xew
Bilêvkirin
[biguhêre]Navdêr
[biguhêre]| Zayenda mê ya binavkirî | ||
|---|---|---|
| Rewş | Yekjimar | Pirjimar |
| Navkî | xew | xew |
| Îzafe | xewa | xewên |
| Çemandî | xewê | xewan |
| Nîşandera çemandî | wê xewê | wan xewan |
| Bangkirin | xewê | xewino |
| Zayenda mê ya nebinavkirî | ||
| Rewş | Yekjimar | Pirjimar |
| Navkî | xewek | xewin |
| Îzafe | xeweke | xewine |
| Çemandî | xewekê | xewinan |
xew mê
- rewşa mirov yan heywanek din tê de nivistî anku raketî anku razayî ye,
bêhişiya ku mirov êvaran dikeviyê û bi şev tê de ye û spêdeyan jê şiyar dibe - sekinîn
- Wê demê, qencîya min diket xew, xerabiya min, a ku ji ber arûzeyan hişyar dima. — (Robert Louis Stevenson, (wergêr Ciwanmerd Kulek), Meseleya Seyr a Dr. Jekyll û Mr. Hyde, Avesta, 2020, r. 70, ISBN 978-605-2246-80-1)
Herwiha
[biguhêre]Bi alfabeyên din
[biguhêre]Têkilî
[biguhêre]Bi zimanê zarokan
[biguhêre]Jê
[biguhêre]- (Lêker) di xew bûn
- (Lêker) di xew çûn
- (Lêker) di xew man
- (Lêker) ji xew rabûn
- (Lêker) ji xew rakirin
- (Lêker) xew kirin
- (Lêker) xew anîn
- (Navdêr) xewkirin
- (Navdêr) xewanîn
- berxew
- çavxew
- xewandin
- xewandî
- xewî
- xewîn
- xewînok
- xewînokî
- xewn
- xewnî
- xewno
- xewnokî
- xewnperist
- xewnperistî
- xewtin
- xewtî
- xewto
- xewtok
- xewtoyî
Etîmolojî
[biguhêre]Hevreha din ya kurmancî xewn, soranî خهو (xew) û خهون (xewn), kurdiya başûrî xew, lekî xaw, goranî/hewramî xaw, zazakî hewn, mazenderanî خو (xû), gîlekî خفت (xuft), farisî خواب (xᵛab), belûçî واب (wab), pehlewî 𐭧𐭥𐭠𐭡 (xwab), avestayî 𐬓𐬀𐬞𐬀𐬥 (xᵛapan: xew) û 𐬓𐬀𐬠𐬛𐬀- (xᵛabda-: nivistin) û 𐬓𐬀𐬟𐬥𐬀 (xᵛafna: xewn)... sanskrîtî स्वप (svapa) û स्वाप (svāpa), punjabî ਸੌਣ (sauṇ), hindî स्वप्न (svapn) û षुप्ति (ṣupti)... latviyayî sapnis, lîtwanî sãpnas... rûsî/ukraynî/makedonî сон (son), bulgarî сън (sǎn), serbokroatî са̏н / sȁn, çekî/polonî/slovakî sen... îrlandiya kevn súan... latînî somnus, romanî somn, îtalî sonno, fransî somme, sommeil, portugalî sono, spanî sueño... inglîziya kevn swebban, inglîziya niha sweb, asweve, danmarkî/norwecî sove, sovne, søvn, swêdî sova, sömn... hîtîtî 𒋗𒌒𒈦𒉿𒀭𒍝 (su-up-pár-wa-an-za /supparwanz(a)/)... yûnaniya kevn ὕπνος (húpnos)... hemû ji proto-hindûewropî *swep-.
Bo guherîna dengên *sw- yên proto-hindûewropî bi xw- di zimanên îranî de bidin ber herwiha: xwandin, xwê, xwişk...
Peyva yûnanî ὕπνος (húpnos) ketiye gelek zimanan û kurdî jî: hîpnoz, hîpnotîk...
Peyva îranî bi forma xwe ya farisî ketiye hinek zimanên Hindistan û Pakistanê jî, bo nimûne: hindî ख़्वाब (xvāb), ûrdûyî خواب (xvab, xab)
- Çavkanî:
- Chyet, Michael L. (2003): Kurdish-English Dictionary, Ferhenga Kurmancî-Inglîzî, Yale University Press.
- Horn, Paul. (1893): Grundriss der neupersischen Etymologie [Bingehê etîmolojiya farisî] (bi almanî). Strassburg
- Mackenzie, D. N. (1971), A Concise Pahlavi Dictionary, London, New York, Toronto: Oxford University Press.
- Pokorny, Julius, Ferhenga etîmolojî ya hindûewropî ["Indogermanisches etymologisches Wörterbuch (bi almanî)"], Bern, 1959
- The Tower of Babel - An Etymological Database Project [Birca Babilê - Projeyeke Danegeha Etîmolojî] (bi îngilîzî û rusî): http://starling.rinet.ru/
- Tsabolov, R. L., Ferhenga etîmolojî ya zimanê kurdî ["Цаболов, Р. Л.: Эмцмолоƨцческцц̆ словарь курδскоƨо языка"], Moskova, 2001-2010
- Watkins, Calvert, The American Heritage Dictionary of Indo-European Roots [arşîv], Houghton Mifflin Co., 2007, çapa 2em
Bi zaravayên din
[biguhêre]Werger
[biguhêre]- Afrîkansî: slaap → af
- Albanî: gjumë → sq
- Almanî: Schlaf → de nêr}
- Altayiya başûrî: уйку (uyku)
- Azerî: yuxu → az
- Başkîrî: йоҡо (yoqo)
- Bretonî: kousked → br, kousk → br, hun → br
- Bretonî: kousk → br, hun → br
- Çekî: spánek → cs
- Çînî: 睡眠 → zh (shuìmián)
- Çînî: 睡眠 → zh (shuìmián)
- Çuvaşî: ыйха (yjha)
- Danmarkî: søvn → da g
- Endonezyayî: tidur → id
- Erebiya misrî: نوم (nûm)
- Erebî: نَوْم → ar (newm)
- Ermenî: քուն → hy (kʻun)
- Esperantoyî: dormo
- Farisiya navîn: 𐭧𐭥𐭠𐭡 (xwāb)
- Farisî: خواب (xab, خواب → fa (xab, xvab)
- Fînî: uni → fi, nukkuminen → fi
- Fransî: sommeil → fr
- Gagawzî: uyku
- Galîsî: sono → gl m
- Galoyî: dormitz
- Grîkoyî: ìpuno, ìnno nêr}
- Gurcî: ძილი (ʒili)
- Holendî: slaap → nl
- Îbranî: שינה → he m (sheiná)
- Îdoyî: dormo → io
- Îngilîziya kevn: slæp
- Îngilîzî: sleep → en
- Îrlendî: codladh
- Îtalî: sonno → it
- Japonî: 眠り → ja (nemuri), 睡眠 → ja (suimin)
- Karaçay-balkarî: джукъу
- Katalanî: son → ca
- Kirgizî: уйку → ky (uyku)
- Kîkûyûyî: toro
- Komorî: tsinzi
- Koreyî: 잠 → ko (jam), 수면 → ko (sumyeon)
- Koreyî: 잠 → ko (jam)
- Kornî: cusk, hun
- Korsîkayî: sonnu
- Kotavayî: keniba
- Kumikî: юху (yuxu)
- Maorî: moe → mi
- Mecarî: alvás → hu
- Misrî: qdd
- Mongolî: нойр → mn (nojr)
- Nahwatlî: cochina
- Normandî: soumé m, dormi
- Portugalî: sono → pt
- Qazaxî: ұйқы (ūiqy)
- Romanyayî: somn → ro
- Rusî: сон → ru (son) (son) nêr}
- Samiya bakurî: nagir
- Sanskrîtî: निद्रा → sa (nidrā), स्वप (svapa), स्वाप → sa (svāpa)
- Siryaniya klasîk: ܫܢܬܐ (şintā)
- Sonxayî: jirbi
- Spanî: sueño → es
- Sûmerî: 𒅇 (u3 /u/)
- Swahîlî: usingizi → sw
- Swêdî: sömn → sv
- Şîngazîcayî: ntsindzi, mlalo
- Teteriya krîmî: yuqu
- Teterî: йокы → tt (yoqı)
- Tirkî: uyku → tr
- Tirkmenî: uky
- Tofalarî: уъйһю
- Weylsî: cwsg → cy, hun → cy
- Weylsî: cwsg → cy, hun → cy
- Ximêrî: ដំណើរដេកលក់ (dɑmnaə deɛk lʊək)
- Yakutî: уу (uu), утуйуу (utuyuu)
- Yûnanî: ύπνος → el (ýpnos) nêr}
- Yûnanî: ύπνος → el (ýpnos)
Bilêvkirin
[biguhêre]- IPA: /xau̯/
Navdêr
[biguhêre]xew