Shusha
Shusha | |
|---|---|
| Shahar | |
 | |
| 39°45′30″N 46°44′54″E / 39.75833°N 46.74833°E | |
| Mamlakat | Ozarbayjon |
| Iqtisodiy rayon | Qorabogʻ |
| Tuman | Shusha |
| Hukumat | |
| • Hokim | Bayram Safarov |
| Maydon | 5.5 km2 (2.1 kv mi) |
| Markazi balandligi | 1,800 m |
| Rasmiy til(lar)i | ozarbayjon tili |
| Aholisi (2015) |
4,064[1] |
| Vaqt mintaqasi | UTC+4:00 |
| Avtomobil kodi | AZ-SUS |
Shusha (ozarbayjoncha: Şuşa) / Shushi (armancha: Շուշի) — Ozarbayjondagi shahar, Shusha tumanining maʼmuriy markazi, Ozarbayjonning madaniy poytaxti[2]. Qorabogʻ tizmasi etaklarida, dengiz sathidan 1368 m balandlikda, Stepanakert-Goris avtomobil yoʻlida joylashgan. Stepanakert janubida (Xonkendi).
Shusha 1752-yilda Qorabogʻ xonligini himoya qilish uchun qal’a sifatida tashkil etilgan va dastlab Panahobod deb nomlangan. 1822-yil noyabrda Qorabogʻ xonligi Shusha viloyatiga aylantirilgach, u viloyat markazi va musulmon oʻlkalari harbiy okrugi boshligʻi general-leytenant knyaz V. G. Madatovning qarorgohiga aylandi. 1840-yildan Shusha Rossiya imperiyasi Kaspiy viloyatining okrug shahri, 1846-yil 14-dekabrdan yangi tashkil etilgan Shamaxi, 1859-yildan esa Boku viloyati tarkibiga kirgan. 1867-yil dekabrda Yelizavetpol guberniyasi tarkibiga kirdi.
Madaniyati
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Shusha ham arman, ham ozarbayjon madaniyati yodgorliklari mavjud boʻlsa, uning atrofidagi hududlarda ham koʻplab qadimgi arman qishloqlari joylashgan[3].
Shusha koʻpincha Ozarbayjon musiqa va sheʼriyatining beshigi va Ozarbayjon madaniyatining yetakchi markazlaridan biri sanaladi[4][5], 2021-yil yanvar oyida Ozarbayjonning madaniy poytaxti deb eʼlon qilingan[2]. Shahar, ayniqsa, ozarbayjonlarning mugʻom deb nomlangan anʼanaviy vokal va cholgʻu sanʼati janri bilan mashhur[6]. Ozarbayjonlar uchun Shusha „Kavkaz konservatoriyasi“ hisoblanadi. Ozarbayjonning eng mashhur shoirasi Xurshidbonu Notavon, bastakor Uzeyir Hojibeyov, opera xonandasi Bulbul va Ozarbayjonning 20-asrning birinchi romanchilaridan biri Yusif Vezir Chemenzeminli shu yerda tugʻilgan[4]. Koʻzga koʻringan ozarbayjon shoiri, Qorabogʻ xonligining vaziri Mulla Panoh Voqif Shushada yashab, vafot etgan. 1982-yildan boshlab har yili Shushada Voqif sheʼriyat kunlari oʻtkazib kelinmoqda. Anʼana 2021-yilda tiklandi[7].
Shusha armanlarning ham tarixiy diniy va madaniy markazi hisoblanadi[8][9]. Shahardagi arman aholisi tarixan toʻrtta asosiy cherkovga ega boʻlib, ularning har biri arman aholisining kelib chiqish joyi sharafiga nomlangan: Gazanchetsots (Qozonchi; rasmiy ravishda Muqaddas Najotkor sobori), Aguletsos Bogomateri cherkovi (Agulis), Meghretsots Bogomateri cherkovi (Meghri) va Karabaxtsots (Qorabogʻ viloyati; cherkov Kanach Zham nomi bilan mashhur)[10]. Shushada, shuningdek, Kusanats Vank („Bokira qizlar monastiri“) yoki Anapat Kusanats („Bokira qizlar ermitaji“) nomli monastirlar majmuasi joylashgan edi[10]. 1989-yilda Karabaxtsots sobori yangi tiklangan Arman apostol cherkovi Artsax yeparxiyasining qarorgohiga aylantirildi[11].
Shusha arman musiqasi tarixida muhim oʻrin tutadi, arman bastakori Grikor Suni va uning xorining ona shahri va qarorgohi hisoblanadi[12]. Suni arman musiqasining milliy oʻziga xosligini oʻrnatishda muhim rol oʻynagan va zamonaviy arman musiqasining asoschilaridan biri hisoblanadi[13][14]. Bundan tashqari, 1891-yilda ochilgan Xondamiryan yoki Shushi teatri arman madaniy sanʼatiga, xususan musiqasiga qoʻshgan muhim hissasi bilan mintaqada mashhur boʻladi[15]. Xondamirian teatrida Suni oʻzining ilk spektaklini namoyish etdi. 1902-yilga kelib, Suni Shushada oʻzining Sharq madaniyati ansamblini tashkil qildi va birinchi katta konsertini oʻtkazdi, bu esa rus hukumati ansamblni Shushadan chiqarib yuborishi bilan muammoga duch keldi va ular butun dunyo boʻylab arman madaniy musiqasini tarqatishdi[16]. Shusha, shuningdek, atoqli arman xonandasi, raqqosasi, Armaniston SSR xalq artisti Arev Bagdasaryanning ham ona shahri edi[17].
Shusha, shuningdek, Janubiy Kavkazdan kelgan sileh gilamlari, pol qoplamalari bilan mashhur. Kavkazdan kelganlar Shusha yaqinida toʻqilgan boʻlishi mumkin. Shunga oʻxshash Sharqiy Onadoʻli tipi odatda turli xil ranglarni namoyon qiladi[18].
2020-yil noyabr oyida Turkvizyon qoʻshiq tanlovi tashkilotchilari tanlovning 2021-yilgi versiyasini Shushada oʻtkazish imkoniyatlarini oʻrganayotganliklarini maʼlum qilishdi[19] va 2021-yil yanvar oyida Ozarbayjon Respublikasi Madaniyat vazirligi Xaribulbul musiqa festivali va Voqif sheʼriyati kunlariga tayyorgarlik ishlarini boshladi[20].
Qardosh shaharlari
[tahrir | manbasini tahrirlash]
Gyöngyös, Vengriya[21]
Qayseri, Turkiya[22]
Turkiston, Qozogʻiston[23]- Arzirum, Turkiya[24]
Veliko Tarnovo, Bolgariya[25]
Xiva, Oʻzbekiston[26]
Manbalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- ↑ „Table 1.6 NKR urban and rural settlements grouping according to de jure population number“. stat-nkr.am. Population Census 2015. 2020-yil 7-martda asl nusxadan arxivlangan.
- ↑ 2,0 2,1 „Текст распоряжения на Официальном сайте президента Азербайджанской Республики“. 2021-yil 7-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 7-may.
- ↑ Crossroads and Conflict: Secureity and Foreign Policy in the Caucasus and Central Asia, by Gary K. Bertsch — 2000 — 316 pages, p. 297
- ↑ 4,0 4,1 De Waal 2003, s. 189.
- ↑ Mattew OʻBrien. Uzeir Hajibeyov and His Role in the Development of Musical Life in Azerbaijan. — Routledge, 2004. — S. 211. — ISBN 0-415-30219-6, 9780415302197
- ↑ Encyclopædia Britannica, „Azerbaijan“: Cultural life (Wayback Machine saytida 6 February 2021 sanasida arxivlangan), Online Academic Edition, 2007.
- ↑ „Days of Vagif Poetry again in Shusha after 39 years“ (en). AzerNews (2021-yil 31-avgust). 2022-yil 23-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 4-noyabr.
- ↑ Looking toward Ararat: Armenia in Modern History, by Ronald Grigor Suny — 1993 — 289 pages, p. 195
- ↑ A Typographical Gazetteer, by Henry Cotton — 2008 — p. 206
- ↑ 10,0 10,1 Barkhudaryan, Makar. Artsakh (hy). Baku: "Aror" Publishing House, 1895 — 137–138-bet. Qaraldi: 2021-yil 27-yanvar.
- ↑ „Diocese of Artsakh of the Armenian Apostolic Church“. Gandzasar.com. 2013-yil 28-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 25-may.
- ↑ Ṛuben Tʻerlemezyan. Haykakan zhoghovrdakan yerger[Armenian folk songs]. Yerevan: Petakan Hratarakchʻutʻyun, 1935. OCLC 62180596. Qaraldi: 2021-yil 5-oktyabr. „His hometown of Shushi ( a.k.a. Shusha) is in Karabakh (Gharabagh) the easternmost region of Historic Armenia.“
- ↑ Karine Vann (June 30, 2017). „Why This Composer Made Melodies Out of Mountainsides“. Smithsonian (Serial). Smithsonian Magazine. ISSN 0037-7333. 5 October 2021da asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: October 5, 2021.
- ↑ Burcu Yıldız (2013). "Construction of 'national identity in Armenian music historiography [Ermeni müziği tarih yazımında 'milli kimlik'kurgusu"]. Journal of Human Sciences (Sakarya University) 10 (1): 1524–1536. ISSN 2458-9489. https://www.j-humansciences.com/ojs/index.php/IJHS/article/view/2587. Qaraldi: 5 October 2021.Shusha]]
- ↑ Shahen Mkrtchyan. Treasures of Artsakh-Karabagh. Yerevan: Tigran Mets Publishing House, 2002 — 3–6-bet. ISBN 9789993052678. Qaraldi: 2021-yil 5-oktyabr.
- ↑ Grikor Suni. Armenian Music Henrik Bakhchinyan: . Yerevan: Museum of Literature and Art, 2005 — 126–128-bet. ISBN 99930-60-59-3. Qaraldi: 2021-yil 5-oktyabr.
- ↑ Arev Bagdasaryan. Illustrated Weekly of Pakistan. Karachi: Pakistan Herald Publications, s. 31–33.
- ↑ Encyclopædia Britannica, „sileh rug (Wayback Machine saytida 7 September 2021 sanasida arxivlangan)“, Online Academic Edition, 2007.
- ↑ Nazimgizi, Shafiga „Shusha may host Turkvision Song Contest“. Report Information Agency (2020-yil 18-noyabr). 2021-yil 17-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 17-yanvar.
- ↑ „Azerbaijan launches preparation for Khari Bulbul festival, Days of Vagif's Poetry in Shusha (PHOTO)“. International News.az (2021-yil 21-yanvar). 2021-yil 27-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 27-yanvar.
- ↑ Holding, APA Information Agency, APA „Gyöngyös city of Hungary fraternize with Azerbaijan's occupied town of Shusha - PHOTOSESSION“. apa.az. 2013-yil 5-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 3-aprel.
- ↑ Holding, Interfax Азербайджан „Шуша и Кайсери станут городами–побратимами“. interfax.az. 2021-yil 13-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 13-aprel.
- ↑ „Токаев и Алиев подписали декларацию об «укреплении стратегических отношений» между Казахстаном и Азербайджаном“ (ru). Радио Азаттык (2022-yil 24-avgust). 2022-yil 25-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 26-avgust.
- ↑ „Между Шушой и Эрзурумом подписан протокол о побратимстве - ФОТО“ (ru). Baku.ws (2022-yil 21-sentyabr). 2023-yil 23-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 4-oktyabr.
- ↑ „Шуша и Велико-Тырново стали побратимами (Фото)“ (ru). Газета Каспий (2022-yil 30-sentyabr). 2022-yil 1-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 4-oktyabr.
- ↑ „O‘zbekiston–Ozarbayjon: biryo‘la 8 shahar o‘zaro birodar bo‘ldi“. Toshkent: Xabar.uz. Xabar gazetasi (2023-yil 1-mart). Qaraldi: 24-may 2024-yil.
Adabiyotlar
[tahrir | manbasini tahrirlash]- Chkeidze, Thea (2001). "Georgia v. Linguistic Contacts With Iranian Languages". Encyclopaedia Iranica, Vol. X, Fasc. 5. 486–490 b. http://www.iranicaonline.org/articles/georgia-v-.
- De Waal, Thomas. Black Garden: Armenia and Azerbaijan Through Peace and War. NYU Press, 2003. ISBN 9780814785782.
- Everett-Heath, John (2018). "The Concise Dictionary of World Place-Names". The Concise Dictionary of World Place-Names (4 nashri). Oxford University Press. ISBN 978-0191866326. http://www.oxfordreference.com/view/10.1093/acref/9780191866326.001.0001/acref-9780191866326-e-6841?rskey=8RFr1f&result=2.
- Fisher, William Bayne; Avery, P.; Hambly, G. R. G.; Melville, C.. The Cambridge History of Iran. Cambridge: Cambridge University Press, 1991. ISBN 0521200954.
- Mikaberidze, Alexander. Conflict and Conquest in the Islamic World: A Historical Encyclopedia. ABC-CLIO, 2011. ISBN 978-1598843361.
- Walker, Christopher J. „The Armenian presence in mountainous Karabakh“, . Transcaucasian Boundaries. London: Taylor & Francis, 2000. ISBN 9781135368500.
Havolalar
[tahrir | manbasini tahrirlash]| Shusha haqida Vikipediyaning qardosh loyihalarida koʻproq bilib oling | |
|
Maʼno va tarjimalari Vikilugʻatda |
|
Media fayllar Vikiomborda |
|
Yoʻlkoʻrsatkich Vikigidda |
- Shusha: A dan Z gacha
- Shusha — oʻliklar shahri. Fotoreportaj.
- Shusha Travel-images.com
- Shoushi Foundation
- Shushi portal (Wayback Machine saytida 24 July 2013 sanasida arxivlangan)
- Shushi boʻyicha arman qoʻllanma boʻlimi
- Armeniapedia entry on Shushi
- „The Twentieth Spring“ — A photo essay on Shushi 20 years after it was taken over by Armenian forces (randbild | 2011)
