Li-se-pen
Li-se-pen 里斯本
[mikawaway-kalumyiti | mikawaway tu kalumyiti sakatizeng bangu]
Li-se-pen “ kamu nu Pu-taw-ya “Lisboa[liʒˈboɐ] （ⓘ）, u Pu-cin, Pu-taw-ya-kun-he-kuo a suotu atu satabakiay nu tukay, u tatelungan nu cen-ce a kanatal, malasihu kakitidaan atu tapan nu kanatal a lumaan. kakitidaan itida i Pu-taw-ya teban timulan nu Ta-si-yeng dadipasan, tukay nu amis u Sin-te’-la buyu’, timulan nu tukay u Te’-zu sa’wac nu tatahkalan, atu Lun-tun, Pa-li, Luo-ma sakalecad u Si-o satenesay nu likisian a tukayan. kitidaan nu macimacian 100.05 pin-fan-kun-li, tademaw 544,851 ku tademaw. pasu Wi-sin-cen a tukayan nu tademaw malakuuyt tu 300 wang nu tademawan, mahida u Pu-taw-ya tademaw a 27%. ayda atu Puo-e-tu masulecad u Pu-taw-ya nu tusaay a dayhiwan nu tukay.
里斯本（葡萄牙語：Lisboa[liʒˈboɐ] （ⓘ）），亦稱為葡京，是葡萄牙共和國的首都和最大都市，它也是該國的政治中心，作為政府所在地和國家元首的住所。其位置位於葡萄牙中南部大西洋沿岸，城北為辛特拉山，城南為特茹河出海口，與倫敦、巴黎、羅馬等同為西歐歷史最悠久的城市。市區面積100.05平方公里、人口544,851人。包含衛星城的都會區人口超過300萬，相當於葡萄牙人口的27%左右.。現今與波爾圖同為葡萄牙兩大代表性城市。
Li-se-pen u tukay atu ce-cya-se, u kakitidaan nu sihu atu luma’ nu tapan a kanatal. Pu-taw-ya-yi kanatal kapulungan nu hunbu itida i niyadu’ nuheni, u O-cuo-ta-lu satipan a suo-tu, itida i Ta-si-yen dadipasan.
里斯本是一個城市和直轄市，政府所在地和國家元首官邸。葡萄牙語國家共同體（CPLP）總部設在該市，是歐洲大陸最西端的首都，位於大西洋沿岸。
Li-se-pen u ginku, papacakayan, pasingbungay, nalimaan, kanatal nu sasiwbayan, cyawyi atu laliwkuan a satapangan, sipakayda i kitakit atu kanatalan nu tukay nikinkiwan tu wanlu “GaWC” a nihapuan “ kitakit nu tukay” a nganganan, sipasilac u ALPHA-ci a kanatal nu tukay, u O-cuo-ta-lu a angangan nu tatelungan a sakaudip, Li-se-pen-kan u O-cuo-ta-si-yeng dadipasan nu satabakiay a minatuan. Namahida, Li-se-pen pahikukian itida i tusepcaywal mihcaah miala tu tusiwsepsep nu taydaay a tademaw, u Pu-taw-ya sanaiay nu lawadan a pahikukiay, Yi-pi-li-pan-daw sakatulu nu sanaiay nu lawadan a pahikukian atu O-cuo tu saka tusep nu sainai’ay nu lawdan a pahikukiay.
里斯本因其在金融、商業、媒體、娛樂、藝術、國際貿易、教育和旅遊方面的重要性，依照全球化及世界城市研究網絡（GaWC）所公布之《世界級城市》名單中，被列為屬於ALPHA-級別的國際都市，也是歐洲大陸的主要經濟中心之一，里斯本港也是歐洲大西洋沿岸最大的貨櫃港之一。此外，里斯本機場在2018年接待了2900萬名乘客，是葡萄牙最繁忙的機場、伊比利半島第三繁忙的機場和歐洲第二十最繁忙的機場。
Li-se-pen u Na-o saka siwa nu taydaay musakamuay a satabakiay nu tukayan, mikilul tu Yi-se-tan-paw, Luo-ma, Pa-say-lung-na, Mi-lan, Ya-tin, Wi-ni-se, Ma-te-li atu Fuo-luo-lun-se, tusepcaywal mihcaan, Li-se-pen nu taydaay midang a tademaw makaala tu 3,539,400 ku tademaw. kitidaan nu Li-se-pen a GDP picakayan mikitalakaw tu Pu-taw-ya duma nu niyadu’an. pulung nu sakasilaculan 963 yi menyen. pulung nu siwkac saka sepat a bataan. Pu-taw-ya miawasay a kusi a hunbu itida namin i Li-se-pen niyadu’an.
里斯本是南歐第九大訪問量最大的城市，僅次於伊斯坦堡、羅馬、巴塞隆納、米蘭、雅典、威尼斯、馬德里和佛羅倫斯，2018年，里斯本共有3,539,400名遊客。里斯本地區的GDP購買力平價高於葡萄牙其他地區。其國內生產總值達963億美元，人均32,434美元。在全球總收入中排名第40位。葡萄牙跨國公司的總部大多位於里斯本地區。
Li-se-pen i kitakit u satenesay a tukayan, saka tusa nu sumamaday nu O-cuo a suo-tu, mikikaka tu aydaay nu O-cuo matabal tu pina a se-ci a nikaadihan. picidekan u U-se. Kay-sa ku panganganay “ Felicitas julia” imi u “ palipahak Kay-sa” kainaian tu nu Luo-ma-ti-kuo, namaka lima a seci lingatu, Li-se-pen a silacan Ze-e-man niyadu’ ku mikuwanay, nikuda sa itida i walu a secian hiyan nu Muo-e tademaw midebung, caycaysippic mihcaan, A-fan-suo ise debungan kina tukay, namakayda i Li-se-pen hida satu u Pu-taw-ya a cen-ce, sakaudip atu tatelungan nu lalangawan.
里斯本是世界上最古老的城市之一，也是歐洲第二古老的首都，比其他現代歐洲首都早了幾個世紀開發。尤利烏斯·凱撒將其命名為「Felicitas Julia」（意為「祝賀凱撒」，羅馬帝國滅亡後，自5世紀開始，里斯本被一系列日耳曼部落統治；後來在8世紀被摩爾人佔領。1147年，阿方索一世征服了這座城市，使得里斯本從那時起一直是葡萄牙的政治、經濟和文化中心。
namaka sin-se-ci zitay malingatu, Li-se-pen a kitidaan idaw tuku Yi-pi-li tademaw tuda mueneng, satabalay a tayniay nu tademaw u Fei-ni-ci tademaw. yu tuseplim mihcaan u Luo-ma-kun-he-kuo ku mikuwanay, tayaay mikuwanay ci Kay-sa pacakaten nida kina kitidaan malase’, pangangan han u “Felicitasjulia” imi u “ kalipahak Kay-sa”, nika makatukuh tu kunyen lima a seci kakilukilul sa debungan nu Man-cu.
自新石器時代開始，里斯本的地區已經有伊比利人居住，最早興建起來這座古城的是腓尼基人。至公元前205年起為羅馬共和國統治，當時的統治者凱撒把這個地區升格為市，並命名為「Felicitas Julia」（意為「祝賀凱撒」）。可是到公元5世紀起相繼被蠻族占領。
kunyen piccaycay mihcaan, namaka pea-fuy a Muo-e tademaw midebung i Yi-pi-li pantaw, midebung tu Li-se-pen. palutatengaan tu Tapangan u Yi-se-lan-cyaw a Muo-e tademaw itida i maci patideng tu yadahay nu Cin-cen-se, patideng tu yadahay nu lumaan atu baluhay a cabeng. pikuwanan nu Yi-se-lan-cyaw, macakat tu ku sakaudip nu macimacian, mila itiniay u tapang nu minatuan, imahini, macian nu tademaw caay namin kalecad ku palutatengaan tu Tapang idaw ku kilisetu, Mu-se-lin atu Yiw-tay tademaw.
公元711年，來自北非的摩爾人入侵伊比利半島，占領里斯本。信奉伊斯蘭教的摩爾人除了在市內興建了很多清真寺外，還建了很多房屋和新的城牆。而在伊斯蘭的統治期間，城市的經濟獲得了長足的發展，成為這一帶重要的海運港口。與此同時，市內住了信奉不同宗教的人如基督徒、穆斯林和猶太人等。
caycaysippic mihcaan, Pu-taw-ya kuowan ci A-fun mililid tu hitay mi’dis tu Muo-e- tademaw, u Li-se-pen mutiku aca tu kilisetu. caytulimnem mihcaan, Li-se-pen mula Pu-taw-ya a suo-tu, hida satu mapatideng mala O-cuo atu -Ti-cun-hay tapang nu tataydaan misiwbay a tukayan. i kitidaan katinengan, katuud ku paculilay tu nu bayu a balungaan pasu ci Wa-se-ke.D.Cya-ma-tu u Li-se-pen malingand katukuh i kitakit nu caayay kalecad nu tataydaan mitahaw, sisa, katukuh tu sabaw tu enem a seci sakacelakan ku Li-se-pen tayaw, yadahay nu kiman itawya namaka Pu-taw-ya a mabulaway nu tademw nu Pa-si katukuh i Li-se-pen, itini kasi’puca u kaysing ku masangaay, sisa u Li-se-pen mala O-cuo u tatelungan nu pacakayay.
1147年，葡萄牙國王阿方索一世率領的十字軍擊敗摩爾人，使得里斯本重回基督徒的手中。1256年，里斯本正式成為葡萄牙的首都，從此就躍升成為歐洲和地中海一帶重要的貿易城市。在地理大發現時代，很多航海家如瓦斯科·達·伽馬都是由里斯本出發到世界不同的地方探險的，因此，到了16世紀可算是里斯本最輝煌的時期，大量黃金從當時葡萄牙的殖民地巴西運到里斯本，而這裡亦盛產優質的陶瓷製品，使得里斯本成為歐洲富甲一方的商業中心。
caylimsepnem mihcaan sepat bulad sabaw siwa demiad, Li-se-pen idaw ku tabakiay nu kawaw tu Yiw-tay tademaw a militabat, maala ku 4000 nu tademawan makaala tu palasepaten nu cacayay ku mapatayay nu Yiw-tay a tademawan. caylimlucay mihcaan cacay bulad tuenem demiad, idaw ku tabakiay nu ninel i Li-se-pen . caylimwalsep mihcaan Si-pan-ya Ha-pu-se-paw-wancaw mikuwan tu Pu-taw-ya wanwi miduduc malepacaw, u Si-pan-ya a hitay midebung tu Li-se-pen, Si-pan-ya kuowan ci Fuy-li-pu ese mikutay mala Pu-taw-ya a kuowan, misakaput u Si-pan-ya ti-kuo ku sikawaway a Kun-cu-lan-pan Yi-pi-li lenmun, ya lenmun sadikuday u Pu-taw-ya itida i caynemsipsep mihcaan misiteked sa mabulesak.
1506年4月19日，里斯本發生一場針對猶太人的大屠殺，奪走了多達4000名占當時城市1/4人口的猶太人生命。1531年1月26日，里斯本發生大地震。1580年西班牙哈布斯堡王朝干涉葡萄牙王位繼承戰爭，西班牙軍隊攻占了里斯本，西班牙國王菲利普二世兼任葡萄牙國王，組成由西班牙帝國主導的共主聯邦ㄧ伊比利聯盟，聯盟最終以葡萄牙於1640年獨立而解體。
caypiclimlim mihcaan, Li-se-pen idaw ku tabakiay nu ninelan i O-cuo makaala tu siw a ci nu pihacengay nu ninel, makatuduh atu cabiyasan nu bayu makaala tu cacay a bataan nu wang ku mapatayay a tademaw, picidekan i Li-se-pen idaw ku siwa a wangan nu tademaw a mapatay, u tukay atu minatu ku pihacengay, pasuLi-wi-la-kun atu singanganay nu tuudan, kiwkay, aadihan tu cudad a luma’ u luma’ tu, kanahatu nu caayay ka luyuh nu ninelan ku lumaa’ sadikuday caay tu pakaput tu lamal a nipipesengan, hida satu ku Li-se-pen a caay tu lekal, Pu-taw-ya kanatal hida satu malingatu a nai’ ku laheci.
1755年，里斯本發生了一場歐洲史上規模最大的九級強震，火災和海嘯造成了十萬人死亡，其中在里斯本有九萬人死亡，也造成城市及港口嚴重損毀，當中包括里韋拉宮與一些著名設施、教堂、圖書館等建築物，即使在地震中沒有即時倒塌的建築物最後也抵擋不過火災而被摧毀，從此里斯本遠洋貿易的中心地位不再，葡萄牙帝國的國力也開始逐漸衰落。
nipatidengan tu nadikudan a Li-se-pen, misaahebal tu putah, dadan, u Kuo-wan atu Suo-sin miawda tu katuuday nu misangaay tu luma’ atu matinengay mikulitay patideng tu tatelungan nu maci, nika hini pabaluhay mikiyaku tu tukay, patideng tu baluhay a Pan-pa-e-se nu sangaan hidan u wayway nu lala’ a misanga tu talakaw apuyu nu silacan, u Luo-ke-ke atu Sin-ku-ten cuyi ku sapatumi’, nika sadayumen, palacacay han nu hakuna, nipisangaan tu lumaan kacan pacukedan tu sakacaay ka talaw nu ninelan.
重建後的里斯本，除了擴闊大量的廣場、道路，國王和首相也聘請了很多建築物和工程師重建市中心，更藉此機會重新規劃城市，興建了新的龐巴爾式建築依地形高低排列，採用洛可可和新古典主義裝飾，但予以簡化、自成一格，並在建築結構嵌入木樁支架防震。
sabaw siwa tu lingatu, ci Na-puo’-lun yise palekal tu pantaw kalepacawan midis tu Si-pan-ya atu Pu-taw-ya, Fa-kuo hitay mialaw tu Ma-te-li katukuh i Li-se-pen, tawyaay a tahudan yada tu namin milaliw taydan i Pa-si, u macimacian mamin tu a mapeci malawpes.caysiwcaysep mihecaan cacay a bataaan bulad tulu demiad, Li-se-pen palekal tu nikalepacawan, belihen ku cun-cu-ce, lima demiad kun-he-tan tademaw itida i Li-se-pen mihapu mapatineng tu ku Pu-taw-ya-kun-he-kuo. sakatusa nu nikalepacawan, Li-se-pen mibuhat tu adidiay nu Ta-si-yeng minatu a tukayan. ayda u Pu-taw-ya a cen-ce, tatelungan nu lalangawan, satabakiay nu minatuan atu satabakiay nu tukayan.
在19世紀初，拿破崙帝國皇帝拿破崙一世發動半島戰爭同時入侵西班牙及葡萄牙，法國軍隊占領馬德里並攻至里斯本，當時的皇室集體逃亡至巴西，而城市也受到一定程度的破壞。1910年10月3日，里斯本爆發起義，推翻君主制，5日共和黨人在里斯本市政廳宣告成立葡萄牙共和國。第二次世界大戰期間，里斯本則是少數開放的大西洋港口城市。現在她是葡萄牙的政治、文化中心，第一大港與第一大城。
caysiwpicsip mihcaan Li-se-pen mapalekal ku Kan-nay-si kemin, mapatideng tu ku Pu-taw-ya a lihalayay. caysiwwallu mihcaan, Pei-lun-ta atu Ze-nuo-ni-muo siwtawyen mala kitakit nu nababalakian a lalangawan. caysiwsiwwal mihcaan, sikawaw ku Li-se-pen tu kitakit nu Pu-lan-huy, sapatingakay u “ bayu, anu ayaway a zaysang”, pasitungus tu Li-se-pen bayuay a tukayan. nipatingakay nu Puo-lan-huy caylutu demiad, pulung han nu tadaay a tademaw makaala tu cacay a malebut ku taydaay miadih.
1974年里斯本爆發康乃馨革命，實現了葡萄牙的民主化。1983年，貝倫塔及熱諾尼莫修道院成為世界文化遺產。1998年，里斯本主辦世界博覽會，主題為「海洋，未來的資產」，以配合里斯本海洋城市的特色。博覽會舉行共132天，總計一千萬人次參觀。
https://zh.wikipedia.org/zh-tw/%E9%87%8C%E6%96%AF%E6%9C%AC