Gustavus Adolphus
Gustavus Adolphus (9 dhjetor [ NS 19 dhjetor] 1594 – 6 Nëntor [ NS 16 Nëntor] 1632), i njohur gjithashtu si Gustav II Adolf. [1] Ishte Mbret i Suedisë nga 1611 deri në 1632 dhe vlerësohet për ngritjen e Suedisë si një fuqi e madhe evropiane. Gjatë mbretërimit të tij,Suedia u bë një nga forcat kryesore ushtarake në Evropë gjatë Luftës Tridhjetëvjeçare, duke ndihmuar në përcaktimin e ekuilibrit politik dhe fetar të pushtetit në Evropë. Atij zyrtarisht dhe pas vdekjes iu dha emri Gustavus Adolphus the Great nga Riksdag i Estates në 1634. [2] [3] [4]
Ai konsiderohet si një nga komandantët më të mëdhenj ushtarakë në historinë moderne. Fitorja e tij më e dukshme ushtarake ishte Beteja e Breitenfeld në 1631. Gustavus Adolphus u bë një udhëheqës i madh evropian. [5] Ai u vra një vit më vonë në Betejën e Lützen . Ai u ndihmua në përpjekjet e tij nga Konti Axel Oxenstierna, Zoti Kancelari i Lartë i Suedisë, i cili gjithashtu veproi si regjent pas vdekjes së tij.
Me ardhjen në fron në moshën 16-vjeçare, Gustavus Adolphus trashëgoi tre luftëra nga babai i tij Karli IX i Suedisë :
1- Konfliktet kufitare me Rusinë
1-Konfliktet kufitare Danimarkë-Norvegji
2- Lufta dinastike me kushëririn e tij të parë, Mbretin Sigismund III Vasa të Polonisë . [6]
Lufta daneze ishte më e rënda. [7] Gjatë mbretërimit të tij, Suedia u ngrit nga statusi i një fuqie rajonale të pellgut të Detit Baltik në një nga fuqitë e mëdha të Evropës dhe një model i qeverisjes së hershme të epokës moderne . Gustavus Adolphus njihet si "babai i luftës moderne". [8] Ai mësoi komandantë të tjerë ushtarakë, si Lennart Torstensson, i cili do të vazhdonte të zgjeronte kufijtë dhe fuqinë e Perandorisë Suedeze pas vdekjes së Gustavus Adolphus.
Kontributet e tij në ngritjen e pushtetit të Suedisë përfshinin reformimin e strukturës administrative. Gjithashtu,ai përkujtohet gjerësisht nga protestantët në Evropë si mbrojtësi kryesor i kauzës së tyre gjatë Luftës Tridhjetëvjeçare, me kisha të shumta, fondacione dhe ndërmarrje të tjera të emëruara pas tij, duke përfshirë Gustav-Adolf-Werk . [9] [10]
Biografia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Gustavus Adolphus lindi në Stokholm më 9 dhjetor 1594. Ai ishte djali i madh i Dukës Charles të Shtëpisë së Vasës dhe gruas së tij të dytë, Christina of Holstein-Gottorp . Në atë kohë, kushëriri i tij Sigismund ishte mbret i Suedisë dhe Polonisë. Duka protestant Charles e detyroi Sigismundin katolik të braktiste fronin e Suedisë në 1599.Princi i kurorës Gustav Adolph kishte Gagnef-Floda në Dalecarlia si dukat nga viti 1610. Pas vdekjes së babait të tij në tetor 1611, Gustavus 16 vjeç e trashëgoi fronin. [11] Ai gjithashtu trashëgoi një sërë mosmarrëveshjesh dinastike herë pas here ndërluftuese me kushëririn e tij polak. Sigismund III dëshironte të rimarrë fronin e Suedisë dhe u përpoq të detyronte Gustavus Adolphus të hiqte dorë nga titulli.
Gustavus Adolphus pushtoi Livonian kur ishte 31 vjeç, duke filluar Luftën Polako-Suedeze (1626–29) . Mbretërimi i tij u bë i njohur nga veprimet e tij disa vjet më vonë, kur, në qershor 1630, ai zbarkoi në Gjermani, duke shënuar ndërhyrjen suedeze në Luftën Tridhjetëvjeçare . Gustavus Adolphus ndërhyri në anën anti-Pandorake, e cila në atë kohë po humbiste ndaj Perandorisë së Shenjtë Romake dhe aleatëve të saj katolikë; forcat suedeze do ta ndryshonin shpejt atë situatë.
- ^ Williamson, David (1988). Debrett's Kings and Queens of Europe. fq. 124, 128, 194, 207. ISBN 0-86350-194-X.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Nils Ahnlund/Michael Roberts Gustav Adolf the Great American-Scandinavian Foundation, New York, 1940
- ^ Anders Fryxell Gustaf II Adolf Norstedts, Stockholm, 1894 p. 435
- ^ Lis Granlund Riddarholmskyrkan, de svenska konungarnas gravkyrka Riksmarskalksämbetet, 1980 ill. p. 14 (GUSTAVUS ADOLPHUS MAGNUS)
- ^ Stephen J. Lee, Aspects of European History 1494–1789 (2nd ed. 1984) pp. 109–14.
- ^ Svensk Uppslagsbok, 1950,vol 5,column 353, article "Gustav; 2. Gustav II Adolf" Quote: (Swedish) "Av de tre krig, det danska, det ryska och det polska, G. ärvde..." In English "Of the three wars, the Danish, the Russian and the Polish, Gustav II Adolphus inherited...
- ^ Same source, and the quote continues "hotade det första rikets existens". English "... did the first one endanger the existence of the realm."
- ^ Dodge, Theodore Ayrault (1890). Gustavus Adolphus: A History of the Art of War from Its Revival After the Middle Ages to the End of the Spanish Succession War, with a Detailed Account ... of Turenne, Conde, Eugene and Marlborough. Boston and New York: Da Capo Press Inc. ISBN 978-0-306-80863-0.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Huffman, John (14 mars 2022). "Gustavus Adolphus: The Lion of the North". Discerning History. Marrë më 16 korrik 2022.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Gustavus Adolphus". Encyclopedia Britannica. Marrë më 16 korrik 2022.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Ålund, Otto Wilhelm (1894). Gustaf II Adolf: Ett 300-årsminne berättadt för ung och gammal : Med öfver 100 illustr. och flera kartor (në suedisht). Stockholm: Alb. Bonnier. fq. 12. Stampa:LIBRIS.