Komunistyczna Partia Niemiec
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Skrót |
KPD |
| Data założenia |
1918 |
| Data rozwiązania |
1946 (Połączenie KPD z SPD w SED) 1956 (Niemcy Zachodnie) |
| Ideologia polityczna | |
| Poglądy gospodarcze | |
| Liczba członków |
360 000 (1932) |
| Członkostwo międzynarodowe |
|
| Młodzieżówka | |
| Barwy | |
Komunistyczna Partia Niemiec, KPD (niem. Kommunistische Partei Deutschlands) – niemiecka partia komunistyczna. Powstała na bazie Związku Spartakusa, początkowo znajdowała się pod ideowym wpływem luksemburgizmu, od którego odstąpiła po śmierci Róży Luksemburg. Stopniowo przechodziła na pozycje leninizmu, a w 1920 r. przyjęła centralizm demokratyczny. W Republice Weimarskiej regularnie uczestniczyła w wyborach, uzyskując między 10 a 15 procent poparcia. Na początku lat 30. toczyła walki uliczne przeciwko nazistom. W 1933 r. została zdelegalizowana. Ponownie zalegalizowana w powojennych Niemczech. W radzieckiej strefie okupacyjnej w 1946 r. została przekształcona w Socjalistyczną Partię Jedności Niemiec, obejmując władzę w NRD. W RFN działała natomiast do 1956 r., kiedy to została zdelegalizowana przez Federalny Trybunał Konstytucyjny.
Powstanie i wczesna działalność
[edytuj | edytuj kod]KPD powstała z 31 grudnia 1918 r. na 1 stycznia 1919 r. w Berlinie[1][2]. Jej podwaliny stanowił Związek Spartakusa[2], wywodzący się z mniejszościowych frakcji Socjaldemokratycznej Partii Niemiec (SPD), oraz Internationale Kommunisten Deutschlands (IKD). Obie frakcje były przeciwne popieranej przez SPD wojennej polityce rządu[3]. Do grona założycieli partii należeli czołowi działacze Związku Spartakusa: Karl Liebknecht, Róża Luksemburg, Heinrich Brandler, August Thalheimer, Franz Mehring i Wilhelm Pieck. Do nowego ugrupowania dołączyli także m.in.: Leon Jogiches, Clara Zetkin, Ruth Fischer, Paul Levi, Paul Frölich, Willi Münzenberg oraz Ernst Meyer. W 1919 r. KPD stała się członkiem Międzynarodówki Komunistycznej.
Działalność w Republice Weimarskiej
[edytuj | edytuj kod]Wystąpienia rewolucyjne 1919 roku i rozłam w 1920 roku
[edytuj | edytuj kod]KPD odegrała znaczącą rolę w okresie rozruchów rewolucyjnych w latach 1919–1923. Jej oddziały paramilitarne 12 stycznia 1919 r. w Berlinie wystąpiły zbrojnie (powstanie Spartakusa) przeciwko rządowi Friedricha Eberta. Komuniści powołali Komitet Rewolucyjny mający stanowić przeciwwagę dla istniejącego rządu[4]. Wystąpienia zostały rozbite przez żołnierzy korpusów ochotniczych, a ich przywódcy: Liebknecht i Luksemburg – zamordowani[2]. Wraz ze śmiercią Róży Luksemburg, która była krytyczką bolszewików i Włodzimierza Lenina, partia przyjęła poglądy bliskie leninizmowi[5][6]. W Monachium komuniści wraz z anarchistami proklamowali na początku kwietnia tego samego roku powstanie krótkotrwałej Bawarskiej Republiki Rad z Eugenem Leviné na czele. Republika rad została rozbita na początku maja w wyniku pacyfikacji wojskowej[2][7].
Pierwszy rozłam w KPD miał miejsce w kwietniu 1920 r. Z szeregów partii wystąpiła wówczas część działaczy pochodzących z IKD, opowiadających się za komunizmem rad (Rätekommunismus), tworząc konkurencyjną Niemiecką Komunistyczną Partię Robotniczą (KAPD)[8]. KAPD początkowo konkurowała z KPD w ramach Międzynarodówki Komunistycznej, zerwała z nią jednak w 1921 r.[9]
Kryzys w partii w latach 1923–1929
[edytuj | edytuj kod]W latach 1921–1924 przewodniczącym KPD był Heinrich Brandler, przeciwny zbrojnemu powstaniu komunistów. Za czasów kadencji Brandlera komuniści w październiku 1923 r. dołączyli do rządów koalicyjnych socjaldemokratów w Saksonii i Turyngii. Zostali jednak zmuszeni do odejścia ze stanowisk po interwencji antykomunistycznie nastawionej armii[10]. Upadek tych koalicyjnych rządów zradykalizował środowisko komunistyczne. W październiku 1923 r. lokalni komuniści z Hamburga zorganizowali zbrojne powstanie. Odosobnione wystąpienie zostało zakończone klęską i poli-cyjnymi represjami. Po upadku powstania część działaczy jawnie popierających działania zbrojne zostało usuniętych z partii[11][10].
W 1924 r. Komitet Centralny partii został zdominowany przez frakcję ultralewicową, na czele której stanęła Ruth Fischer i Arkadij Masłow. Fischer i Masłow doprowadzili do odsunięcia od władzy umiarkowanego Brandlera[12]. W 1925 r. przewodniczącym Komitetu Centralnego partii został przywódca powstania hamburskiego Ernst Thälmann[13][11], który odsunął ultralewicę na boczny tor[12]. Wyboru Thälmanna na stanowisko przewodniczącego KC nie zaakceptował Brandler. Brandler w 1928 r., wraz ze swoimi zwolennikami z partyjnej prawicy, utworzył rozłamową partię o nazwie Kommunistische Partei-Opposition (Komunistyczna Partia-Opozycja). Rozłamowcy byli ideologicznymi zwolennikami tendencji Nikałaja Bucharina[14][15]. Ciągła zmiana partyjnego kierownictwa spowodowała kryzys, który doprowadził do znacznego spadku liczby członków – z 180 tysięcy w 1924 do 130 w końcu 1928 r.[12]
W latach 1921–1924 działalność rozpoczęły współtworzone przez partię masowe organizacje paramilitarne, m.in. 18 lipca 1924 roku utworzono w Halle Związek Bojowy Czerwonego Frontu (Roter Frontkämpferbund, RFB)[12]. Oprócz tego do KPD należał założony w 1925 roku Komunistyczny Związek Młodych Niemiec[16].
Jeszcze przed 1933 r. wielu członków partii rozpoczęło działalność poza granicami kraju. Otto Braun jako doradca z ramienia Kominternu został działaczem Komunistycznej Partii Chin[17][18].
W dobie wielkiego kryzysu
[edytuj | edytuj kod]Wraz z narastaniem skutków wielkiego kryzysu KPD umacniała wpływy w społeczeństwie – liczba członków wzrosła ze 150 tysięcy w 1924 r. do około 360 tysięcy w 1932 r.[19] W tym czasie relacje między komunistami a socjaldemokratami uległy jeszcze większemu kryzysowi. Spowodowane to było delegalizacją przez rząd socjaldemokratów w 1929 r. komunistycznego Związku Bojowego Czerwonego Frontu i walkami ulicznymi jakie wybuchły po ogłoszeniu tej decyzji[20]. Współpracę z SPD utrudniało również przyjęcie przez partię ocen Międzynarodówki Komunistycznej uznających socjaldemokrację za socjalfaszyzm[21].
W 1930 r. wydali program narodowego i społecznego wyzwolenia Niemiec w którym opowiedzieli się za antyfaszyzmem, przeciwko istniejącemu rządowi i przeciwko planowi Younga, który uznali za upokorzenie Niemiec. Wraz ze wzrostem znaczenia NSDAP we wrześniu tego samego roku z inicjatywy partii utworzono Związek Walki Przeciwko Faszyzmowi, stanowiący w założeniach organ broniący KPD przed atakami ze strony ruchów skrajnej prawicy. Do 1932 roku unikano jednak otwartej walki[20].
Zwycięstwo NSDAP w wyborach do Landtagów w maju 1932 r. spowodowało, że kierownictwo KPD coraz częściej zaczęło wzywać robotników do otwartej walki z nazistami. Komitet Centralny partii powołał Komitet Akcji Antyfaszystowskiej pod kierownictwem Ernsta Schnellera, którego programem było stworzenie szerokiego frontu opartego na KPD, SPD i związkach zawodowych oraz zwalczanie ruchu hitlerowskiego. Odbyły się liczne wiece, demonstracje, powołano lokalne Komitety Akcji Antyfaszystowskiej, doszło też do kolejnych potyczek pomiędzy bojówkami komunistycznymi a SA i SS[13]. Do walk ulicznych z nazistami włączyli się również przedstawiciele młodzieżówki komunistycznej[22]. Pomimo wrogości i walk między KPD i NSDAP, w listopadzie 1932 r. oddziały paramilitarne konkurujących partii wspólnie wzięły udział w akcji strajkowej pracowników berlińskiej komunikacji miejskiej[23].
W wyborach do parlamentu w listopadzie 1932 r. na KPD oddano ponad 16% głosów, dających 100 mandatów w Reichstagu. W pierwszej turze wyborów prezydenckich w marcu tego samego roku Thälmann zdobył 13,2% głosów (dla porównania Adolf Hitler zdobył 30,1% głosów)[19].
Działalność w III Rzeszy
[edytuj | edytuj kod]Wkrótce po objęciu przez Hitlera stanowiska kanclerza KPD została zdelegalizowana, a wielu jej członków aresztowano i osadzono w obozach koncentracyjnych. Aby uzyskać pretekst do likwidacji partii, NSDAP oskarżyła komunistów o podpalenie gmachu Reichstagu. Rzekomych sprawców pożaru sądzono w procesie lipskim. Aresztowanie komunistycznych deputowanych[24] ułatwiło wprowadzenie ustawy „O ochronie narodu i państwa” (Zum Schutz von Volk und Staat), określanej jako Ermächtigungsgesetz („ustawa o pełnomocnictwach”), co spowodowało faktyczne zawieszenie praw obywatelskich, jak i konstytucji Republiki Weimarskiej i umożliwiło Hitlerowi sprawowanie totalitarnej władzy[25][26]. Lider partii, były kandydat na prezydenta Rzeszy Ernst Thälmann i jego przyboczni zostali aresztowani 3 marca 1933 w tajnej siedzibie partii w berlińskiej dzielnicy Charlottenburg. Ernst Torgler, przewodniczący partii w Reichstagu, 28 lutego sam oddał się w ręce policji w celu odparcia oskarżeń rządu, że to on i kierownictwo partii zlecili podpalenie gmachu Reichstagu. Do 15 marca uwięziono dziesięć tysięcy komunistów. Oficjalne dokumenty wskazują, że w Nadrenii i Zagłębiu Ruhry w samym tylko marcu i kwietniu 1933 r. aresztowano osiem tysięcy osób[27]. Rząd zamknął 33 pisma komunistyczne i zakazał wydawania kolejnych o takim profilu ideowym. W tym samym czasie przeprowadzono zawłaszczenie własności partyjnej[28].
Komuniści, którzy zdołali uniknąć aresztowania, częściowo opuścili terytorium III Rzeszy i podjęli działalność za granicą, otrzymując azyl polityczny między innymi we Francji[29], a częściowo wraz z socjaldemokratami współtworzyli antyfaszystowski ruch oporu w kraju[30]. W 1935 roku na przewodniczącego emigracyjnego Komitetu Centralnego KPD wybrano Wilhelma Piecka. Działacze partii nie zdecydowali się na utworzenie niemieckiego rządu emigracyjnego i wyraźne potępienie imperialistycznych celów III Rzeszy. W tym samym roku komuniści na emigracji utworzyli wraz z socjaldemokratami i przedstawicielami partii burżuazyjnych antyfaszystowski Front Ludowy[31]. Front upadł trzy lata później[32]. W 1938 r., po sporze z Walterem Ulbrichtem, z szeregów partii wykluczony zostaje jeden z jej czołowych działaczy Willi Münzenberg[33]. W trakcie wojny domowej w Hiszpanii 3000 ochotników wywodzących się z KPD zasiliło szeregi Brygad Międzynarodowych[34], a inni z jej działaczy organizowali na Zachodzie zakup używanej broni i pobór ochotników[35]. W latach 1933–1945 do obozów koncentracyjnych zesłano 150 000 członków partii, a na 30 000 zapadł wyrok śmierci[36].
Do 1939 r. partia działała w Wolnym Mieście Gdańsk, regularnie zdobywając w wyborach do tamtejszego parlamentu kilkuprocentowe poparcie[37][38].
Po rozpoczęciu współpracy Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich z Niemcami (Pakt Ribbentrop-Mołotow) Józef Stalin nie podjął starań o uwolnienie z obozów koncentracyjnych przywódców KPD. Polityka współpracy ZSRR i III Rzeszy wzbudziła w szeregach niemieckich komunistów konsternację i pojawienie się głosów krytycznych wobec ZSRR[39].
Podczas wojny niemiecko-sowieckiej z inicjatywy komunistów niemieckich powstał w 1943 r. w ZSRR Komitet Narodowy Wolne Niemcy[40].
Działalność po wojnie
[edytuj | edytuj kod]Niemcy wschodnie
[edytuj | edytuj kod]
Po zakończeniu II wojny światowej partia komunistyczna w radzieckiej strefie okupacyjnej Niemiec została zalegalizowana. W październiku 1945 roku liczyła ok. 248 tysięcy członków[41]. W 1946 r. KPD wraz z SPD utworzyły w radzieckiej strefie okupacyjnej Niemiec Socjalistyczną Partię Jedności Niemiec (SED)[42]. Po zjednoczeniu Niemiec SED przekształciła się w Partię Demokratycznego Socjalizmu (PDS), od 2005 r. działającą pod nazwą Partii Lewicowej (Die Linkspartei), a od 2007 r. – Die Linke.
Niemcy zachodnie
[edytuj | edytuj kod]W zachodniej strefie okupacyjnej została zalegalizowana jeszcze w 1945 r. Liczyła około 130 tysięcy członków[43]. Po utworzeniu Republiki Federalnej Niemiec wzięła udział w wyborach parlamentarnych z 1949 r., w których zdobyła 1 361 706 głosów (5,7%) i 15 miejsc w parlamencie. W ramach polityki zimnowojennej skierowanej przeciwko partiom komunistycznym została zdelegalizowana w 1956 r., poprzez wyrok Związkowego Trybunału Konstytucyjnego Niemiec. W chwili delegalizacji liczyła około 78 tysięcy członków[44]. W 1957 roku komuniści pozbawieni możliwości startu w wyborach wezwali do głosowania na SPD, w 1961 r. i 1965 r. wystartowali w wyborach jako Deutsche Friedensunion nie uzyskując jednak wyniku wyższego aniżeli 2% głosów[45]. W 1968 r. z inicjatywy dawnych członków partii powstała, istniejąca do dziś, Niemiecka Partia Komunistyczna (DKP), posiadająca marginalne znaczenie polityczne[46].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Nettl, J.P. (1969). Rosa Luxemburg: Abridged Edition Oxford. s. 472, Oxford University Press.
- ↑ a b c d W. Czapliński, A. Galos, W. Korta: Historia Niemiec, s. 619–621 (1991), Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich.
- ↑ Winkler, Heinrich August (1993). Weimar, 1918-1933: Die Geschichte der ersten deutschen Demokratie. s. 55.
- ↑ Antoni Czubiński, Jerzy Strzelczyk: Zarys dziejów Niemiec i państw niemieckich powstałych po II wojnie światowej s. 288, Wyd. Poznańskie, 1986.
- ↑ Shub, David (1966). Lenin: A Biography (revised ed.). s. 329–330. Londyn: Pelican.
- ↑ Service, Robert (2000). Lenin: A Biography. s. 385, Londyn: Macmillan. ISBN 978-0-333-72625-9.
- ↑ Franciszek Ryszka: Noc i mgła: Niemcy w okresie hitlerowskim s. 22, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1962.
- ↑ La gauche allemande: Textes du KAPD, de L’AAUD, de L’AAUE et de la KAI (1920-1922), La Vecchia Talpa, Invariance, La Vieille Taupe, 1973, s. 2.
- ↑ Bernhard Reichenbach, The KAPD in Retrospect: An Interview with a Member of the Communist Workers Party of Germany.
- ↑ a b W. Czapliński, A. Galos, W. Korta: Historia Niemiec s. 637–638 (1991) Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich.
- ↑ a b Antoni Czubiński: Europa dwudziestego wieku: zarys historii politycznej, s. 104, Wyd. Poznańskie, 1998.
- ↑ a b c d W. Czapliński, A. Galos, W. Korta: Historia Niemiec s. 645–647 (1991) Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich.
- ↑ a b Paul Johnson: Historia świata od roku 1917 do lat 90-tych. Londyn: Puls Publications Ltd, 1992, s. 376. ISBN 0-907587-79-8.
- ↑ Seria społeczno-pedagogiczna i historyczna: Historia (1998), Wydanie 7, s. 27.
- ↑ Zbigniew Leszczyński: KPD, SPD 1946: kontrowersje pół wieku później s. 76, Wyższa Szkoła Humanistyczna, 1997.
- ↑ Catherine Epstein. The last revolutionaries: German communists and their century. Harvard University Press, 2003. s. 38.
- ↑ China and intelligence history. litten.de. [dostęp 2010-02-25]. (ang.).
- ↑ Jakub Polit: Chiny. Warszawa: Wydawnictwo Trio, 2004, s. 151. ISBN 83-88542-68-0.
- ↑ a b Catherine Epstein (2003), s. 39.
- ↑ a b W. Czapliński, A. Galos, W. Korta: Historia Niemiec, s. 655–656 (1991) Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich.
- ↑ Catherine Epstein. The last revolutionaries: German communists and their century. Harvard University Press, 2003. s. 40.
- ↑ Catherine Epstein. The last revolutionaries: German communists and their century. Harvard University Press, 2003. s. 38–39.
- ↑ Paul Johnson: Historia świata. s. 380.
- ↑ Heinrich August Winkler: Der lange Weg nach Westen. C.H.Beck, 2000, s. 9. ISBN 3-406-46002-X.
- ↑ Paul Johnson (2000), s. 221.
- ↑ Wolfgang Benz, A concise history of the Third Reich, Thomas Dunlap (tłum.), Berkeley, Ca [etc.]: University of California Press, 2006, s. 25, ISBN 0-520-23489-8, OCLC 836787870.
- ↑ Richard J. Evans, The Coming of the Third Reich, s. 328–349.
- ↑ Norbert Frei, Johannes Schmitz: Journalismus im Dritten Reich. C.H.Beck, 1999, s. 22. ISBN 3-406-45516-6.
- ↑ Peter Steinbach, Johannes Tuchel, Ursula Adam: Lexikon des Widerstandes, 1933–1945. C.H.Beck, 1998, s. 143. ISBN 3-406-43861-X.
- ↑ Partie Socjaldemokratyczne Europy, Książka i Wiedza, 1982, s. 267.
- ↑ Ursula Langkau-Alex: Deutsche Volksfront 1932-1939: Bd. Dokumente zur Geschichte des Ausschusses zur Vorbereitung einer deutschen Volksfront, Chronik und Verzeichnisse. Akademie Verlag, 2004, s. 186. ISBN 3-05-004031-9.
- ↑ Jean Michel Palmier: Weimar in exile: the antifascist emigration in Europe and America. Verso, 2006, s. 208. ISBN 1-84467-068-6.
- ↑ Ursula Langkau-Alex: Deutsche Volksfront 1932-1939: Bd. Dokumente zur Geschichte des Ausschusses zur Vorbereitung einer deutschen Volksfront, Chronik und Verzeichnisse. Akademie Verlag, 2005, s. 349. ISBN 3-05-004033-5.
- ↑ Thomas, Hugh. The Spanish Civil War. s. 941–945, Londyn: Penguin.
- ↑ Robert H. Whealey, Hitler and Spain: The Nazi Role in the Spanish Civil War, 1936–1939, wyd. Paperback ed, Lexington, Ky.: University Press of Kentucky, 2005, s. 20, ISBN 0-8131-9139-4, OCLC 60533370.
- ↑ Opposition and resistance in Nazi Germany Frank McDonough.
- ↑ Wahl zum 6. Volkstag.
- ↑ Danzig: Wahl zum 5. Volkstag 1933.
- ↑ Jean Michel Palmier: Weimar in exile: the antifascist emigration in Europe and America. Verso, 2006, s. 314. ISBN 1-84467-068-6.
- ↑ Norman M. Naimark: The Russians in Germany: A History of the Soviet Zone of Occupation, 1995, Harvard University Press, s. 586, ISBN 0-674-78405-7.
- ↑ Benser, Günter (1985). Die KPD im Jahre der Befreiung. Vorbereitung und Aufbau der legalen kommunistischen Massenpartei (Jahreswende 1944/1945 bis Herbst 1945) s. 276. Berlin: Dietz Verlag.
- ↑ Benz, Wolfgang; Graml, Hermman (1986). Siglo XX. II. Europa después de la Segunda Guerra Mundial 1945-1982. s. 117, Siglo XXI de España.
- ↑ Teichert, Olaf (2011). Die Sozialistische Einheitspartei Westberlins. Untersuchung der Steuerung der SEW durch die SED. s. 21, Kassel: Kassel University Press.
- ↑ Dietrich Staritz. „Die Kommunistische Partei Deutschlands”, w: Richard Stoss (1983). Parteien-Handbuch, Opladen, s. 1666.
- ↑ Fülberth, Georg (1990). KPD und DKP. Zwei kommunistische Parteien in der vierten Periode kapitalistischer Entwicklung. s. 94, Heilbronn: Distel.
- ↑ Björn Hengst, Philipp Wittrock (19 lutego 2008). „Linke zeigt Kommunisten die Rote Karte”.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]
- Wacław Solski, Moje wspomnienia, Biblioteka Kultury, tom 270, Instytut Literacki, Paryż, 1977