1812

Туох буолбута

Кулун тутар 15 — Калифорнияҕа бастакы нуучча сэлиэнньэтэ олохтоммут — Росс холуонньа. Бу Америкаҕа Форт Росс диэн аатынан биллэр сэлиэнньэҕэ 1812 сылтан 1841 сыллаахха диэри элбэх саха олорбута, үлэлээбитэ.

Алтынньы 19 — Наполеон Улуу Аармыйата Москубаттан тахсан төттөрү чугуйуутун саҕалаабыт. Маҥнай утаа бэрээдэктээхтик чугуйан испит французтар сотору кэминэн аһыыр астара бүтэн барбыт, аармыйа ыһыллан үмүөрүспүт көй дьоҥҥо кубулуйбут.

Сэтинньи 14 — Смолиани аттыгар кыргыһыыга (сэтинньи 13-14 кк.) Петр Витгенштейн хамаандалаах нуучча сэриитэ Франция Клод Виктор уонна Николас Удино маршаллар хамаандалаах сэриилэрин үлтүрүппүт. Бу кыргыһыы французтар нууччалары тохтото сатаабыт тиһэх бөдөҥ кыргыһыылара этэ. Бу иннинэ манна, Двина өрүскэ, французтар иккитэ кыайтарбыттара: Полоцкайдааҕы иккис кыргыһыыга (алтынньы 18-20 күннэрэ) уонна Часники аттынааҕы кыргыһыыга (алтынньы 31 күнүгэр).

Сэтинньи 26 — Березина диэн өрүс таһыгар нуучча сэриитэ Арассыыйаттан тэскилээн иһэр французтары кыргыбыт. Өрүһү туорааһыҥҥа французтар өттүлэриттэн элбэх көннөрү, саллаат буолбатах дьон, дьахталлар уонна оҕолор өлбүттэрэ.

Ахсынньы 5 — Наполеон Парижка переворот буолаары гыммытын истэн, Арассыыйаҕа кыайтарбыт аармыйатын быраҕан дойдутугар айаннаабыт.
Ахсынньы 14 — Баараҕай Аармыйа (фр. Grande Armée) тиһэх саллааттара Арассыыйаттан үүрүллүбүттэр.

Олунньу 7 — Чарлз Дикенс — Англия биллиилээх суруйааччыта. Тыыннаах эрдэҕинэ ааҥыл тыллаах суруйааччылартан саамай ааҕыллар суруйааччы буолбута.