021 r.)^[8].

Lista miast zamieszkanych przez 5000 lub więcej osób (2021 r.)^[8]:

Des Moines (212 031)
Cedar Rapids (136 467)
Davenport (101 009)
Sioux City (85 617)
Iowa City (74 596)
Ankeny (70 287)
West Des Moines (69 792)
Waterloo (66 941)
Ames (66 424)
Council Bluffs (62 415)
Dubuque (59 119)
Urbandale (45 923)
Marion (41 703)
Cedar Falls (40 388)
Bettendorf (39 327)
Marshalltown (27 388)
Mason City (27 138)
Waukee (26 495)
Ottumwa (25 350)
Fort Dodge (24 912)
Clinton (24 434)
Johnston (24 195)
Burlington (23 713)
Muscatine (23 474)
Coralville (22 949)
North Liberty (20 875)
Altoona (20 705)
Clive (18 814)
Grimes (15 949)
Indianola (15 747)
Newton (15 667)
Norwalk (13 609)
Boone (12 469)
Oskaloosa (11 536)
Spencer (11 356)
Storm Lake (11 256)
Pleasant Hill (10 860)
Le Mars (10 572)
Pella (10 554)
Waverly (10 398)
Carroll (10 224)
Fort Madison (10 174)
Keokuk (9792)
Fairfield (9641)
Grinnell (9513)
Mount Pleasant (8982)
Sioux Center (8273)
Denison (8178)
Bondurant (8035)
Perry (7929)
Webster City (7751)
Decorah (7747)
Clear Lake (7574)
Creston (7487)
Knoxville (7472)
Charles City (7281)
Washington (7255)
Hiawatha (7147)
Nevada (7057)
Atlantic (6758)
Eldridge (6745)
Adel (6276)
Orange City (6228)
Independence (6166)
Maquoketa (6068)
Asbury (5984)
Estherville (5861)
Oelwein (5844)
Polk City (5751)
Red Oak (5582)
Osceola (5536)
DeWitt (5520)
Clarinda (5493)
Sheldon (5428)
Spirit Lake (5420)
Winterset (5385)
Anamosa (5350)
Algona (5336)
Centerville (5325)
Tiffin (5282)
Glenwood (5170)
Windsor Heights (5170)
Cherokee (5099)
Manchester (5094)
Iowa Falls (5063)
Sergeant Bluff (5000)

Demografia

Spis ludności z roku 2020 stwierdza, że stan Iowa liczy 3 190 369 mieszkańców, co oznacza wzrost o 144 014 (4,7%) w porównaniu z poprzednim spisem z roku 2010^[9]. Dzieci poniżej piątego roku życia stanowią 5,9% populacji, 23,1% mieszkańców nie ukończyło jeszcze osiemnastego roku życia, a 17,7% to osoby mające 65 i więcej lat. 49,8% ludności stanu stanowią kobiety^[10].

Język

Najpowszechniej używanymi językami są^[11]:

język angielski – 93,19%,
język hiszpański – 3,76%,
język niemiecki – 0,48%.

Rasy i pochodzenie

Według danych z 2021 roku, 84,5% mieszkańców stanowiła ludność biała (83% nie licząc Latynosów), 6,8% było rasy mieszanej, 3,6% to Afroamerykanie lub czarnoskórzy Amerykanie, 2,4% to Azjaci, 0,5% to rdzenna ludność Ameryki, 0,15% to Hawajczycy i mieszkańcy innych wysp Pacyfiku. Latynosi stanowią 6,6% ludności stanu^[12].

Największe grupy stanowią osoby pochodzenia niemieckiego (31,3%), irlandzkiego (12,7%) i angielskiego (10,4%). Istnieją także duże grupy osób pochodzenia: meksykańskiego (153,9 tys.), „amerykańskiego” (139,4 tys.), norweskiego (132,2 tys.), holenderskiego (106,7 tys.), szwedzkiego (67,3 tys.), szkockiego lub szkocko–irlandzkiego (64,2 tys.), włoskiego (57,8 tys.), afrykańskiego lub arabskiego (55,6 tys.), francuskiego (55,2 tys.), czeskiego (49,1 tys.), europejskiego (48,6 tys.), duńskiego (43,9 tys.) i polskiego (37 tys.)^[12].

Religia

Kościół luterański synodu missouri w Davenport

Dane z 2014 r.^[13]:

protestanci – 59%:
- głównego nurtu – 30% (gł. metodyści, luteranie i kalwini^[14]),
- ewangelikalni – 28% (gł. luteranie, bezdenominacyjni, baptyści i zielonoświątkowcy^[15]),
- historycznie czarni – 2%,
brak religii – 21% (w tym: 2% agnostycy i 4% ateiści),
katolicy – 18%,
inne religie – 2% (w tym: mormoni, świadkowie Jehowy, muzułmanie, żydzi, scjentyści, unitarianie uniwersaliści, prawosławni, hinduiści, buddyści i bahaiści^[16]).

Największe wyznania religijne w stanie obejmują katolicyzm (18%) i luteranizm (14%)^[17]^[13]. We wschodniej części stanu znajdują się dwa skupiska amiszów obejmujące około 8 tys. wyznawców^[17]^[16].

Gospodarka

Iowa jest stanem rolniczym gdzie 85% gruntów wykorzystywanych jest w celach rolniczych. Głównym źródłem dochodu z hodowli w stanie są świnie, zaraz za nimi plasuje się bydło mięsne – a Iowa hoduje więcej świń niż jakikolwiek inny stan. To także lider w produkcji mleka, kurczaków i jaj. Iowa prowadzi również w kraju pod względem uprawy kukurydzy i jest liderem w produkcji soi^[4].

Przetwórstwo żywności jest największym przemysłem produkcyjnym w The Hawkeye State. Iowa ma jeden z największych młynów zbożowych w kraju i największy zakład przetwórstwa popcornu. Na drugim miejscu plasuje się produkcja maszyn – zwłaszcza maszyn rolniczych i budowlanych, a także sprzętu AGD^[4].

Energia

Iowa jest największym producentem etanolu i biodiesla jako paliwo w kraju i ma około jednej czwartej całkowitej zdolności produkcyjnej etanolu w USA^[18].

Większość energii elektrycznej w stanie pochodzi ze źródeł odnawialnych, prawie w całości z wiatru. Stan jest drugim po Teksasie największym producentem energii wiatrowej w kraju. Posiada znaczne zasoby węgla, a jego wydobycie zakończono w latach 90. XX wieku^[18].

Uczelnie

Kultura

Slipknot – grupa muzyczna
Bill Bryson – amerykański pisarz, autor książek podróżniczych i popularnonaukowych
Jeremy Soule – amerykański kompozytor muzyki do gier komputerowych
Ashton Kutcher – amerykański aktor, producent, scenarzysta filmowy i telewizyjny
Elijah Wood – amerykański aktor

Sport

Cap Anson (1852–1922) – baseballista uważany za jednego z najlepszych zawodników swojej epoki
Frank Wykoff (1909–1980) – trzykrotny mistrz olimpijski w sprinterskim biegu sztafetowym
Shawn Johnson East (ur. 1992) – gimnastyczka, mistrzyni olimpijska
Mike Burton (ur. 1947) – trzykrotny mistrz olimpijski w pływaniu
Kurt Warner (ur. 1971) – mistrz rozgrywający w futbolu amerykańskim
Zach Johnson (ur. 1976) – zawodowy golfista, który ma na swoim koncie 12 zwycięstw PGA Tour
Seth Rollins (ur. 1986) – wrestler, pięciokrotny mistrz świata

Przypisy

↑ State Area Measurements and Internal Point Coordinates. U.S. Census Bureau. [dostęp 2018-04-09]. (ang.).
↑ Population of Iowa. United States Census Bureau. (ang.).
↑ CaseyC. Leins CaseyC., 10 Things to Know About Iowa [online], US News, 2019 [dostęp 2022-10-25] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Overview of Iowa, [w:] Us News [online] [dostęp 2022-10-26] (ang.).
↑ Informacje na temat przyłączenia stanu. (ang.).
↑ FAQs · German Iowa and the Global Midwest [online], germansiniowa.lib.uiowa.edu [dostęp 2022-10-27] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Iowa History Timeline: Iowa Important Dates and Events [online], ereferencedesk.com [dostęp 2022-10-27] (ang.).
↑ ^a ^b ^c City and Town Population Totals: 2020-2021. U.S. Census Bureau. [dostęp 2023-05-09]. (ang.).
↑ Change in Resident Population of the 50 States, the District of Columbia, and Puerto Rico: 1910 to 2020 [online], 2020 Census Apportionment Results [dostęp 2021-11-10] .
↑ U.S. Census Bureau QuickFacts: Iowa; United States [online], census.gov [dostęp 2022-10-26] (ang.).
↑ Data Center Results [online], apps.mla.org [dostęp 2019-01-20] .
↑ ^a ^b 2021: ACS 1-Year Estimates Data Profiles (DP05/DP02) [online], data.census.gov [dostęp 2022-10-26] .
↑ ^a ^b Adults in Iowa. Pew Research Center, 2014. [dostęp 2019-01-14].
↑ W nawiasie wymieniono grupy mające ponad 100 tys. członków.
↑ W nawiasie wymieniono grupy mające ponad 50 tys. członków.
↑ ^a ^b Congregational Membership [online], thearda.com [dostęp 2022-10-25] .
↑ ^a ^b Iowa - People, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2023-01-31] (ang.).
↑ ^a ^b U.S. Energy Information Administration - EIA - Independent Statistics and Analysis [online], eia.gov [dostęp 2022-10-26] .

[1] State Area Measurements and Internal Point Coordinates. U.S. Census Bureau. [dostęp 2018-04-09]. (ang.).

[2] Population of Iowa. United States Census Bureau. (ang.).

[:3-3] CaseyC. Leins CaseyC., 10 Things to Know About Iowa [online], US News, 2019 [dostęp 2022-10-25] (ang.).

[:5-4] Overview of Iowa, [w:] Us News [online] [dostęp 2022-10-26] (ang.).

[5] Informacje na temat przyłączenia stanu. (ang.).

[6] FAQs · German Iowa and the Global Midwest [online], germansiniowa.lib.uiowa.edu [dostęp 2022-10-27] (ang.).

[:7-7] Iowa History Timeline: Iowa Important Dates and Events [online], ereferencedesk.com [dostęp 2022-10-27] (ang.).

[uscb-8] City and Town Population Totals: 2020-2021. U.S. Census Bureau. [dostęp 2023-05-09]. (ang.).

[9] Change in Resident Population of the 50 States, the District of Columbia, and Puerto Rico: 1910 to 2020 [online], 2020 Census Apportionment Results [dostęp 2021-11-10] .

[10] U.S. Census Bureau QuickFacts: Iowa; United States [online], census.gov [dostęp 2022-10-26] (ang.).

[11] Data Center Results [online], apps.mla.org [dostęp 2019-01-20] .

[:0-12] 2021: ACS 1-Year Estimates Data Profiles (DP05/DP02) [online], data.census.gov [dostęp 2022-10-26] .

[:1-13] Adults in Iowa. Pew Research Center, 2014. [dostęp 2019-01-14].

[ARDA-14] W nawiasie wymieniono grupy mające ponad 100 tys. członków.

[ARDA2-15] W nawiasie wymieniono grupy mające ponad 50 tys. członków.

[:2-16] Congregational Membership [online], thearda.com [dostęp 2022-10-25] .

[:4-17] Iowa - People, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2023-01-31] (ang.).

[:6-18] U.S. Energy Information Administration - EIA - Independent Statistics and Analysis [online], eia.gov [dostęp 2022-10-26] .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]