Bar Kohba İsyanı
| Bar Kohba Ayaklanması | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
 İsyan öncesi ortadoğudaki Roma eyatlerinin haritası. | |||||||
| |||||||
| Taraflar | |||||||
|
| ||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||
|
 Q. Lollius Urbicus | Akiva ben Josef | ||||||
| Güçler | |||||||
|
Legio X Fretensis legio VI Ferrata Legio III Gallica Legio III Cyrenaica Legio XXII Deiotariana Legio X Gamina Toplam 12 Lejyon 60.000-120.000 | 400.000 Yahudi isyancı ve gönüllü[1] | ||||||
| Kayıplar | |||||||
|
Çok büyük kayıp. XXII Deiotariana lejyonu imha edildi. |
580.000 Yahudi öldürüldü. 50 Yahudi kalesi yıkıldı. 1.000 kadar Yahudi köyü yerle bir edildi. Kalan Yahudiler idam ve sürgün edildi. | ||||||
| Yahudiye adı Suriye Filistini olarak değiştirildi. Simon bar Kohba kılıçtan geçirildi. İsyan liderleri kazıklara oturtuldu veya yakılarak idam edildi. Geri kalan esirler Roma'ya ve Britanya'nın çeşitli bölgelerinde hapishanelere gönderildi. | |||||||
Bar Kohba Ayaklanması (132-136) (İbranice: מרד בר כוכבא mered bar kokhba), Yahudiye topraklarında Roma İmparatorluğu'na karşı yapılmış üçüncü büyük ayaklanması ve Yahudi-Roma savaşlarının sonuncusudur. Bu ayaklanma ayrıca İkinci Yahudi-Roma savaşı, İkinci Yahudi ayaklanması, 115-117 yılları arasında gerçekleşen Kitos Savaşı dikkate alındığında Üçüncü Yahudi-Roma savaşı veya Üçüncü Yahudi ayaklanması olarak da bilinir.
Dönemin Yahudilerince "mesihvari özellikleri bulunan" Şimon Bar Kohba bu ayaklanmanın lideriydi. Ayaklanma sonucunda Yahudiye'nin bazı bölümlerinde iki yıl süreyle bağımsız bir ülke kurulması başarılmasına rağmen en nihayetinde Roma 12 birlikli ana ve yedek ordularıyla bu devleti yıktı. Roma, Yahudilerin (9 Av bayramı hariç) Kudüs'e girmesini yasakladı.
İsa'yı mesih olarak kabul eden Yahudiler (İlk Hristiyanlar) Bar Kohba ayaklanmasını desteklemedi; buna rağmen bu Yahudilerin de Kudüs'e girişi yasaklandı.[kaynak belirtilmeli] Savaşın sonunda Hristiyanlıkla Yahudilik arasında belirgin farklılıklar oluşmaya başladı.
Öncesi
[değiştir | kaynağı değiştir]70'te gerçekleşen Büyük İsyan'ın ardından, Roma İmparatorluğu bölgeyi kontrol altında tutan şövalyelerini geri çekip onun yerine bölgeye X Fretensis olarak bilinen ordu birliklerini yerleştirdi.
130'da İmparator Hadrianus, Kudüs'ü ziyaret ettikten sonra Yahudilere sıcak davranıp şehri tekrar kurma sözü verdi. Önceleri bu duruma sevinen bölgedeki Yahudiler, İmparatorun kutsal tapınağın olduğu yere Jüpiter tapınağını inşa etmek istediğini öğrenince ihanete uğradıklarını hissettiler.[2]
Bölgeye VI Ferrata birliği ilave edildi. 131'de bölgenin valisi Tineius Rufus, Kudüs'ün bulunduğu yere Aelia Capitolina isimli şehri kurma projesine başladı. "Tapınağı sabanlamak" günah olduğundan Yahudiler Roma'ya sırt çevirdi. Helenistik felsefeye göre vücudu bozmak yanlış olduğundan Romalılar sünneti yasaklayınca Yahudilerle Roma İmparatorluğu arasındaki gerginlik daha da arttı.
Ayaklanma
[değiştir | kaynağı değiştir]
Yahudi bilge Rabbi Akiva Sayılar 24:17'ye dayanarak ("Yakup'un soyundan yıldız gelsin"[3]) Şimon Bar Kohba'nın mesih olabileceğini savundu. ("Bar Kohba", Aramice "Yıldız'in oğlu" demektir.)
Bar Kohba yerine İsa'yı kendilerine mesih seçen Yahudilerin bu dönemde (dini açıdan) Yahudilerden kopup Hristiyanlığı başlattıkları düşünülür.
Yahudi liderler Birinci Yahudi-Roma savaşında yapılan hataları tekrarlamamak için bu ayaklanmayı özenle tasarladı. 132'de Bar Kohba önderliğinde Modi'in'de başlayan ayaklanma tüm yurtta yayıldı ve Kudüs'teki Roma garnizonu püskürtüldü.
"İsrail'in kurtuluş çağı"
[değiştir | kaynağı değiştir]İki buçuk yıl bağımsız bir devlet olmayı başaran bu devletin hükümdarlığını Şimon Bar Kohba yaptı ve devlet başkanı unvanına sahip oldu. "İsrail'in kurtuluş çağı" ilan edildi, belgeler imzalanıp yüklü miktarda gümüş ve bakır paralar basıldı.
Bu dönemde Sanhedrin'in başkanlığını Rabbi Akiva yapıyordu ve Tanrı'ya kurban adakları tekrar başladı.
Roma Tepkisi
[değiştir | kaynağı değiştir]Bu ayaklanma Roma'yı hazırlıksız yakaladı. Hadrianus, Roma Britanyası'ndan general Sextus Julius Severus ve ordularını çağırttı. Bu ordu, 60 yıl öncesinde ayaklanmaları bastıran Titus'un ordusundan çok daha büyüktü. Roma büyük kayıplar verdi ve XXII Deiotariana birliği dağıtıldı.[4][5]
Üç senelik bir mücadelenin ardından Kudüs'ü Roma'ya kaybeden Bar Kohba Betar kalesine çekildi ve kısa bir zaman sonra bu kale de kuşatma altına alındı. Kudüs Talmud'unda anlatıldığına göre can kaybı yüklü miktardaydı: "kanlar atlarının burunlarına yükselene kadar öldürmeye devam ettiler".[6] Ayrıca Talmud'da Roma'nın Yahudilerin ölülerini Betar'a gömme yasağının 17 sene sürdüğünü anlatır.
Sonrası
[değiştir | kaynağı değiştir]Cassius Dio'ya göre 580.000 Yahudi öldürülüp 50 kale ve 985 köy yerle bir edildi.[7][8] Talmud ise ölüleri milyonlarla açıklar. Talmud'da adı geçen rakamlar zamanında o kadar Yahudi olmadığı için gerçekçi değildir. Cassius Dio ayrıca birçok Romalı askerden haber alınamadığını belirtip Hadrianus'un senato açılışında her zaman söylediği "Siz ve çocuklarınız sağlıklıysa, ben ve ordumuz da sağlıklıdır" cümlesini sarf etmediğinden bahseder.[2]
Yahudileri ayaklanmaların kaynağı olarak gören Hadrianus, Yahudiliği kökten silmeye çalıştı. Tora kanunlarını ve İbrani takvimini yasakladı ve dini liderleri öldürttü. Yahudilerin kutsal yazıtlarını Tapınak Dağı'nda törenlerle yaktı. Tapınağın olduğu yere biri kendisi ve biri Jüpiter olmak üzere iki heykel diktirdi. Yahudiliği hafızalardan silmek için bölgenin adını haritadan sildi. Bölgenin adını Yahudiye'den, zamanında Yahudilerin azılı düşmanları olan Filistlerden esinlenerek Suriye Filistini koydu,[9][10] ve Filistin adı bugüne kadar devam etti. Kudüs'ü pagan şehrine çevirip Yahudilerin girmesini yasakladı.
Uzun vadede etkileri ve Tarihi önemi
[değiştir | kaynağı değiştir] |
Antik İsrail
İsrailoğulları
Kabileler
Devletler
Krallar
Savaşlar
Diğer
|
I. Konstantin savaşın yasını Ağlama Duvarı'nda tutmak için senede bir defaya mahsus olmak üzere (9 Av'da) Kudüs'ün kapılarını Yahudilere açtı. Yahudiler, yaklaşık 2000 yıl dağınık halde yaşarken, bölgedeki Yahudi nüfusu dönemden döneme farklılıklar gösterdi.
Modern tarihçilere göre, Bar Kohba isyanı, Yahudi tarihini etkileyen önemli bir unsurdur; büyük kayıplar yüzünden bu yıldan başlayarak Yahudi diasporası başlamıştır. Aynı tarihçiler, Birinci Yahudi-Roma savaşı'na kıyasla bu ayaklanma sonrasında daha çok Yahudi'nin öldürüldüğünü, sürüldüğünü veya köle olarak satıldığını belirtilir. Bu olaylardan sonra Yahudiliğin dini merkezi bu bölgeden Babil'e kaydı. Celile'de 2-4. yy arasında Kudüs Talmudu derlendi ve Safed Yahudiliğin (özellikle 15. yüzyılda Kabbala konusunda) dini merkezlerinden biri oldu.
Ayaklanmadan yenilgiyle çıkan Yahudilerin dini öğretilerinde değişiklikler görülmeye başlandı. Daha tutucu olmaya başlayan Yahudiler mesihlik kavramını daha soyut ve ruhani algılamaya başladılar. Talmud çağlarında Bar Kohba için sahte mesih deyip aşağılamalarına rağmen modern çağda Bar Kohba gelenekçilik ve milliyetçilikte önemli ikonlardan biri haline geldi.
Sonraki Roma'ya karşı ayaklanmalar
[değiştir | kaynağı değiştir]- 351'de ayaklanan Yahudiler ağır hasarla yenilgiye uğradılar.[11]
- 438'de İmparatoriçe Eudocia Yahudilerin tapınak bölgesine girmesini yasaklayınca, Celile'deki Yahudi cemaati Yahudileri sürgün hayatına son vermeye çağırdı.[11][12]
- Yahudiler, Sasani İmparatorluğu ile birlik olup 614'te Kudüs'ü beş yıl süreyle Bizans İmparatorluğu'ndan geri aldılar.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ 22 Şubat 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde [https://web.archive.org/web/20150222041753/http://www.livius.org/le-lh/legio/ix_hispana.html arşivlendi. [1]]
- ^ a b Cassius Dio, The Roman History
- ^ Çölde Sayım 24:17: ‘Onu görüyorum, ama şimdilik değil, Ona bakıyorum, ama yakından değil. Yakup soyundan bir yıldız çıkacak, İsrail’den bir önder yükselecek. Moavlılar’ın alınlarını, Şetoğulları’nın başlarını ezecek.
- ^ L. J. F. Keppie (2000) Legions and veterans: Roman army papers 1971-2000 Franz Steiner Verlag, ISBN 3-515-07744-8 s 228-229
- ^ livius.org account 17 Mart 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.(Legio XXII Deiotariana)
- ^ (Ta'anit 4:5)
- ^ The 'Five Good Emperors' 11 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (roman-empire.net)
- ^ Mosaic or mosaic?—The Genesis of the Israeli Language 2 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. by Zuckermann, Gilad
- ^ Erwin Fahlbusch, Geoffrey William Bromiley (2005). The encyclopedia of Christianity, Volume 4. Wm. B. Eerdmans Publishing,. ISBN 9780802824165. 30 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2010.
This is the first time that the land of hte Bible was called Palestine. (İncil topraklarının Filistin olarak adlandırılması ilk bu zaman oldu)
- ^ "History of the Term Palestine". 30 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2011.
- ^ a b Katz, Shmuel, Battleground, (1974), page 96
- ^ Avraham Yaari, Igrot Eretz Yisrael (Tel Aviv, 1943), p. 46.
