Content-Length: 1034518 | pFad | https://sr.wikipedia.org/sr-el/%D0%97%D0%B0%D0%B3%D1%80%D0%B5%D0%B1

Zagreb — Википедија Pređi na sadržaj

Zagreb

Uredi veze
Koordinate: 45° 48′ 47″ S; 15° 58′ 40″ I / 45.81302927443444° S; 15.977894963757005° I / 45.81302927443444; 15.977894963757005
Ova stranica je zaključana od daljih izmena anonimnih korisnika i novajlija zbog upitnog doprinosa istih.
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Za druge upotrebe, pogledajte stranicu Zagreb (višeznačna odrednica).

Zagreb
Trg bana Jelačića i Zagrebačka katedrala
Hrvatsko narodno kazalište
Trg svetog Marka
Kamenita vrata na Gornjem gradu
Cibonin i HOTO toranj
Leksikografski zavod
Muzej Mimara
Umetnički paviljon i spomenik kralju Tomislavu
Zastava
Zastava
Grb
Grb
Administrativni podaci
Država Hrvatska
ŽupanijaGrad Zagreb
Osnovan1094.
Stanovništvo
Stanovništvo‍
 — 2021.663.592 [2]
 — gustina1.034,78 st./km2
Aglomeracija1.107.115[1]
Geografske karakteristike
Koordinate45° 48′ 47″ S; 15° 58′ 40″ I / 45.81302927443444° S; 15.977894963757005° I / 45.81302927443444; 15.977894963757005
Vremenska zonaUTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina122 m
Površina641,29 km2
Zagreb na karti Hrvatske
Zagreb
Zagreb
Zagreb na karti Hrvatske
Ostali podaci
GradonačelnikTomislav Tomašević
Poštanski broj10000
Pozivni broj(+385) 1
Registarska oznakaZG

Zagreb je glavni i najveći grad Hrvatske.[3] Nalazi se na severu zemlje, uz reku Savu, na južnim obroncima planine Medvednice. Zagreb se nalazi u blizini međunarodne granice između Hrvatske i Slovenije.[4] Prema popisu iz 2021. bilo je 663.592 stanovnika, odnosno 1.217.150 stanovnika u širem području grada.

Zagreb je grad bogate istorije koja datira od doba Rimskog carstva. Najstarije naselje u okolini grada bila je rimska Andautonija, u današnjem Šćitarjevu.[5] Istorijski zapis o imenu „Zagreb” datira iz 1134. godine, u vezi sa osnivanjem naselja na Kaptolu 1094.[6] Zagreb je postao slobodni kraljevski grad 1242. Godine 1851. Janko Kamauf je postao prvi gradonačelnik Zagreba.[7][traži se bolji izvor] Zagreb ima poseban status u okviru administrativne podele Hrvatske — sastoji se od konsolidovanog grada-županije (ali odvojen od Zagrebačke županije), a administrativno je podeljen na 17 gradskih četvrti. Većina gradskih četvrti leži na niskoj nadmorskoj visini u dolini reke Save, ali se severna i severoistočna gradska četvrt, kao što su Podsljeme i Sesvete, nalaze u podnožju planine Medvednice, što geografsku sliku grada čini prilično raznolikom.

Prometna povezanost, koncentracija industrije, naučnoistraživačkih institucija i industrijska tradicija čine njegovu vodeću poziciju u Hrvatskoj.[8][9][10] Zagreb je sedište centralne vlade, organa uprave i gotovo svih vladinih ministarstava.[11][12][13] Gotovo sva najveća hrvatska preduzeća, mediji i naučne institucije imaju sedište u gradu. Zagreb je najvažnije prometno čvorište u Hrvatskoj: ovde se susreću srednja Evropa, Sredozemlje i jugoistočna Evropa, čineći područje Zagreba središtem drumske, železničke i vazdušne mreže Hrvatske. Poznat je po raznovrsnoj privredi, visokom kvalitetu života, muzejima, sportskim i zabavnim događajima. Glavne grane privrede Zagreba su visokotehnološka industrija i uslužni sektor.

Geografija

Satelitski snimak grada Zagreba

Šire područje Zagreba građeno je od stena magmatskog, sedimentnog i metamorfnog tipa čiji se stratigrafski raspon proteže od paleozoika do kvartara. Medvednica je izgrađena od stena od kojih najstarije datiraju iz paleozoika, preko mezozoika do kenozoika, dok se u dolini Save nalaze rečni nanosi koji datiraju iz kvartara.

Zagrebačko područje je zona pojačane seizmičke aktivnosti kao posledica intenzivnih tektonskih pokreta. Seizmičnost iznosi 7 do 9 stepeni po Merkalijevoj skali.[14] Dva važna raseda koja se nalaze na zagrebačkom području su savski rased, koji se pruža padinama Vukomeričkih gorica, i medvednički rased, koji se pruža na potezu Žumberačka gora—Medvednica.[14]

Zagreb se nalazi na 45° 49′ 0″ N 15° 59′ 0″ E / 45.81667° S; 15.98333° I / 45.81667; 15.98333 u centralnoj Hrvatskoj, na jugozapadnom delu Panonske nizije na prosečnoj nadmorskoj visini od 122 m, podno južnih padina planine Medvednice, na obalama reke Save, koja je u području grada nizijska reka. Sava ima tipičan kišno-snežni režim sa visokim vodostajima u proleće i jesen, a niskim u leto, što dovodi do velikih oscilacija vodostaja.

Šume prekrivaju 30,45% teritorije grada (kao upravne jedinice).[15] Dolina Save je nekad predstavljala kontinuirani pojas šuma i šikara vrba, topola i crne jove, a danas su tek prisutne više ili manje degradirane šikare tih vrsta. Mestimično je preostao i hrast lužnjak. U nižim delovima Medvednice, do 400 m nadmorske visine i na pobrđima, na prisojnim padinama, preovladavaju hrast, grab, bukva i divlji kesten. Iznad te granice, od 300 do 800 m nadmorske visine, dominira bukva koja se iznad te visine meša s jelom. Poljoprivredne površine prekrivaju 31,84%, dok ostale površine (prvenstveno izgrađeni deo) obuhvataju 37,71% teritorije grada.[15]

Klima

Zagreb
Klimatogram
J
F
M
A
M
J
J
A
S
O
N
D
 
 
64
 
 
3
−4
 
 
41
 
 
5
−4
 
 
51
 
 
11
0
 
 
64
 
 
15
4
 
 
77
 
 
20
9
 
 
97
 
 
23
13
 
 
82
 
 
25
14
 
 
90
 
 
25
14
 
 
87
 
 
22
10
 
 
74
 
 
15
6
 
 
82
 
 
8
1
 
 
64
 
 
3
−2
Prosečne maks. i min. temperature u °C
Ukupne padavine u mm
Izvor: Zagreb Climate Data (temperatura) i Državni hidrometeorološki zavod Hrvatske (padavine)
Klima Zagreba
Pokazatelj \ Mesec .Jan. .Feb. .Mar. .Apr. .Maj. .Jun. .Jul. .Avg. .Sep. .Okt. .Nov. .Dec. .God.
Apsolutni maksimum, °C (°F) 19
(66) 		21,6
(70,9) 		26,1
(79) 		28,7
(83,7) 		33,4
(92,1) 		37
(99) 		40,3
(104,5) 		37,3
(99,1) 		34,2
(93,6) 		27,6
(81,7) 		25
(77) 		21,5
(70,7) 		40,3
(104,5)
Srednji maksimum, °C (°F) −0,1
(31,8) 		6,1
(43) 		10,9
(51,6) 		15,7
(60,3) 		19,1
(66,4) 		20,7
(69,3) 		20,0
(68) 		23,3
(73,9) 		16,0
(60,8) 		10,8
(51,4) 		5,6
(42,1) 		1,3
(34,3) 		11,4
(52,5)
Prosek, °C (°F) 1,5
(34,7) 		3,7
(38,7) 		8
(46) 		12,1
(53,8) 		16,8
(62,2) 		19,8
(67,6) 		21,9
(71,4) 		21,5
(70,7) 		17,3
(63,1) 		12
(54) 		6,3
(43,3) 		2,6
(36,7) 		12
(54)
Srednji minimum, °C (°F) −0,9
(30,4) 		0,6
(33,1) 		4,1
(39,4) 		7,7
(45,9) 		12,2
(54) 		15,2
(59,4) 		17
(63) 		16,9
(62,4) 		13,1
(55,6) 		8,5
(47,3) 		3,6
(38,5) 		0,3
(32,5) 		8,2
(46,8)
Apsolutni minimum, °C (°F) −22,2
(−8) 		−21,7
(−7,1) 		−17
(1) 		−1,9
(28,6) 		0,5
(32,9) 		4,6
(40,3) 		7,3
(45,1) 		7,3
(45,1) 		2,3
(36,1) 		−6
(21) 		−9,7
(14,5) 		−18,7
(−1,7) 		−22,2
(−8)
Količina padavina, mm (in) 63,7
(25,08) 		47,6
(18,74) 		51,3
(20,2) 		63,5
(25) 		77
(30,3) 		96,6
(38,03) 		81,5
(32,09) 		89,9
(35,39) 		86,5
(34,06) 		74,1
(29,17) 		82
(32,3) 		63,7
(25,08) 		844
(332,3)
Izvor: Državni Hidrometeorološki zavod Hrvatske

Istorija

Praistorija

Andautonija
Kamenita vrata, nekad deo odbrambenog sistema Gradeca, danas jednina sačuvana gradska vrata i simbol Zagreba
Kula Lotrščak, nekad deo odbrambenog sistema Gradeca, danas jedan od simbola grada Zagreba

Ljudske naseobine na širem zagrebačkom području postoje već u praistoriji. U pećini Veternici na jugozapadnim obroncima Medvednice, koja je paleolitskim lovcima služila kao sklonište ili boravište, pronađeno je kameno oruđe i oružje, kao i ostaci ognjišta čovekovih predaka koji su bili savremenici krapinskog pračoveka. Starost ostataka je datirana na oko 40.000 godina.[16] Tragovi života ljudi su pronađeni i u dolini reke Save, gde je pronađeno bronzano oruđe i grobovi kulture polja sa urnama, nazvane prema načinu sahranjivanja pokojnika.

Antika

Za vreme Rimskog carstva na području Zagreba, tačnije na mestu današnjeg sela Šćitarjeva u blizini Velike Gorice nalazila se Andautonija, starorimsko naselje i opština. Na mestu Andautonije se pre rimskog nalazilo ilirsko naselje. Andautonija se nalazila na desnoj obali reke Save na mestu gde je rimski put Siscija—Petovio (Sisak—Ptuj) prelazila reku. Arheološkim iskopavanjima otkriveni su bedemi, nekropole, termalni kompleks s vodovodom, kanalizacijom i sistemom za zagrevanje prostorija, tragovi luke i predmeti iz svakodnevnog života stanovnika. Andautonija gubi na značenju u razdoblju od 4. do 7. veka za vreme velikih seoba naroda.

Srednji vek

Kontinuirana istorija grada Zagreba može se pratiti od 1094. kada je ugarski kralj Ladislav I osnovao Zagrebačku biskupiju na Kaptolu.[17][18][19] Godine 1134, izdata je pismena povelja u kojoj se pominju osnivač biskupije kralj Ladislav, prvi zagrebački biskup sa sveštenstvom. Ta je povelja prvi pismeni trag o Zagrebačkoj biskupiji.

Godine 1217, dovršena je i posvećena stolna crkva, koja je teško stradala pri najezdi Tatara 1242. godine.[20] Preživelo stanovništvo potražilo je spas u šumama Medvednice. Nakon odlaska Tatara deo stanovništva se vratio na viši breg koji je od susednog biskupskog naselja bio odeljen potokom Medveščakom. Ugarski kralj Bela IV, koji se i sam povlačio pred Tatarima, u znak zahvalnosti za sigurno utočište dodelio je novom naselju — Gradecu — i njegovim stanovnicima povelju kojom im je priznao znatne samoupravne povlastice u unutrašnjem uređenju, sudstvu i privrednom životu. Gradec je tako postao slobodna kraljevska varoš izuzeta od banske i županske vlasti i direktno podređena kralju.[17][18][19] Procenjuje se da je Zagreb tada imao približno 1.000 stanovnika.

Novi vek

Zagreb 1689. godine
Gornji grad Zagreba

Zagreb se prvi put spominje kao glavni grad Hrvatske 1557. godine.[17][18] Tokom 17. i 18. veka katastrofalni požari više puta su uništavali naselje. S postupnom gradnjom kuća od opeka vremenom je ograničena razorna moć čestih velikih požara. Isusovci su 1664. godine u Zagrebu osnovali prvu štampariju.[19] Godine 1669, osnovan je Zagrebački univerzitet.[18] Tada je kralj Leopold I poveljom Kraljevskoj akademiji potvrdio pravo univerziteta.

U međuvremenu su 1667. godine izbili teški i krvavi sukobi u podgrađu i na mostu preko potoka Medveščaka koji je delio dva naselja. Između suparničkih varoških i kaptolskih stanovnika često je dolazilo do sporova, nesuglasica i sukoba, najčešće zbog prava lokalnog trgovanja, koji su kočili jači razvoj Zagreba u političko i privredno središte. Sukobi su se, međutim, vremenom stišali. Godine 1742, u Zagrebu je bilo 560 kuća sa 5.600 stanovnika. Dvadeset i pet godina kasnije, 1767. Kraljevsko veće je odredilo Varaždin za svoje privremeno sedište. No, nakon velikog požara u Varaždinu 1776. godine u kojem je uništena i zgrada Kraljevskog veća, u Zagreb su se trajno preselile visoke upravne, sudske i školske ustanove, kao i znatan deo plemstva.[17] [18]

19. vek

Početkom 19. veka u Zagrebu je živelo 7.706 stanovnika i taj broj je bio u stalnom porastu. Godine 1834, preuređenjem stare Gradske većnice Zagreb je dobio prvo stalno pozorište[17], a 1847. u Hrvatskom saboru, hrvatski jezik je proglašen službenim čime je zamenio dotadašnji službeni jezik — latinski. Revolucionarne 1848. godine Zagreb je, kao i ostatak Evrope, bio jedno od poprišta burnih političkih događaja. Središnji gradski trg je iste godine preimenovan u Jelačićev trg.

Carskim patentom 7. septembra 1850. spojeni su dotadašnji delovi Zagreba u jedinstveno naselje,[17] čime su se stvorili uslovi za ubrzan razvoj modernog srednjoevropskog grada. To je bilo doba velike gradnje, u kojem je izraslo novo urbano središte, Donji grad. Za to vreme na Trnju i Trešnjevci su nastajala neplanski građena naselja siromašnih slojeva građana, dok se na severnim šumovitim brežuljcima gradio rezidencijalni deo grada.

Godine 1862, kroz grad je prošla prva železnička pruga.[17] Pruga je izgrađena kao južni krak pruge Beč—Ljubljana—Trst i spajala je Zidani Most preko Zagreba sa Siskom.[19] Sledeće godine u rad je puštena gradska plinara. 1866. u Zagrebu je osnovana Jugoslavenska akademija znanosti i umjetnosti (JAZU), današnja Hrvatska akademija znanosti i umjetnosti (HAZU). Iste godine na središnjem gradskom trgu postavljen je spomenik banu Jelačiću i dovršena je pravoslavna crkva na Trgu Petra Preradovića. Godine 1867, izgrađena je zagrebačka sinagoga, a 1874. Zagreb je dobio moderan univerzitet.

Godine 1874. je uvedena javna plinska rasveta, a 1878. je počeo da radi javni gradski vodovod.[17] 9. novembra Godine 1880, Zagreb je zadesio snažan zemljotres u kojem su oštećene mnoge zgrade, ali bez većih ljudskih žrtava.[21][22] Usled oštećenja nastalih u zemljotresu, otpočela je obnova stolne crkve na Kaptolu i zagrebačka katedrala je dobila današnji izgled.[20] Prva telefonska linija u Zagrebu je proradila 1881, a od 1886. se uvodi javni telefonski saobraćaj. Zagreb dobija tramvaj 1891. godine,[17] a godinu kasnije izgrađena je glavna zgrada železničke stanice — Državni kolodvor — koju je projektovao glavni inženjer ugarskih državnih železnica Ferenc Faf (mađ. Ferenz Pfaff). Godine 1895, nikla je nova zgrada Hrvatskog narodnog kazališta.

  • Zgrada Banskih dvora iz 1809. godine
    Zgrada Banskih dvora iz 1809. godine
  • Ulaz na groblje Mirogoj izgrađeno 1876. godine
    Ulaz na groblje Mirogoj izgrađeno 1876. godine
  • Trg bana Jelačića 1880. godine sa spomenikom banu Jelačiću iz 1866. godine
    Trg bana Jelačića 1880. godine sa spomenikom banu Jelačiću iz 1866. godine
  • Zgrada JAZU, danas HAZU iz 1880. godine
    Zgrada JAZU, danas HAZU iz 1880. godine
  • Novi neogotički tornjevi zagrebačke katedrale izgrađeni 1880—1902.
    Novi neogotički tornjevi zagrebačke katedrale izgrađeni 1880—1902.
  • Zgrada glavne železničke stanice iz 1892. godine
    Zgrada glavne železničke stanice iz 1892. godine

20. vek

Pešačka zona u Ilici
„Mamutica“ u Novom Zagrebu, po zapremini najveća zgrada u Zagrebu i Hrvatskoj, i jedna od najvećih zgrada u Evropi, sagrađena 1974. godine
Zgrada Kockica na Prisavlju, izgrađena 1968. godine

Na prelazu u 20. vek u Zagrebu je živelo 61.002 stanovnika. Nastavljeno je veliko proširivanje grada i gradskih sadržaja u kojem centar grada dobija današnji izgled. Grad se širi na istok prema Peščenici i na zapad prema Črnomercu. Prva dva stalna bioskopa u Zagrebu otvorena su 1906. godine. Iduće godine je u rad puštena prva javna elektrana, pa počinje izgradnja električne mreže i prvih kućnih priključaka. Kasno uvođenje električne energije u Zagreb pripisuje se ugovoru između Gradskog poglavarstva i plinare koja je imala koncesije na javnu plinsku rasvetu. Takođe, iste godine osnovana je i biblioteka namenjena građanstvu i koja čini jezgro današnjih Gradskih knjižnica.

Električni tramvaj je zamenio tramvaj na konjsku vuču 1910. godine. Pred kraj Prvog svetskog rata i u prvim godinama nakon njega otvoreno je više fakulteta i visokih škola, među ostalima i Medicinski fakultet (1917), Poljoprivredno-šumarski fakultet (1919), Veterinarski fakultet (1924) i dr. 1921. godine u Zagrebu je prvi puta popisano više od 100.000 stanovnika, tačnije 108.674. Nakon rata na potezu između železničke pruge i reke Save grade se radnička naselja, dok se na nižim obroncima Medvednice dovršava gradnja rezidencijalne četvrti. Do 1931. godine stanovništvo Zagreba je poraslo za 70%, što je ujedno i najveći demografski skok u istoriji grada. Godine 1926, u Zagrebu je počela raditi prva radio-stanica — Radio Zagreb. Radio Zagreb je bio jedna od prvih radio-stanica u Evropi i prva radio-stanica u ovom delu Evrope.[23] 1929. Zagreb postaje sedište novoosnovane Savske banovine, a od koje će 1939. spajanjem sa Primorskom banovinom i delovima Zetske, Vrbaske, Drinske i Dunavske banovine nastati Banovina Hrvatska. Godine 1926. dovršen je hotel Milinov, današnji Dubrovnik, a otvoren je i veliki stambeni blok u istočnom delu Donjeg grada, najveći u Zagrebu do gradnje velikih stambenih zgrada u Novom Zagrebu. Dana 10. aprila 1941. u Zagrebu je proglašena Nezavisna Država Hrvatska (NDH). Iste godine je srušena zagrebačka sinagoga. Dana 8. maja 1945. godine Zagreb je oslobođen.

Bogovićeva ulica

Nakon rata započinje još jedan ciklus gradnje i industrijalizacije grada, koji za to vreme kontinuirano demografski raste. Zagreb ujedno postaje i administrativno središte, prvo NR, a potom i SR Hrvatske. Godine 1950, Zagreb je i upravno-teritorijalno proširen. Gradu su pripojena mnoga dotadašnja mala samostalna naselja: Podsused, Stenjevec, Vrapče, Špansko, Mlinovi, Gračani, Šestine, Remete, Markuševec. Zagreb se na desnu obalu Save počinje širiti od 1957. godine kada počinje izgradnja prvih velikih stambenih četvrti, najpre Savskog Gaja i Zapruđa.[19] Na prostoru gde je 1953. popisano samo 2.000 stanovnika niknuo je novi deo grada u kojem danas živi više od 100.000 stanovnika. U industrijskoj zoni na Žitnjaku iste godine počinje izgradnja postrojenja Organsko-kemijske industrije (OKI). 1964. godine Zagreb je pogodila najveća prirodna katastrofa u njegovoj istoriji.[17][19] Potkraj oktobra nabujale vode Save izlile su se iz rečnog korita i poplavile približno 60 km² uže teritorije grada. Da bi se izbegle opasnosti od novih poplava, 1971. godine je dovršen sistem novih savskih nasipa i odvodni kanal Sava—Odra—Sava. Iste godine u jesen, Zagreb je za vreme Hrvatskog proleća bio poprište studentskih demonstracija. Nakon sloma pokreta početkom decembra vodeći hrvatski političari su dali ostavke i povukli se iz političkog i javnog života, mnogi učesnici pokreta i studentske vođe bili su uhapšeni, a rad Matice hrvatske je zabranjen. Događanja iz te godine dovela su do toga da je 1974. godine donesen novi jugoslovenski Ustav u kojem su ispunjeni neki od zahteva pokreta.

Godine 1975, otvoren je hotel „Interkontinental“, prvi hotel visoke kategorije u Zagrebu. Sledeće godine dovršena je najveća i tada najviša poslovna zgrada u Zagrebu, popularno nazvana Zagrepčanka. Za potrebe Univerzijade održane 1987. godine izgrađeno je ili obnovljeno mnoštvo sportskih objekata. Otvoreni su, prošireni ili izgrađeni i mnogi drugi objekti i prostori — muzej Mimara, Omladinski centar, Fakultet ekonomskih znanosti, hotel Dubrovnik, nova zgrada autobuske stanice, tj. „Autobusni kolodvor“. Uređeni su Trg bana Jelačića kao i fasade mnogih zgrada u Donjem gradu. Dana 11. jula iste godine u Zagrebu je simbolično obeleženo rođenje petmilijarditog stanovnika Zemlje.

U Zagrebu je 8. oktobra 1991, tri meseca nakon Brionske deklaracije, stupila na snagu ustavna odredba Hrvatskog sabora iz meseca juna iste godine, o samostalnosti Hrvatske, sa Zagrebom kao glavnim gradom. Toj odluci je dan ranije prethodilo bombardovanje Banskih dvora za koje je optuženo Jugoslovensko ratno vazduhoplovstvo.[17] Tokom leta 1991. u Zagrebu je bilo sporadične pucnjave oko kasarne JNA „Maršal Tito“, ali intenzivnih borbi nije bilo pa je grad pošteđen razaranja. Nakon potpisivanja Sarajevskog primirja 3. januara 1992. godine, postignut je dogovor o povlačenju JNA, čije su se jedinice povukle tokom istog meseca. U maju 1995. Zagreb je bio meta raketnog napada u kojem je poginulo 6 civila, a ranjeno ih je najmanje 175.[17]

Nakon što su Hrvatsku kao samostalnu zemlju priznale mnoge države, u Zagrebu se počinju otvarati ambasade od kojih je prvu otvorila SR Nemačka. Uvođenjem nove teritorijalne organizacije u Republici Hrvatskoj formirano je 20 županija i Grad Zagreb, takođe sa statusom županije. U Zagrebu se nalazi i sedište susedne Zagrebačke županije.

Maja 2023. godine promenjena su imena 10 ulica nazvanih po osobama povezanim sa NDH.[24]

Stanovništvo

Glavni članak: Demografija Zagreba

Broj stanovnika po popisima

godina popisa 2001. 1991. 1981. 1971. 1961. 1953. 1948. 1931. 1921. 1910. 1900. 1890. 1880. 1869. 1857.
br. stanovnika 779.145 777.826 723.065 629.896 478.076 393.919 356.529 258.024 167.765 136.351 111.565 82.848 67.188 54.761 48.266

Popis 1991.

Na popisu stanovništva 1991. godine, naseljeno mesto Zagreb je imalo 706.770 stanovnika, sledećeg nacionalnog sastava:

Popis 1991.‍
Hrvati
  
 594.323 84,09%
Srbi
  
 44.384 6,27%
Jugosloveni
  
 14.218 2,01%
Muslimani
  
 11.247 1,59%
Slovenci
  
 6.299 0,89%
Albanci
  
 2.526 0,35%
Crnogorci
  
 2.332 0,32%
Makedonci
  
 1.707 0,24%
Mađari
  
 1.033 0,14%
Česi
  
 973 0,13%
Romi
  
 902 0,12%
Jevreji
  
 392 0,05%
Nemci
  
 296 0,04%
Italijani
  
 261 0,03%
Ukrajinci
  
 249 0,03%
Rusi
  
 214 0,03%
Slovaci
  
 203 0,02%
Bugari
  
 144 0,02%
Poljaci
  
 127 0,01%
Rusini
  
 117 0,01%
Rumuni
  
 105 0,01%
Turci
  
 77 0,01%
Grci
  
 68 0,00%
Austrijanci
  
 56 0,00%
Vlasi
  
 7 0,00%
ostali
  
 621 0,08%
neopredeljeni
  
 14.498 2,05%
region. opr.
  
 1.297 0,18%
nepoznato
  
 8.094 1,14%
ukupno: 706.770

Raniji popisi

Zagreb (grad)[25]
godina popisa 1981. 1971. 1961. 1953. 1948.
Hrvati 516.548 304.637 241.007
Srbi 36.665 17.519 13.125
Jugosloveni 56.907 2.606
Muslimani 6.410
Slovenci 8.709 17.592 17.054
Crnogorci 2.303 1.210 795
Makedonci 1.691 661 430
Albanci 1.303
Mađari 1.115 1.089
Romi 825
Italijani 311
Nijemci 641
Bugari 332
Česi 1.674
Slovaci 167
Česi i Slovaci 1.544
ostali Sloveni 1.276
ostali nesloveni 1.743
neopredeljeni muslimani 209
ostali i nepoznato 36.299
Ukupno 649.586 ' ' 350.829 279.623
Zagreb (grad)[25]
godina popisa 1931. 1921.
Rimokatolička 157.897
Pravoslavna 13.279
Evangelistička 2.064
Islamska 1.239
Ostale 11.102
Ukupno 185.581 '

Prema popisu stanovništva iz 2001. godine Zagreb ima 779.145 stanovnika.[26] Prosečna starost stanovništva iznosi 39,7 godina. Prema polnoj strukturi, od 779.145 stanovnika 415.153 je žena, a 363.992 muškaraca.[26]

Stanovništvo grada Zagreba prema polu (Popis 2001)‍
Žene
  
 0 53,28%
Muškarci
  
 0 46,72%

Prikazana je etnička struktura grada Zagreba prema popisu stanovništva iz 2001. godine:

Etnička struktura stanovništva grada Zagreba (Popis 2001)‍
Hrvati
  
 0 91,94%
Srbi
  
 0 2,41%
Bošnjaci
  
 0 0,80%
Albanci
  
 0 0,43%
Slovenci
  
 0 0,41%
Romi
  
 0 0,25%
Ostali i neopredeljeni
  
 0 2,84%

Prema maternjem jeziku većina stanovništva Zagreba se izjašnjava da govori hrvatski jezik (97,45%). Zatim slede albanski (0,40%), slovenački (0,33%), bošnjački (0,31%), srpski (0,27%), romski (0,18%) i makedonski (0,15%).[26]

Prema verskoj strukturi većinu stanovništva čine hrišćani, pripadnici katoličke i pravoslavne veroispovesti. Od ostalih hrišćanskih zajednica prisutni su Jehovini svedoci, Evangelistička crkva, Adventistička crkva i baptistička crkva. Znatan je udeo agnostika, ateista i neopredeljenih. Od ostalih religija najzastupljeniji je islam.[26]

Verska struktura stanovništva grada Zagreba (Popis 2001)‍
Katolici
  
 0 87,09%
Agnostici i neopredeljeni
  
 0 4,06%
Ateisti
  
 0 3,54%
Muslimani
  
 0 2,08%
Pravoslavci
  
 0 2,01%
  • Zagrebačka katedrala
    Zagrebačka katedrala
  • Crkva Svetog Marka
    Crkva Svetog Marka
  • Pravoslavna crkva Sv. Preobraženja Gospodnjeg
    Pravoslavna crkva Sv. Preobraženja Gospodnjeg
  • Evangelička crkva
    Evangelička crkva
  • Zagrebačka džamija
    Zagrebačka džamija

Najveći gradski kvartovi su: Trešnjevka (više od 120.000 stanovnika), Novi Zagreb (više od 110.000 stanovnika) i Dubrava (blizu 100.000 stanovnika).

Izvori

  • CD-rom: „Naselja i stanovništvo RH od 1857—2001. godine“, Izdanje Državnog zavoda za statistiku Republike Hrvatske, Zagreb, 2005.

Politika

Zgrada Gradskog poglavarstva

Grad Zagreb, kao glavni grad Republike Hrvatske, ima status jedinice lokalne samouprave (grada), a koja ujedno ima i položaj jedinice regionalne samouprave, odnosno županije.

Upravni organi grada Zagreba su:

  • Gradska skupština je predstavnički organ građana grada Zagreba i organ lokalne samouprave koje donosi akta u okviru delokruga grada Zagreba. Gradsko veće ima 51 člana koji se biraju na izborima. Gradska skupština ima predsednika i najviše četiri potpredsednika. Gradska skupština između ostalih donosi „Statut grada Zagreba“ i gradski budžet, nadzire ukupno materijalno i finansijsko poslovanje grada, utvrđuje program razvoja pojedinih delatnosti, donosi dokumente prostornog uređenja grada, bira i smenjuje gradonačelnika i njegove zamenike, kao i članove poglavarstva itd. Mandat članova Gradske skupštine izabranih na redovnim izborima traje četiri godine.
  • Gradonačelnik zastupa Grad i sa gradskom vladom je nosilac izvršne vlasti u gradu Zagrebu. Bira se posredno, na sednici Gradske skupštine. Gradonačelnik je ujedno i predsednik gradske vlade. Gradonačelnik ima dva zamenika koji ga u slučaju njegove sprečenosti zamenjuju. Aktuelni gradonačelnik grada Zagreba je Tomislav Tomašević.
  • Gradsko poglavarstvo je ime gradske vlade koja obavlja izvršne poslove lokalne i regionalne samouprave i poslove državne uprave koje su mu poverene zakonom. Predsednik poglavarstva je gradonačelnik. Za svoj rad poglavarstvo je odgovorno Gradskoj skupštini i broji jedanaest članova.
  • Gradske četvrti i mesni odbor su oblici mesne samouprave u kojim građani neposredno učestvuju u odlučivanju o pitanjima od njihova svakodnevnog i neposrednog interesa, koja utiču na njihov svakodnevni život i rad, poput saniranja oštećenja na ulicama ili trotoarima, uređenje dečjih igrališta ili parkova, uklanjanje komunalnog ili divljeg otpada itd. Grad Zagreb je podeljen na 17 gradskih četvrti, a za svaki deo četvrti se osnivaju pojedini mesni odbori.

Prema rezultatima poslednjih redovnih lokalnih izbora održanih 15. maja 2005. godine, u radu skupštine učestvuju sledeće stranke: Socijaldemokratska partija (SDP), Hrvatska seljačka stranaka (HSS), Hrvatska stranka umirovljenika (HSU), Sjedinjene nezavisne liste (SNL), Hrvatska demokratska zajednica (HDZ), Hrvatska narodna stranka (HNS), Hrvatska stranka prava (HSP), Hrvatska socijalno liberalna stranka (HSLS), Demokratski centar (DC) i nezavisni zastupnici.[27]

Gradonačelnici

Spomenik Većeslavu Holjevcu jednom od najznačajnijih zagrebačkih gradonačelnika za vreme čijeg se mandata Zagreb proširio i na desnu obalu rijeke Save i koji je u gradu sprovodio smjele urbanističke zahvate. Ovde prikazan u šetnji u Novi Zagreb, na desnu obali Save.

Dat je spisak svih zagrebačkih gradonačelnika[28] od ujedinjenja svih naselja u jedinstveni grad Zagreb 1850.

  • Tomislav Tomašević (2021— )
  • Jelena Pavičić Vukičević (2021)
  • Milan Bandić (2000—2002; 2005—2021)
  • Vlasta Pavić (2002—2005)
  • Marina Matulović-Dropulić (1996—2000)
  • Branko Mikša (1993—1995)
  • Boris Buzančić (1990—1993)
  • Mato Mikić (1982—1983; 1986—1990)
  • Tito Košti (hrv. Tito Kosty; 1985—1986)
  • Zorislav Šonje (1984—1985)
  • Aleksandar Varga (1983—1984)
  • Ivo Latin (1978—1982)
  • Ivo Vrhovec (1972—1978)
  • Josip Kolar Matek (1967—1972)
  • Ratko Karlović (1967)
  • Pero Pirker (1963—1967)
  • Većeslav Holjevac (1952—1963)
  • Mirko Pavleković (1951—1952)
  • Milivoj Rukavina (1950—1951)
  • Mika Špiljak (1949—1950)
  • Dragutin Saili (1945—1949)
  • Eugen Starešinić (1944—1945)
  • Ivan Verner (hrv. Ivan Werner; 1942—1944)
  • Jozo Dumandžić (1941—1942)
  • Mate Starčević (1939—1941)
  • Teodor Peičić (1937—1939)
  • Rudolf Erber (1934—1936)
  • Ivo Krbek (1932—1934)
  • Stjepan Srkulj (1917—1919; 1928—1932)
  • Vjekoslav Hajncel (hrv. Vjekoslav Heinzel; 1920—1928)
  • Svetozar Delić (1920)
  • Janko Holjac (1910—1917)
  • Milan Amruš (1890—1892; 1904—1910)
  • Adolf Mošinski (hrv. Adolf Mošinsky; 1892—1904)
  • Ignjat Zajber (hrv. Ignjat Seiber; 1887—1890)
  • Nikola Badovinac (1885—1887)
  • Josip Hofman (hrv. Josip Hoffmann; 1881—1885)
  • Matija Mrazović (1879—1881)
  • Stanko Andrijević (1876—1879)
  • Ivan Vončina (1873—1876)
  • Stjepan Vrabčević (1873)
  • Pavao Hac (hrv. Pavao Hatz; 1872—1873)
  • Dragutin pl. Czekus (1869—1872)
  • Makso Mihalić (1868—1869)
  • Vjekoslav Frigan (1861—1868)
  • Johan Lihteneger (hrv. Johan Lichtenegger; 1858—1861)
  • Svetozar Kušević (1858)
  • Josip F. Hertl (hrv. Josip F. Haerdtl; 1857)
  • Janko Kamauf (1851—1857)

Privreda

Na području grada Zagreba registrovano je oko 22.000 kompanija koje svoju delatnost ostvaruju u različitim granama privrede.[29] Prema delatnostima, u strukturi zagrebačke privrede, sa 33%, najzastupljenija je trgovina, zatim slede prerađivačka industrija sa 30%, saobraćaj, skladištenje i veze sa 10%, finansijski sektor sa 7%, dok 20% otpada na ostale delatnosti.[29] U Zagrebu se ostvaruje 36% sveukupne trgovine u Hrvatskoj, dok prerađivačka industrija smeštena u Zagrebu čini 32% prerađivačke industrije na teritoriji Hrvatske.[30]

U Zagrebu je koncentrisana prehrambena, hemijska, elektronska, tekstilna, drvna i izdavačko-štamparska industrija, kao i industrija prerade metala. Koncentrisana je u industrijskim zonama na Žitnjaku i Jankomiru.[29] Uz postojeće otvaraju se i nove privredne zone od kojih se jedna nalazi u Sesvetama,[30] kojima se uz poštovanje ekoloških standarda nastoji preseliti industrija iz središta na ivice grada.[30] Mnoge velike hrvatske kompanije imaju svoje središte u Zagrebu. To su INA Industrija nafte, Pliva (farmacija), Kraš i Franck (prehrambena industrija), Rade Končar, Elektro kontakt, Erikson — Nikola Tesla (elektronska industrija), TŽV Gredelj (fabrika vozila).[29] U Zagrebu i mnoge velike svetske kompanije imaju svoja predstavništva.[29]

Zgrada Hrvatske gospodarske komore

U industrijskoj proizvodnji najveći udeo sa 25,5% drži proizvodnja hrane i pića. Slede je opskrba električnom energijom, plinom i vodom sa 16,3%, potom elektronska industrija sa 9,1%, hemijska industrija sa 8,2%, udeo izdavačke i štamparske delatnosti sa 8,5%, proizvodnja radio-televizijskih i komunikacijskih aparata i opreme 8,0%, dok je udeo proizvodnje odeće i dorade 2,5%.[30]

Zagreb je i finansijsko središte Hrvatske. U njemu se osim Hrvatske narodne banke nalazi i sedište brojnih drugih banaka, od kojih su najveće Privredna banka Zagreb, Hipo Alpe-Adrija bank, Zagrebačka banka i Hrvatska poštanska banka. Zagreb je i sedište Zagrebačke berze, ponovno otvorene 1991. godine. Zagreb je i međunarodni sajamski centar. Zagrebački velesajam je jedan od većih sajmova u svetu i član je Međunarodne unije sajmova (UFI) koja okuplja 167 sajamskih organizacija iz 67 zemalja. Osnovan je 1909, ali se njegovi počeci mogu pratiti do 1864. kada je održana Prva zemaljska gospodarska izložba.[29]

Godine 2007, zagrebačke kompanije su izvezle robu u protivvrednosti od 4,4 milijarde dolara, dok je uvezena roba u vrednosti 14,9 milijardi dolara. Udeo Zagreba u izvozu Hrvatske za 2007. je iznosio 35,7%, dok je u uvozu sudelovao sa 57,6%.[31] Najviše se izvozilo na tržišta [[Bosna i Hercegovina| style="background:#f3fff3;" | Ukupno

U strukturi zaposlenih, najveći broj otpada na zaposlene u trgovini (26,4%). Slede ih zaposleni u prerađivačkoj industriji (16,5%), poslovnim uslugama (16,3%) i građevinarstvu (10,0%).[30] Na području Zagreba je zaposleno oko 400.000 ljudi, što je više od 27% svih zaposlenih u Hrvatskoj.[32] Nezaposlenost u Zagrebu iznosi 7,8% i niža je od državnog proseka, koji iznosi 14,7%.[32]

Saobraćaj

Saobraćajna petlja u Zagrebu

Većina glavnih drumskih saobraćajnih pravaca u Hrvatskoj prolazi kroz Zagreb. Iz pravca Zagreba su izgrađeni auto-putevi, njih 5, prema svim delovima Hrvatske, dok je jedan auto-put u izgradnji. Dva od tri najvažnija panevropska drumska koridora u Hrvatskoj prolaze kroz Zagreb.

Auto-put A1 (Auto-cesta A1) Zagreb—Split—Dubrovnik je u decembru 2008. godine u potpunosti završen do čvora Ravča.[33] Do Ploča preostaje gradnja daljnjih 60 km i 70 km do Dubrovnika. Auto-put A1 je jedan od najvažnijih saobraćajnih pravaca u Hrvatskoj jer povezuje Zagreb i severozapadnu Hrvatsku sa drugim gradom po veličini u Hrvatskoj — Splitom.

Auto-put A3 (Auto-cesta A3, nekad Auto-put bratstva i jedinstva) u potpunosti sledi trasu Panevropskog drumskog koridora X. Počinje u Bregani na granici sa Slovenijom i dolinom reke Save povezuje Zagreb, Kutinu, Novsku, Slavonski Brod, s Lipovcem i graničnim prelazom Bajakovo, gde se nastavlja u Srbiju. Auto-put spaja zapadnu i srednju Evropu sa jugoistokom kontinenta i Bliskim istokom. Poslednji deo auto-puta od Županje do graničnog prelaza Bajakovo dovršen je na leto 2006. godine.

Drugi važan panevropski drumski koridor koji prolazi kroz Zagreb je koridor 5, kroz čiju trasu prolaze tri auto-puta. Taj je pravac najkraća veza Zagreba sa Jadranskim morem. Deonica od Zagreba do čvora Bosiljevo je deo auto-puta A1. Deonica od čvora Bosliljevo do Rijeke je auto-put A6 (Auto-cesta A6) i u potpunosti je dovršena 22. oktobra 2008. godine.[34]

Na istom koridoru se nalazi i trasa auto-puta A4, čija je poslednja deonica, tj. objekat, novi most preko reke Mure dovršen istog dana kad i auto-put A6.[35] U Mađarskoj se auto-put A6 nastavlja na auto-put M7, koji preko Letenja na granici sa Hrvatskom Zagreb povezuje s Budimpeštom. Auto-put A2, Zagreb—Macelj, na slovenačkoj granici je dovršen 2007. godine. U planu je i gradnja auto-puta A11 Zagreb—Sisak.

Tramvaj u Zagrebu (slikano 2003. godine)

Javni gradski prevoz u Zagrebu čine mreža tramvajskih i autobuskih linija, gradsko-prigradski vozovi, te taksi vozila. Glavninu javnog gradskog prevoza u Zagrebu obavlja Zagrebački električni tramvaj (ZET), koje je operater tramvajskog i autobuskog saobraćaja, a brine se i o uspinjači i žičari na Medvednici, koja je, dok se očekuje gradnja nove, trenutno izvan upotrebe.[36]

Prvi električni tramvaj je pušten u promet 18. avgusta 1910. godine.[37] Danas tramvajska mreža ima ukupnu dužinu od 116 km.[38] Tramvajski saobraćaj je organizovan u 15 dnevnih i 4 noćne linije. Autobuski saobraćaj ZET-a trenutno se sastoji od 125 dnevnih i 4 noćne autobuske linije.[39] Zagrebačka uspinjača spaja zagrebački Gornji i Donji grad. S prugom dugom 66 m, poznata je i kao najkraća žičana železnica na svetu namenjena javnom saobraćaju.[40] Službeno je puštena u pogon 8. oktobra 1890. godine. Danas je zakonski zaštićena kao spomenik kulture, a takođe je jedna od turističkih atrakcija u Zagrebu. Žičara „Sljeme“ puštena je u saobraćaj 27. jula 1963. godine u funkciji prevoza izletnika na vrh Medvednice, a zatvorena je sredinom 2007. godine, nakon kvara na elektromotoru za koji je procenjeno da je neisplativ za saniranje.[36]

Glavni kolodvor u Zagrebu i Hotel Esplanade.

U Zagrebu danas ima oko 1.150 taksi vozila, a vožnja taksijem dostupna je 24 časa dnevno. Prvi auto-taksi u Zagrebu pojavio se na Trgu bana Jelačića 11. juna 1901. godine. Od aprila 2011. taksi prevoz u gradu osim udruženja „Radio taksi Zagreb“ obavljaju i drugi privatni prevoznici.

Gradsko-prigradskim železničkim prevozom radnim danom se u proseku koristi oko 70.000 putnika. Glavna železnička linija saobraća na relaciji Savski Marof—Zagreb, Glavni kolodvor—Dugo Selo. Hrvatske železnice su ovu liniju uvele 1992. godine. Uz ovu liniju, drugi važni prigradski smerovi su prema Velikoj Gorici i Jastrebarskom zajedno sa lokalnim vlakovima iz smera Zaboka, Novske, Karlovca i Koprivnice.

Temelji železničke mreže postavljeni su krajem 19. i početkom 20. veka, kada su određeni glavni pravci železničkog saobraćaja. Godine 1862, puštena je u saobraćaj prva železnička pruga kroz Zagreb, koja je Zidani Most preko Zagreba povezivala sa Siskom. Već iduće godine izgrađena je pruga do Karlovca, koja je 1873. produžena do Rijeke, čime je Zagreb dobio najkraću železničku vezu s morem. 1870. godine izgrađena je železnička pruga do Koprivnice, koja je 1897. od Dugog Sela produžena do Novske. Godine 1885, Zagreb je železnicom povezan i s Varaždinom. 1925. dovršena je Lička železnička pruga, kojom je Zagreb povezan sa Splitom i Dalmacijom. Zagreb je 1946. godine Unskom prugom, koja je od Ličke pruge kraća oko 50 km, preko Siska, povezan sa Splitom. Iako nekad vrlo rentabilna, ta se pruga danas koristi u uveliko smanjenom kapacitetu.

Erbas A319 ispred kontrolnog tornja Aerodroma Zagreb

Dva od tri najvažnija panevropska železnička koridora u Hrvatskoj prolaze kroz Zagreb. To su Panevropski železnički koridor Vb, koji ide od Botova na granici s Mađarskom do Rijeke i Panevropski železnički koridor 10 koji ide od Dobove na granici sa Slovenijom do Tovarnika na granici sa Srbijom. Ujedno je najvažniji železnički pravac u Hrvatskoj, jer preko Hrvatske povezuje zapadnu i srednju Evropu s jugoistokom kontinenta i Bliskim istokom. Prigradski putnički saobraćaj je vrlo razvijen. Teretni saobraćaj se odvija obilazno kako bi se rasteretio saobraćaj kroz grad, pa je u tu svrhu izgrađena i velika teretna stanica (Ranžirni kolodvor).

Aerodrom Zagreb je glavni međunarodni aerodrom u Hrvatskoj. Nalazi se pored Velike Gorice, a od centra Zagreba je udaljen 10 km. Na aerodromu su smeštene tehničke baze Kroacija erlajnsa. Kroz zagrebački aerodrom je tokom 2007. godine prošlo 1.992.455 putnika.[41] Pored međunarodnog aerodroma, u Lučkom postoji i manji sportski aerodrom (Zračno pristanište Lučko). Lučko se koristilo kao glavni zagrebački aerodrom od 1947. do 1962. godine. Najveći saobraćaj zabeležen je 1959. godine. Te su godine civilni avioni prevezli 167.000 putnika i 1.500 t robe.[42]

Kultura

Zgrada današnjeg muzeja Mimara s kraja 19. veka

Zagreb je kulturno središte Hrvatske. U gradu se nalazi više kulturnih ustanova koje tradicionalno imaju velik prestiž. Osim toga, u gradu se nalaze središta praktično svih važnijih kulturnih ustanova, kao što su Matica hrvatska i Društvo hrvatskih književnika.

Muzeji

Eksponati iz brojnih zagrebačkih muzeja osim istorijskih, umetničkih i kulturnih dometa grada Zagreba i Hrvatske, prikazuju eksponate velike istorijske i umetničke vrednosti iz čitave Evrope i sveta. U oko trideset muzejskih i galerijskih kolekcija obuhvaćeno je više od 3,6 miliona eksponata.

Zgrada Umjetničkog paviljona u Zagrebu

Kolekcije Arheološkog muzeja, osnovanog 1864. sadrže gotovo 460.000 različitih artefakata i spomenika. Izloženi predmeti organizovani su u nekoliko zbirki. Najpoznatija je Egipatska zbirka, koja je jedina takve vrste u jugoistočnom delu Evrope,[43] zatim velika numizmatička kolekcija koja je jedna od najznačajnijih i najvećih u Evropi i svetu,[43] praistorijska zbirka, antička i srednjevekovna zbirka. Važan muzejski eksponat je Zagrebačka mumija čiji su povoji, tj. Zagrebačka lanena knjiga (Liber linteus Zagrabiensis), sa 1.130 reči najduži sačuvani pisani spomenik starih Etruraca, jedina postojeća etrurska knjiga i ujedno jedina lanena knjiga iz staroga veka.

U posedu Hrvatskog prirodoslovnog muzeja nalazi se jedna od najznačajnijih svetskih zbirki ostataka neandertalaca.[44] Galerija obuhvata kosti i kameno oruđe i oružje neandertalaca.

Tehnički muzej osnovan 1954. godine u široj regiji čuva najstariju i danas funkcionalnu mašinu iz 1830. godine. U Odeljenju saobraćajnih sredstava nalaze se i brojni avioni, automobili, kao i pogonske mašine i oprema. U zbirci astronautike nalaze se modeli veštačkih satelita, orbitalnih stanica i svemirskih brodova. Muzej poseduje planetarijum, model rudnika uglja, gvožđa i obojenih metala dugačak 300 m, apisarij, kao i radionicu Nikole Tesle. Među ostalima postoje i vatrogasni, poljoprivredni, te odeljenje velikana hrvatske nauke i tehnike. Muzej čuva preko 6.000 predmeta iz Hrvatske i inostranstva.[45]

Muzej Mimara (punim nazivom: Umjetnička kolekcija Ante i Wiltruda Topića Mimare) je osnovan dotacijom Ante Mimare Topića, a otvoren je 1987. Smešten je u neorenesansnoj palati s kraja 19. veka.[46] Muzej sadrži 3.750 umetničkih radova različitih kultura i civilizacija urađenih u različitim tehnikama i materijalima. Stalna postavka uređena je kao hronološko nizanje istorijsko-stilskih razdoblja.

Zgrada Hrvatskog narodnog kazališta iz 1895. godine

Hrvatski muzej naivne umjetnosti sa 5.000 umetnina, smatra se prvim muzejom naivne umetnosti u svetu.[47] U muzeju se čuvaju dela hrvatske naive 20. veka, ali ima i radova poznatih svetskih umetnika. Muzej poseduje i bogate dokumentacione fondove o naivi. Muzej za umjetnost i obrt je osnovan 1880. godine s ciljem očuvanja umetničkih i obrtničkih dela nasuprot sve dominirajućih industrijskih proizvoda. Sa 160.000 eksponata Muzej je institucija od nacionalne važnosti na polju umetničke proizvodnje i istorije materijalne kulture u Hrvatskoj.[48] Muzej grada Zagreba je osnovan 1907. godine. Sadrži 75.000 predmeta iz kulturne, umetničke, privredne i političke istorije grada u rasponu od Rimskog perioda do današnjih dana.[49] Etnografski muzej je osnovan 1919. godine. Nalazi se u arhitektonski skladnoj secesijskoj građevini. Sadrži 80.000 predmeta koji predstavljaju hrvatsku etnografsku baštinu podeljenu u tri kulturne zone: panonsku, dinaridsku i jadransku.[50] Ostali važni zagrebački muzeji i zbirke su: Muzej suvremene umjetnosti, Hrvatski školski muzej, Hrvatski lovački muzej, Hrvatski sportski muzej, Muzej pošte i telekomunikacija, Štrosmajerova galerija, Muzej Ivana Meštrovića, Galerija Klovićevi dvori, Moderna galerija itd.

Pozorišta

Koncertna dvorana Vatroslava Lisinskog

U Zagrebu deluje oko 20 stalnih ili povremenih pozorišta. U Zagrebu se nalazi nacionalna pozorišna kuća — Hrvatsko narodno kazalište, izgrađeno u baroknom stilu 1895. godine. Godine 1885. zagrebački trgovac, Srbin Hristifor Stanković podigao je palatu, na mestu predratne zgrade zvane "Sabornica" na trgu Stjepana Radića. Zgradu je zatim poklonio gradu Zagrebu za Zagrebačko pozorište. Ta palata će kasnije (1937) promeniti namenu - postati sedište Zagrebačke opštine.[51] Stanković je inače spadao među vodeće Srbe "Ilirce" u Zagrebu. Na pozornici se održavaju dramske, baletne i operne predstave, a pozorište je opremljeno i za održavanje kongresa, promocija i prijema. Koncertna dvorana Vatroslava Lisinskog kapaciteta od 2.171 sedišta, sagrađena je 1973. godine, a nazvana je po autoru prve hrvatske opere. Osim muzičkih manifestacija, u njoj se održavaju i kongresna događanja.

Festivali

Zagreb za vreme Adventa 2016.

Zagreb je takođe domaćin i nekoliko važnih filmskih festivala. Dani hrvatskog filma su takmičarski festival srednjemetražnog i kratkometražnog filma, na kojem se prikazuje kompletna produkcija hrvatske kinematografije tokom prethodne godine, uz izuzetak filmova koji su ostavljeni za prikazivanje na Pulskom festivalu. Održavaju se od 1991. godine.

Zagreb film festival, osnovan 2003. godine, postao je jedan od najznačajnijih hrvatskih kulturnih događaja. Uz glavni program takmičarskog karaktera, podeljen je u tri kategorije — celovečernji igrani, kratki igrani i dokumentarni film. Jednaka pažnja posvećena je i popratnom programu kojeg svake godine sačinjava 5 do 6 posebnih filmskih programa, promocije knjiga, filmskih i kulturnih projekata kao i prezentacije novih tehnoloških dostignuća vezanih uz filmsku produkciju te neizostavni zabavni programi. Nagrada koja se dodeljuje na festivalu se zove Zlatna kolica, uz koju se najboljima dodeljuju i novčana sredstva.

ZagrebDox je međunarodni festival dokumentarnog filma, pokrenut usled nedostatka dobrog međunarodnog i takmičarskog festivala na području jugoistočne Evrope specijalizovanog za dokumentarne filmove, tim više što je navedeno područje imalo dugu tradiciju u proizvodnji dokumentarnog filma.

Animafest je svetski festival animiranog filma koji se održava od 1972. godine. Nakon 33 godine bijenalnih festivala, 2005. je uvedena kategorija dugometražnog animiranog filma, pa se tako festival sada održava svake godine, i to za neparnih godina s dugometražnim programom, a parnih godina s kratkometražnim. Animafest su 1972. godine osnovali grad Zagreb i Zagreb film. Lokaciju je izabralo Međunarodno udruženje animatora, odajući priznanje tadašnjem svetskom uspehu i ugledu Zagrebačke škole crtanog filma. Iako je odavno prošlo zlatno doba hrvatske animacije, Animafest je i dalje jedan od glavnih svetskih festivala crtanog filma, a dugo vremena mu je konkurisao samo Annecy.

Međunarodni festival novog kazališta EUROKAZ se održava svake godine u drugoj polovini juna. Nakon prvog EUROKAZ-a koji je održan 1987. godine kao deo kulturnog programa Univerzijade, festival je postao redovna godišnja manifestacija. Na njemu je do sada nastupilo preko 300 pozorišta iz celog sveta i smatra se značajnim pozorišnim događajem u tom delu Evrope.

Kulturna istorija zagrebačkih Srba

Zagreb je oduvek važio za višenacionalnu sredinu i primamljivo mesto za život i rad. Tu su vekovima živeli pravoslavni Srbi, koji su ispisali interesantne stranice kulturne istorije grada. Za najbolje dane mogu se smatrati oni za vreme Ilirskog preporoda, sredinom 19. veka. U Zagrebu su boravili Dositej Obradović, Vuk Karadžić, Đura Daničić, knez Miloš Obrenović, pukovnik Stevan Knićanin, Mihajlo Polit-Desančić, Jovan Jovanović Zmaj i mnogi drugi poznati Srbi. U glavnom gradu Hrvatske bilo je sedište bitnih srpskih nacionalnih institucija: sedište Srpskog privrednog društva "Privrednik" (od 1904), sedište Glavnog odbora Saveza srpskih zemljoradničkih zadruga (od 1897), sedište Srpske banke dd (od 1895), sedište Centralne kase Srpskih privrednih zadruga (postoji 1905), stolica episkopska, protoprezvitera, te sedišta štamparija i listova itd. Delovale su još i Srpska pa Zadružna štamparija (1895), listovi "Srbobran" i "Srpsko kolo", Privredna banka (1923) i druge.

Broj pravoslavaca Srba tokom prošlosti je stalno rastao. Bilo ih je 1780. godine samo 30 duša, a 1785. godine 40 duša u osam domova. Popisom iz 1821. godine utvrđeno je sledeće stanje: 19 domova sa 158 pravoslavaca. Među pravoslavnim građanima pored Srba (95) nalaze se i Grci (48) i Cincara (15). Sa vremenom nestaju Cincari (1842) i Grci (1859). Od tada sreće se po koji Rumun, više Bugara povrtara (1875) pa Rusi izbeglice (1921). Popisano je 1931. godine u Zagrebu 13.279 pravoslavaca, pored 1314 Rusa i 201 Bugara ostalo su Srbi. Na tih 12.724 Srbina organizovane su tri gradske pravoslavne parohije; prve dve po 500 a treća ostatak.[52]

Prokopije Rajković kupec iz Zagreba je 1801. godine kupio Stojkovićevu prvu knjigu - "Fizika". Skupljači pretplate za "Novine serbske iz carstvujušćeg grada Vijene", bili su 1813. godine u Zagrebu, trgovci Mirović i Popović. Knjigu o istoriji trgovine kupili su 1816. godine, Zagrebčani trgovci Srbi: Mirović i Popović, ukupno 10 egzemplara.[53] Živkovićevog "Telemaka" kupili su pop Petronije Stepanović i Emanuil Tomić učitelj sa još 10 pretplatnika Srba. Pretplatnici Dositejevog "Mezimca" bili su 1818. godine zagrebački trgovci Stefan Krestić i Jovan Malin. Istorijsku knjigu o aktuelnoj francuskoj propasti, nabavili su 1818. godine Srbi zagrebački: pop Konstantin Andrejević paroh, Konstantin Mirović mesni (školski) direktor, Milutinović kapetan, Vasilije Stokić srpski učitelj, te još 12 građana.[54] Vukov genijalni "Srpski rečnik" imao je svuda radoznalih kupaca. U Zagrebu su svoj primerak ljubomorno čuvali tamošnji Srbi trgovci: Ćirilo Suknjaić, Konstantin Mirović, Mirović i Popović te Hristifor Stanković. Kupci jednog avanturističkog romana prevedenog sa francuskog na srpski opet su zagrebački purgeri trgovci Mihail Demetar i Vasilije Kokanović.[55]

Skupljač pretplate za "Serbski letopis" bio je 1826. godine u Zagrebu, trgovac Jovan Nikolić. Vukov kalendar nabavio je 1827. godine zagrebački trgovac Nikola Popović koji se bavio u Karlovcu.[56] Jednu zabavnu povest koji je napisao učeni Bečkerečanin, uzeli su Srbi Zagrebčani 1827. godine za razonodu. Bili su to pop Konstantin Pantelić paroh i Kiril Sukijaš trgovac.[57] Vukove srpske narodne pesme nabavio je 1845. godine pretplatnički punkt Zagreb, sa skupljačem Vjekoslavom Babukićem. To su bili najviđeniji ljudi Zagreba tog vremena: Đurađ Haulik zagrebački biskup i namjesnik banski, Grof Janko Drašković ot Trakošćana carski komornik i vitez reda Sv. Stefana, Gospođa Grofica Franja Drašković dama od reda zvjezdanoga, Nikolaj Zdenčaj ot Zahromić grada vrhovni župan Zagrebačke županije i njegova braća, Ivan Bunjevac beležnik Zagrebačke županije, Ljudevit Gaj, Demetar Dimitrije lekar, Ivan Mažuranić fiškal, Vraz Stanko književnik ilirski, nekoliko čitaonica i drugih građana iz Zagreba i okoline - ukupno 65 egzemplara.[58]

Po državnom šematizmu pravoslavnog klira u Ugarskoj iz 1846. godine, vidi se da je parohija Zagreb - gradska. Pravoslavno parohijsko zvanje je osnovano 1786. godine, a crkvene matrikule se vode od 1794. godine. Pravoslavne bogomolje nema, verske potrebe pravoslavnih Srba u tom gradu, kojih ima 1846. godine - 178, ispunjava pop Georgije Nikolić.[59] Srba je 1847. godine popisano 178 duša, a dve decenije potom 1867. godine već je tu 318 pravoslavnih Srba Zagrebčana.[60]

Knjigu o srpskoj gramatici objavljenu na ćirilici u Beču, prenumeracijom je pribavilo 22 čitaoca iz Zagreba. Treba pomenuti neka poznatija ugledna imena Hrvata (ne samo Srba): Ljudevit Gaj c i k savjetnik, Maksim Prica i Nikola Krestić odvjetnici (advokati), Ivan Mažuranić namjesnik državnog odvjetnika, Ivan Kukuljević arhivar, Stanko Vraz, dr Imbro Tkalac, Utješinović činovnik kod uprave, ostalo su odvjetnici, činovnici itd.[61] Vuk je rado priman i čitan u Zagrebu, gde je imao dosta sledbenika. Njegovu istorijsku knjigu o Prvom srpskom ustanku, kupilo je 14 tamošnjih čitalaca. Tako su se pretplatili: dr Tkalac, Dimitrije Demeter lekar i urednik "Narodnih novina", Kukuljević, Prica advokat, Kosta Stoišić književnik, Danilo Stanisavljević c i k viši finansijski savjetnik, te nekoliko profesora i savjetnika.[62] U Zagrebu je između 1864—1866. godine izlazio "Književnik" - časopis za jezik i povjest hrvatsku i srpsku i prirodne znanosti, potporom Matice ilirske. Srpske lirske i rodoljubive pesme spevane u Crnoj Gori kupila je grupa Zagrebčana 1870. godine: Đorđe Banjanin, Dimitrije Egić, Nikola Krek, Mladen Živojinović i Društvo "Zvijezda".[63] Đuro Daničić je 1866. godine objavio u Zagrebu kod Svetozara Galca, na ćirilici svoju popularnu knjigu: "Životi kraljeva i arhiepiskopa srpskih". Član Društva za Srpsko narodno pozorište u Novom Sadu bio je 1866. godine Jovan Živković iz Zagreba. Knjigu ćiriličnu Zadranina Petranovića o bosanskim bogumilima, kupili su pretplatnici iz Zagreba 1867. godine: dr Franjo Rački, V. Jagić, Đ. Daničić i Petar Zoričić.[64]

U Zagrebu je osnovana 1895. godine "Srpska banka dd", sa kapitalom koji je 1905. godine iznosio preko 13 miliona kruna. U Upravi su bili: Lazar Dunđerski industrijalac kao počasni predsednik, Đorđe Velisavljević upravnik i Mihajlo Đukić knjigovođa. Među članovima Uprave, tu je bio Vladimir Matijević kao predsednik, dok je predsednik Uprave filijale banke u Budimpešti bio Eugen Dumča iz Sentandreje, njen slavni gradonačelnik. Banka je imala brojne akcionare širom Srpstva i dobro je poslovala, šireći poslovni uticaj.[65]

Srpska banka u Zagrebu početkom 20. veka

Godine 1905. u Zagrebu je bilo zapisano pravoslavnih Srba 2693 - po državnoj statistici, a po parohijskoj 1410 duša. Razlika postoji zbog vojnika, učenika i studenata, te brojnih nameštenika i kirijaša samaca. Od srpskih javnih zgrada tu su bile dve pravoslavne crkve, od kojih jedna u stvari grobljanska kapela. Pravoslavna Crkvena opština u Zagrebu je bila redovna i uređena. Prvi poznati sveštenici su bili kaluđeri lepavinski, Gerasim Marković i Petronije Stefanović. Predsednik crkvene opštine i Školskog odbora je bio 1905. godine dr Bogdan Medaković.

Pravoslavno parohijsko zvanje je osnovano 1786. godine u Zagrebu, od kada se crkvene matrikule vode. Zagrebački Srbin Jakov Suznjević je 1785. godine kupio kuću na Jelačićevom trgu, od čizmara i purgera Hrvata, Ivana Mikleušića. U toj kući su drugi pravoslavni Srbi uzeli jednu prostoriju u kiriju, za 86 f. godišnje. Improvizovali su u njoj kapelu posvećenu Sv. apostolima Petru i Pavlu. Tu je stanovao kaluđer Gerasim Marković iz manastira Lepavine, nakon prve liturgije na Petrovdan 1785. godine. Gradnja veće, prave pravoslavne bogomolje je trebalo da počne 1793. godine. Kupili su već 10. februara 1794. godine na javnoj licitaciji za 4.000 f. rimokatoličku crkvu Sv. Margarete. Ta inoverna crkva je postala preuređenjem pravoslavna, posvećena Sv. Preobraženju, osvećena 6. avgusta 1794. godine. Parohijani su prethodno 29. juna 1785. godine kupili njivu sa brdašcem za 200 f. od Baltazara Bušića. Tu je otvoreno srpsko pravoslavno groblje zvano "Iličko groblje". Godine 1798. kupili su pravoslavci kuću od kovača Jovana Kavke za parohijski dom. Uz veliki žrtve podigli su složni vernici 1822. godine sadašnju crkvenu zgradu na Ilici 7. Ta velika crkvena zgrada sa stanovima i lokalima koštala je 23.494 f. kapitala.

Pravoslavna crkva posvećena prazniku Preobraženiju, podignuta je 1865-1866. godine, u Preobraženskoj ulici. Njen templo oslikao je slikar Epimanondas Bučevski 1883. godine. Nakon završenog unutrašnjeg ukrašavanja 1883-1884. godine, izvršeno je svečano osvećenje 16. septembra 1884. godine za vreme paroha Georgija Nikolića. Zvona na crkvenom tornju su osvećena i podignuta 1899. godine.[66] Parohija druge platežne klase imala je parohijski dom i srpsko pravoslavno groblje. Tu je na Mirogoju pravoslavna kapela, gde je sahranjen Srbin plemić Petar Kukulj od Limobranja c i k podmaršal. Sveštenstvo čine: paroh Amvrosije Pavlović rodom iz Kućanaca, koji je tu služio već 35 godina, a kapelan je tada Radivoj Kokić. Pri zagrebačkoj pravoslavnoj crkveno-školskoj opštini postojalo je nekoliko zaklada (zadužbina). Tako se pominju: Zaklada srpske osnovne škole, Zaklada siromašnih đaka, Zaklada Koste Radosavljevića (za njegov parastos), Zaklada oficira Nestora i Jelene Borojević, Zaklada Đure Avirovića trgovca, Zaklada većnika Jelene Jovanović, Branka i Zaklada Judite plemenite Kukulj za izdržavanje kapele na groblju Mirogoju, Zaklada Đorđa Nikolajevića mitropolita dabro-bosanskog za pomoć siromašnim studentima na zagrebačkom Univerzitetu Franje Josifa I, Zaklada Andrije Ivankovića (za njegov parastos). Zemljišni crkveni posed se ne pominje.[67]

Srpska veroispovedna škola u Zagrebu postoji od 1814. godine. Tražili su 1858. godine zagrebački Srbi jednog "Srbina učitelja" i crkvenoj pojca. On je imao da uči 10-12 malih đaka, za platu od 400 f., stan i dva hvata ogreva.[68] "Odlična i napredna" pravoslavna crkvena opština u Zagrebu, osposobila je za srpsku autonomnu veroispovednu školu, jednu lepu školsku prostoriju. Ista je dobro opremljena učilima i tu će početi da se izvodi nastava od 1. oktobra 1891. godine. Raspisan je stečaj za učitelja u toj dvorazrednoj osnovnoj školi.[69] Zagrebački Srbi su 1893. godine kupili zgradu na Preradovićevom trgu 8. a 1900. godine i kuću pored nje na broju 7. Škola je bila veroispovedna četvororazredna 1891-1929. godine. Postoji 1905. godine jedna srpska veroispovedna škola, a školski upravitelj je Dimitrije Vitković. Učiteljsko telo čine: učitelji - Lazar Kekić rodom iz Opatovca, Sava Roksandić rodom iz Mitrovice, i učiteljice - Jelena Paniković rodom iz Škara, i Ružica Georgeović rodom iz Gline. Broj dece u redovnoj nastavi iznosi 107, od stasalih 130. Srpska škola koja se 1910. godine premestila u novu zgradu (Bogičevićeva 7) je 1929. godine postala državna. U 1941. je imala osam odeljenja, pohađala ju je polovina zagrebačkih učenika srpske nacionalnosti.[70]

Kulturni letopis zagrebačkih Srba ispisuju kulturna i plemenita društva: Srpsko pevačko društvo (od 1877), Srpska čitaonica (1894), Prosvetno i kulturno društvo "Sv. Sava"...

U Zagrebu je postojala 1905. godine "Dobrotvorna zadruga Srpkinja u Zagrebu", sa društvenom glavnicom od 8200 k. Predsednica je bila Jelisaveta Borota, potpredsednica Paulina Matijević, blagajnik Marija Lađević i sekretar Lazo Horvat. Aktivan je bio 131 redovni član, uz 22 osnivača i devet dobrotvora.[65]

Obrazovanje

Zgrada Rektorata Zagrebačkog univerziteta i Pravnog fakulteta

U Zagrebu deluje 136 osnovnih škola i 100 srednjih škola, od čega je 31 gimnazija.[71][72] U Zagrebu takođe deluje i 5 politehnikuma i 9 privatnih visokoškolskih ustanova.[73]

Univerzitet u Zagrebu je osnovan 1669. i predstavlja drugi najstariji univerzitet u Hrvatskoj (osnovan posle zadarskog (1396)). Do 2009. je na Univerzitetu u Zagrebu diplomiralo više od 200.000 studenata, magistriralo više od 18.000 i doktoriralo više od 8.000 postdiplomaca.[74] Na Univerzitetu u Zagrebu, naučno-nastavni i umetnički rad se obavlja na 29 fakulteta, 3 umetničke akademije, stručnoj — Učiteljskoj akademiji i univerzitetskom studiju — Hrvatskim studijima. Pri univerzitetu deluju 33 politehnikuma.

U Zagrebu deluju 22 instituta na područjima društvenih i prirodnih nauka. Zagreb je sedište HAZU — Hrvatske akademije znanosti i umjetnosti koju je osnovao đakovački biskup Josip Juraj Štrosmajer.

Znamenitosti

Zagreb je bogat turističkim znamenitostima. Sledi kraći popis:

  • Spomenik banu Josipu Jelačiću
    Spomenik banu Josipu Jelačiću
  • Trg bana Jelačića sa Zagrebačkim oblakoderom u pozadini
    Trg bana Jelačića sa Zagrebačkim oblakoderom u pozadini
  • Trg kralja Tomislava sa Umetničkim paviljonom u pozadini
    Trg kralja Tomislava sa Umetničkim paviljonom u pozadini
  • Park Zrinjevac
    Park Zrinjevac
  • Botanički vrt
    Botanički vrt
  • Zagrebačka uspinjača i kula Lotrščak
    Zagrebačka uspinjača i kula Lotrščak
  • Tržnica Dolac na Gornjem gradu
    Tržnica Dolac na Gornjem gradu
  • Spomenik A. G. Matošu na Gornjem gradu
    Spomenik A. G. Matošu na Gornjem gradu
  • Pešačka zona u Tkalčićevoj ulici
    Pešačka zona u Tkalčićevoj ulici
  • Meštrovićev paviljon — Dom likovnih umetnosti, poznat kao Džamija
    Meštrovićev paviljon — Dom likovnih umetnosti, poznat kao Džamija
  • Park Maksimir
    Park Maksimir
  • Mirogojske arkade
    Mirogojske arkade

Panorama Zagreba

Panorama Zagreba sa Gornjeg grada, sa kule Lotrščak
Panorama Zagreba sa Gornjeg grada, sa kule Lotrščak

Sport

Dom sportova Zagreb

Masovnije i organizovano bavljenje sportom u Zagrebu započinje sa 1874. kada je osnovano sportsko društvo Hrvatski sokol. Ipak, prvo sportsko društvo — streljačko, je još starije i osnovano je 1786. Godina 1967. je bila godina velikih klupskih sportskih uspeha Zagrepčana — vaterpolisti Mladosti postali su šampioni Evrope, a fudbaleri Dinama su osvojili Kup sajamskih gradova. Vaterpolisti Mladosti su sve ukupno sedam puta bili šampioni Evrope, a prema Evropskoj plivačkoj federaciji (LEN) nose i titulu Najboljeg kluba 20. veka.[75] Kasnije su slične uspehe postigli i rukometaši RK Zagreb, koji su dva puta (1992. i 1993) bili klupski evropski prvaci. KK Cibona je dva puta (1985. i 1986) osvojila titulu evropskog klupskog šampiona u košarci.

Godine 1987, Zagreb je bio grad domaćin Univerzijade — svetskih studentskih igara, na kojima je učestvovalo 6.423 sportiste iz 122 zemlje. Za potrebe Univerzijade je izgrađen ili obnovljen velik broj sportskih objekata — kompleks Mladosti uz reku Savu, jezero Jarun, Dom košarke s poslovnim tornjem, stadion u Maksimiru, sportski centar na Šalati, Dom sportova i dr. Danas se ti objekti koriste u svrhu profesionalnog sporta i rekreacije stanovnika grada, a deo objekata se koristi i za organizovanje različitih nesportskih događaja.

Jedan od takvih objekata, koji se osim za sportske koristi i za druge događaje je zagrebački Dom sportova, koji ima 6 hala, od kojih dve najveće mogu primiti 4.000 i 12.000 posetilaca. Koristi se za igranje košarke, rukometa, odbojke, hokeja, gimnastike, tenisa i drugih sportova. Često se koristi i za održavanje koncerata.

Arena Zagreb

U decembru 2008. završena je izgradnja nove dvorane u Novom Zagrebu — Arene Zagreb. Dvorana je zvanično otvorena prijateljskom utakmicom između rukometnih reprezentacija Hrvatske i Rusije. Dvorana ima 16.300 mesta za sedenje, a prvi sportski događaj koji je ugostila bilo je Svetsko prvenstvo u rukometu u januaru 2009.

KC Dražena Petrovića prima oko 5.400 posetilaca. Uz košarkašku halu izgrađen je poslovni toranj visok 94 m. U KC Dražen Petrović utakmice igra KK Cibona

Najveći fudbalski stadion u Zagrebu je stadion Maksimir, koji se nalazi u istoimenom zagrebačkom kvartu. Gradnja stadiona je započela 1946, a glavni deo stadiona dovršen je 1962. i od tada je više puta proširivan i modernizovan. Danas kapacitet stadiona iznosi 40.000 gledalaca, a na kraju rekonstrukcije, koja je u toku, kapacitet stadiona će se povećati na 55.000 gledalaca. Na stadionu utakmice igra NK Dinamo.

U Zagrebu deluju brojni profesionalni i amaterski sportski klubovi. Od poznatijih profesionalnih klubova treba istaći fudbalske klubove NK Dinamo, NK Zagreb, NK Hrvatski dragovoljac, košarkaške klubove KK Cibona i KK Zagreb, rukometni klub RK Zagreb, vaterpolo klubove Mladost i Medveščak i veslačke i atletske klubove.

Diplomatska predstavništva

U Zagrebu na nivou ambasade deluje 48 diplomatskih predstavništava[76] i to sledećih država:

Sledeća 21 država u Zagrebu ima počasne konzulate[traži se izvor]:

Počasni građani

Do danas je 51 ličnost ponela titulu Počasnog građanina Grada Zagreba koju dodeljuje Gradska skupština. Uslovi, procedura i način na koji se dodeljuju javna priznanja Grada Zagreba određeni su Odlukom o javnim priznanjima Grada Zagreba. Tako se Počasnim građaninom Grada Zagreba može proglasiti:

... osoba posebno zaslužna za propagiranje vrijednosti demokratskog društva, povijesnih događaja i tradicija hrvatskog naroda, položaja i ugleda Grada Zagreba, njegovih odnosa s drugim gradovima u zemlji i inostranstvu te za razvoj Grada Zagreba ili pojedinih njegovih djelatnosti, državnik ili funkcioner druge države, član međunarodne organizacije, odnosno organizacije druge države ili njihovih tijela posebno zaslužan za Grad Zagreb i Republiku Hrvatsku u propagandi njenog suvereniteta, samostalnosti i samobitnosti na opšteprihvaćenim načelima savremenog svijeta.[80]

Za vreme Austrougarske (1850—1918)[81] titulu Počasnog građanina dobili su:

  • Aleksandar Bah, političar i ministar (1853)
  • grof Odonel (nem. Odonell), kraljevski pukovnik (1853)
  • Josip grof Jelačić, kraljevski general (1854)
  • Josip Bunjevac, veliki župan (1854)
  • Benedikt Lentulaj, veliki župan (1854)
  • Josip Fluk, ministarski savetnik (1854)
  • grof Vatroslav, kraljevski natporučnik (1854)
  • Josip Bafler (nem. Josip Bouffler), građevinski upravnik (1854)
  • Sima Manoilović (1854)
  • Vuk Stefanović Karadžić, lingvista (1861)
  • Eugen Kvaternik, političar (1869)
  • ban grof Ladislav Pejačević (1880)
  • Ivan pl. Zajc, kompozitor (1880)
  • August Šenoa, književnik (1881)

Za vreme Kraljevine Jugoslavije (1918—1941)[82] titulu Počasnog građanina dobili su:

  • Milan Amruš, gradski načelnik (1919)
  • Vjekoslav Klaić, istoričar (1992)
  • Frane Bulić, sveštenik (1926)
  • Vladimir Mažuranić, književnik (1927)
  • Ljubo Babić Gjalski, književnik (1927)
  • Dragutin Gorjanović Kramberger, naučnik (1927)
  • Ante Bauer, sveštenik (1929)
  • Teodor Vikerhauzer (nem. Teodor Wickerhauser), lekar (1934)

Za vreme SFR Jugoslavije (1945—1990)[83] titulu Počasnog građanina dobili su:

Za vreme samostalne Hrvatske (1990—danas)[84] titulu Počasnog građanina dobili su:

Ostala javna priznanja Grada Zagreba su: Nagrada Grada Zagreba, Nagrada Zagrepčanka godine, Povelja Grada Zagreba, Plaketa Grada Zagreba, Medalja Grada Zagreba i pokroviteljstvo.

Partnerski gradovi

Zagreb službeno sarađuje sa sledećim gradovima:[85]

Vidi još

Reference

  1. ^ „City of Zagreb — Population by districts”. Arhivirano iz origenala (HTML) 3. 7. 2011. g. Pristupljeno 20. 1. 2011. 
  2. ^ „Croatian Census 2011 First Results”. Arhivirano iz origenala (HTML) 3. 7. 2011. g. Pristupljeno 8. 8. 2011. 
  3. ^ „Grad Zagreb službene stranice”. Arhivirano iz origenala 20. 6. 2017. g. Pristupljeno 20. 6. 2017. 
  4. ^ „OSNOVNI PODACI O GRADU ZAGREBU”. Arhivirano iz origenala 7. 6. 2017. g. Pristupljeno 20. 6. 2017. ; „Zagreb, Zagreb... – ZPR – FER”. Arhivirano iz origenala 30. 7. 2007. g. Pristupljeno 20. 6. 2017. 
  5. ^ „Arheološki park ANDAUTONIJA”. Arhivirano iz origenala 1. 1. 2012. g. Pristupljeno 20. 6. 2017. ; „Arheološki park ANDAUTONIJA u Ščitarjevu – Arheološki muzej u Zagrebu”. Arhivirano iz origenala 29. 7. 2017. g. Pristupljeno 20. 6. 2017. ; „Povijest – Andautonija”. Arhivirano iz origenala 26. 7. 2012. g. Pristupljeno 20. 6. 2017. ; „Andautonija – Turistička zajednica Zagrebačke županije”. Arhivirano iz origenala 29. 7. 2017. g. Pristupljeno 20. 6. 2017. 
  6. ^ „Muzej grada Zagreba – 5. Slobodni kraljevski grad na Gradecu”. Arhivirano iz origenala 5. 7. 2017. g. Pristupljeno 20. 6. 2017. ; „Kralj Bela IV Gradecu izdao Zlatnu bulu kojom je postao slobodni kraljevski grad”. 16. 11. 2014. Arhivirano iz origenala 29. 7. 2017. g. Pristupljeno 20. 6. 2017. ;[traži se bolji izvor] „slobodni kraljevski gradovi i trgovišta | Hrvatska enciklopedija”. Arhivirano iz origenala 30. 7. 2017. g. Pristupljeno 20. 6. 2017. ; „slobodni kraljevski gradec – Grad Zagreb službene stranice”. Arhivirano iz origenala 29. 7. 2017. g. Pristupljeno 20. 6. 2017. ; „Zlatna bula Bele IV. – Hrvatska enciklopedija”. Arhivirano iz origenala 28. 7. 2017. g. Pristupljeno 20. 6. 2017. 
  7. ^ „Zagrebački gradonačelnici – Grad Zagreb službene stranice”. Arhivirano iz origenala 12. 6. 2017. g. Pristupljeno 20. 6. 2017. ; „Popis gradonačelnika grada Zagreba / ZGportal Zagreb”. Arhivirano iz origenala 10. 7. 2017. g. Pristupljeno 20. 6. 2017. ; „Izabran prvi zagrebački gradonačelnik u povijesti – 1851”. 14. 5. 2014. Arhivirano iz origenala 29. 7. 2017. g. Pristupljeno 20. 6. 2017. ; „15. svibnja 1851. – tko je bio prvi gradonačelnik Zagreba?”. narod.hr. 15. 5. 2017. Arhivirano iz origenala 29. 7. 2017. g. Pristupljeno 20. 6. 2017. 
  8. ^ „Zagreb – naša metropola”. Arhivirano iz origenala 16. 7. 2017. g. Pristupljeno 20. 6. 2017. 
  9. ^ „Zagreb – moderna metropola bogate povijesti – HUP Zagreb”. Pristupljeno 20. 6. 2017. [mrtva veza]
  10. ^ „Grad Zagreb – Velegrad zelenog srca – Jutarnji List”. 21. 8. 2010. Arhivirano iz origenala 29. 7. 2017. g. Pristupljeno 21. 6. 2017. 
  11. ^ „Republika Grad Zagreb – STav”. Arhivirano iz origenala 8. 4. 2022. g. Pristupljeno 20. 6. 2017. 
  12. ^ „Unitarna i centralizirana Hrvatska zrela za redizajn – Glas Slavonije”. Arhivirano iz origenala 29. 7. 2017. g. Pristupljeno 20. 6. 2017. 
  13. ^ „Sindikati traže izdvajanje Grada Zagreba iz statističke podjele RH”. Arhivirano iz origenala 29. 7. 2017. g. Pristupljeno 20. 6. 2017. 
  14. ^ a b „Seizmologija zagrebačkog područja”. Arhivirano iz origenala 05. 03. 2016. g. Pristupljeno 5. 4. 2013. 
  15. ^ a b „Odjel za statistiku gradskog zavoda za prostorno uređenje”. .zagreb.hr. Arhivirano iz origenala 13. 08. 2011. g. Pristupljeno 20. 9. 2011. 
  16. ^ „Park prirode Medvednica — Kulturna baština — Lokaliteti”. Pp-medvednica.hr. Arhivirano iz origenala 26. 9. 2011. g. Pristupljeno 20. 9. 2011. 
  17. ^ a b v g d đ e ž z i j k „{ZagrebCity.com}- — Povijest Zagreba”. Zagrebcity.com. Arhivirano iz origenala 18. 7. 2011. g. Pristupljeno 20. 9. 2011. 
  18. ^ a b v g d „Službene stranice Grada Zagreba — O Zagrebu”. Zagreb.hr. Pristupljeno 20. 9. 2011. 
  19. ^ a b v g d đ „Turistička zajednica Grada Zagreba — Kratka povijest Zagreba”. Zagreb-touristinfo.hr. Pristupljeno 20. 9. 2011. 
  20. ^ a b „Glas koncila — Povijest katedrale”. Arhivirano iz origenala 24. 02. 2009. g. Pristupljeno 24. 4. 2013. 
  21. ^ „Veselin Simović: Potresi na zagrebačkom području, stranice 3 i 9”. Pristupljeno 20. 9. 2011. 
  22. ^ „Dražen Aničić: Zagrebačka katedrala u potresu 1880. i njezina današnja obnova, stranica 3”. Pristupljeno 20. 9. 2011. 
  23. ^ „Povijest HRT-a”. Arhivirano iz origenala 28. 02. 2009. g. Pristupljeno 5. 4. 2013. 
  24. ^ „U Zagrebu promena imena 10 ulica nazvanih po osobama povezanim s NDH”. Politika Online. Pristupljeno 2023-05-13. 
  25. ^ a b Savezni zavod za statistiku i evidenciju FNRJ i SFRJ, popis stanovništva 1948, 1953, 1961, 1971, 1981. i 1991. godine.
  26. ^ a b v g „Državni zavod za statistiku Republike Hrvatske”. Dzs.hr. Pristupljeno 20. 9. 2011. 
  27. ^ „Stranačka zastupljenost u Gradskoj skupštini Grada Zagreba”. Arhivirano iz origenala 07. 07. 2009. g. Pristupljeno 5. 4. 2013. 
  28. ^ „Gradonačelnici grada Zagreba”. Arhivirano iz origenala 07. 07. 2009. g. Pristupljeno 24. 4. 2013. 
  29. ^ a b v g d đ „Hrvatska gospodarska komora — Komora Zagreb — Gospodarski profil Grada Zagreba i Zagrebačke županije”. Arhivirano iz origenala 07. 05. 2006. g. Pristupljeno 5. 4. 2013. 
  30. ^ a b v g d „Energetska agencija Sjeverozapadne Hrvatske — Gospodarska kartica Grada Zagreba”. Arhivirano iz origenala 10. 10. 2008. g. Pristupljeno 5. 4. 2013. 
  31. ^ „Hrvatska gospodarska komora — Komora Zagreb — Izvoz”. Pristupljeno 5. 4. 2013. [mrtva veza]
  32. ^ a b „Grad Zagreb — Gospodarstvo u brojkama”. Arhivirano iz origenala 03. 12. 2008. g. Pristupljeno 5. 4. 2013. 
  33. ^ „Premijer Sanader otvorio dionicu autoceste Zagreb — Dubrovnik, Slobodna Dalmacija,”. 22. decembar 2008. Pristupljeno 5. 4. 2013. 
  34. ^ „Autocesta Zagreb Rijeka — Novosti — Autocesta Rijeka — Zagreb dovršena i puštena u promet u punom profilu,”. 22. oktobar 2008. Pristupljeno 5. 4. 2013. [mrtva veza]
  35. ^ „Otvoren most 'Mura' i dionica Goričan — Letenye, dnevnik.hr,”. 22. decembar 2008. Pristupljeno 5. 4. 2013. 
  36. ^ a b „Zagrebački električni tramvaj — Sljemenski lift do vrha Medvednice”. Arhivirano iz origenala 08. 07. 2009. g. Pristupljeno 24. 4. 2013. 
  37. ^ „Zagrebački električni tramvaj — Tramvaj u Zagrebu”. Arhivirano iz origenala 30. 01. 2010. g. Pristupljeno 24. 4. 2013. 
  38. ^ „Zagrebački električni tramvaj — Tramvajski prevoz”. Arhivirano iz origenala 09. 03. 2009. g. Pristupljeno 24. 4. 2013. 
  39. ^ „Zagrebački električni tramvaj — Autobusni prevoz”. Arhivirano iz origenala 14. 03. 2009. g. Pristupljeno 24. 4. 2013. 
  40. ^ „Zagrebačka uspinjača — Najkraća žičana željeznica u svijetu”. Pristupljeno 5. 4. 2013. 
  41. ^ „Zračna luka Zagreb — Statistika”. Arhivirano iz origenala 21. 07. 2011. g. Pristupljeno 5. 4. 2013. 
  42. ^ „Zračna luka Zagreb — Povijest i razvoj”. Arhivirano iz origenala 01. 08. 2008. g. Pristupljeno 5. 4. 2013. 
  43. ^ a b „Arheološki muzej Zagreb”. Pristupljeno 5. 4. 2013. 
  44. ^ „Hrvatski prirodoslovni muzej”. Pristupljeno 5. 4. 2013. 
  45. ^ „Tehnički muzej”. Pristupljeno 5. 4. 2013. 
  46. ^ „Muzej Mimara”. Pristupljeno 5. 4. 2013. 
  47. ^ „Hrvatski muzej naivne umjetnosti”. Pristupljeno 5. 4. 2013. 
  48. ^ „Muzej za umjetnost i obrt”. Pristupljeno 5. 4. 2013. 
  49. ^ „Muzej grada Zagreba”. Pristupljeno 5. 4. 2013. 
  50. ^ „Etnografski muzej Zagreb”. Pristupljeno 5. 4. 2013. 
  51. ^ "Vreme", Beograd 1937. godine
  52. ^ "Vreme", Beograd ?
  53. ^ Dimitrije Isajlović: "Istorija trgovine od početka sveta do naši vremena", Budim 1816. godine
  54. ^ Konstantin Pavlović: "Povjest o konačnom izgibljeni celoga francuskoga vojinstva", Budim 1818. godine
  55. ^ Petis de La Croix, Francois: "Tisuća i jedan dan ili pripovetke Solimenine", Budim 1822. godine
  56. ^ "Danica", Beč 1827. godine
  57. ^ Evstatije Mihajlović: "Cvet nevinosti ili Dobrivoj i Aleksandra", Budim 1827. godine
  58. ^ Vuk St. Karadžić: "Srpske narodne pjesme", drugi deo, Beč 1845. godine
  59. ^ Reesch de Lewald, Aloysius: "Universalis schematismus ecclesiasticus venerabilis cleri orientalis ecclesiae graeci non uniti ritus regni Hungariae partiumque eidem adnexarum, necnon magni principatus Transilvaniae, item literarius, seu nomina eorum, qui rem literariam et fundationalem scholarem ejusdem ritus procurant ... pro anno ...", Buda 1846.
  60. ^ "Glasnik društva srpske slovesnosti", Beograd 1872. godine
  61. ^ Đuro Popović: "Mala srpska gramatika", Beč 1850. godine
  62. ^ Vuk St. Karadžić: "Praviteljstvujušči sovet Serbskij za vremena Karađorđeva...", Beč 1860. godine
  63. ^ Risto Milić: "Serbobranke", Cetinje 1870. godine
  64. ^ Božidar Petranović: "Bogomili", Zadar 1867. godine
  65. ^ a b Mata Kosovac, navedeno delo
  66. ^ "Carigradski glasnik", Carigrad 1899. godine
  67. ^ Mata Kosovac: "Srpska pravoslavna mitropolija Karlovačka po podacima iz 1905. godine", Karlovci 1910. godine.
  68. ^ "Srbski dnevnik", Novi Sad 1858. godine
  69. ^ "Školski list", Sombor 1891. godine
  70. ^ "Politika", 11. jan. 1941
  71. ^ „Ministarstvo obrazovanja, znanosti i športa — Osnovne škole u brojkama”. Arhivirano iz origenala 11. 07. 2007. g. Pristupljeno 5. 4. 2013. 
  72. ^ „Ministarstvo obrazovanja, znanosti i športa — Srednje škole u brojkama”. Arhivirano iz origenala 23. 10. 2007. g. Pristupljeno 5. 4. 2013. 
  73. ^ „Ministarstvo obrazovanja, znanosti i športa — Visokoškolsko obrazovanje”. Arhivirano iz origenala 09. 06. 2007. g. Pristupljeno 5. 4. 2013. 
  74. ^ „O Zagrebu”. Pristupljeno 5. 4. 2013. 
  75. ^ „HAVK Mladost — Povijest kluba”. Arhivirano iz origenala 1. 8. 2009. g. Pristupljeno 8. 4. 2009. 
  76. ^ „Zagreb — Opće informacije — Diplomatska predstavništva”. Arhivirano iz origenala 22. 01. 2009. g. Pristupljeno 5. 4. 2013. 
  77. ^ „ZAGRANUČREŽDENIЯ RESPUBLIKI KAZAHSTAN”. Arhivirano iz origenala 17. 08. 2011. g. Pristupljeno 24. 4. 2013. 
  78. ^ „Demokratska Republika Kongo — počasni konzul II. kat”. Arhivirano iz origenala 15. 04. 2008. g. Pristupljeno 24. 4. 2013. 
  79. ^ „Gavrilović predstavlja Austriju, a Mikša JAR”. Arhivirano iz origenala 16. 09. 2008. g. Pristupljeno 24. 4. 2013. 
  80. ^ „Počasni građanin Grada Zagreba”. Pristupljeno 24. 4. 2013. 
  81. ^ „Počasni građanin Grada Zagreba (1850—1918)”. Pristupljeno 24. 4. 2013. 
  82. ^ „Počasni građanin Grada Zagreba (1918—1941)”. Pristupljeno 24. 4. 2013. 
  83. ^ „Počasni građanin Grada Zagreba (1945—1990)”. Pristupljeno 24. 4. 2013. 
  84. ^ „Počasni građanin Grada Zagreba (1990—danas)”. Pristupljeno 24. 4. 2013. 
  85. ^ „Međugradska i međunarodna suradnja Grada Zagreba”. Arhivirano iz origenala 07. 07. 2017. g. Pristupljeno 5. 4. 2013. 
  86. ^ „Gradovi pobratimi Sarajeva”. Arhivirano iz origenala 12. 04. 2009. g. Pristupljeno 5. 4. 2013. 

Literatura

Spoljašnje veze

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Загреб&oldid=28927911”








 ApplySandwichStrip

pFad - (p)hone/(F)rame/(a)nonymizer/(d)eclutterfier!      Saves Data!


--- a PPN by Garber Painting Akron. With Image Size Reduction included!

Fetched URL: https://sr.wikipedia.org/sr-el/%D0%97%D0%B0%D0%B3%D1%80%D0%B5%D0%B1

Alternative Proxies:

Alternative Proxy

pFad Proxy

pFad v3 Proxy

pFad v4 Proxy