1905

Iuwen:	15e	16e	17e	18e	19e	20e iuw	21e	22e	23e	24e	25e
Jierren:	1900	1901	1902	1903	1904	1905	1906	1907	1908	1909	1910

Kalinders
Gregoriaanske kalinder	1905 MCMV
Ab urbe condita	2658
Armeenske kalinder	1354 ԹՎ ՌՅԾԴ
Etiopyske kalinder	1897 – 1898
Hebriuwske kalinder	5665 – 5666
Hindoekalinders
- Vikram Samvat	1960 – 1961
- Shaka Samvat	1827 – 1828
- Kali Yuga	5006 – 5007
Iraanske kalinder	1283 – 1284
Islamityske kalinder	1323 – 1323
Juliaanske kalinder	Gregoriaansk min 13 dgn.
Sineeske kalinder	4601 – 4602 辛辰 – 壬巳

1905 is in gewoan jier dat begjint mei in snein. (Gregoriaanske kalinder foar 1905.)

Dit jier makket ûnderdiel út fan it desennium fan 'e 1900-er jierren.

Foarfallen

• 2 jannewaris - Yn it ramt fan 'e Russysk-Japanske Oarloch komt der in ein oan it hast njoggen moannen duorjend Belis fan Port Arthur. Generaal Anatoly Stessel, de kommandant fan it garnizoen fan 'e Russyske marinebasis Port Arthur, op it Liaodong-skiereilân yn 'e Sineeske regio Mantsjoerije, jout him mei syn mannen oer oan 'e Japanners.
• 9 jannewaris - Bloedige Snein yn Ruslân: by in massale demonstraasje fan ûnwapene boargers ûnder oanfiering fan 'e otterdokse preester Georgij Gapon komme tusken de 143 en 234 minsken om as it leger it fjoer op 'e mannichte iepenet.
• 17 febrewaris - Yn Moskou wurdt by in oanslach aartshartoch Sergej Aleksandrovitsj fan Ruslân, in omke fan 'e tsaar en de gûverneur-generaal fan 'e provinsje Moskou, fermoarde.
• 20 febrewaris-10 maart - Yn 'e Slach om Mukden ferslane de Japanners yn it ramt fan 'e Russysk-Japanske Oarloch it Russyske leger fan Mantsjoerije. De Russen ferlieze 90.000 man en harren weromtocht rint út op in ûnorganisearre flecht, mar de Japanners fersaakje om dit Russyske leger folslein út te skeakeljen.
• 31 maart - De Earste Marokkaanske Krisis, ek wol bekend as de Tangerkrisis, brekt út as de Dútske keizer Willem II yn 'e Marokkaanske stêd Tanger oan lân giet, in moeting hat mei fertsjintwurdigers fan sultan Abdelazyz fan Marokko, en ferklearret dat er de soevereiniteit fan it Sultanaat Marokko stipet. Dêrmei daget er iepentlik Frankryk út, dat Marokko beskôget as ûnderdiel fan 'e eigen ynfloedssfear.
• 15 maaie - Yn 'e Amerikaanske steat Nevada wurdt de stêd Las Vegas stifte.
• 25 maaie - Yn 'e Russyske stêd Ivanovo-Voznjesensk brekt in grutte staking út dêr't sa'n 70.000 tekstylarbeiders oan meidogge. Hja protestearje û.m. tsjin harren 14-oerige wurkdei.
• 27-28 maaie - Yn 'e Slach by Tsushima wurdt de Russyske Eastseefloat, dy't hielendal om Kaap de Goede Hoop hinne fearn is om it Fiere Easten te berikken, yn it ramt fan 'e Russysk-Japanske Oarloch ferpletterjend ferslein troch de Japanners. De Russen ferlieze 8 slachskippen, in ferskaat oan lytsere marineskippen en mear as 5.000 man.
• 7 juny - It Noarske parlemint, it Storting, stimt unanym foar de opheffing fan 'e Uny mei Sweden: Noarwegen wurdt ûnôfhinklik.
• 8 juny - De Amerikaanske presidint Theodore Roosevelt biedt Ruslân en Japan bemiddeling oan om ta beëiniging fan 'e Russysk-Japanske Oarloch te kommen.
• 15 juny - Yn ferbân mei de oanboazjende spannings mei Dútslân yn it ramt fan 'e Earste Marokkaanske Krisis lûkt Frankryk alle militêre ferloffen yn.
• 22 juny - Yn it ramt fan 'e Earste Marokkaanske Krisis driget Dútslân mei it sluten fan in anty-Frânsk militêr bûnsgenoatskip mei it Sultanaat Marokko.
• 27 juny - Under de matroazen fan 'e Russyske pânserkruser de Potemkin, dat diel útmakket fan 'e Swarte-Seefloat, brekt yn 'e haven fan Odessa in rebûlje út.
• 29 juny - Tennisferiening De Vliegende Bal út Snits wurdt oprjochte.
• 1 july - De opstannige Russyske matroazen fan 'e pânserkruser de Potemkin sykje beskûl yn Roemeenje.
• 7-31 july - Yn it ramt fan Russysk-Japanske Oarloch fiert it Japanske leger de Ynvaazje fan Sachalin út, wêrby't de súdlike helte fan it grutte Sibearyske eilân Sachalin op 'e Russen ferovere wurdt.
• 25 july - By in topmoeting op in eilân yn 'e Eastsee foar de kust fan it gruthartochdom Finlân slute de Dútske keizer Willem II en de Russyske tsaar Nikolaas II in militêr bûnsgenoatskip, it Pakt fan Björkö.
• 12 augustus - It Feriene Keninkryk en Japan ferlingje harren militêre bûnsgenoatskip fan 1902 foar in perioade fan tsien jier.
• 13 augustus - By in referindum befêstiget de Noarske befolking it beslút fan it Noarske parlemint, it Storting, om 'e Uny mei Sweden te beëinigjen.
• 19 augustus - Om 'e maatskiplike ûnrêst yn Ruslân del te bêdzjen, stiet tsaar Nikolaas II de oprjochting fan in parlemint, de Dûma, ta.
• 5 septimber - De Russysk-Japanske Oarloch einiget yn in klinkende oerwinning foar Japan. De beide lannen slute ûnder Amerikaanske bemiddeling it Ferdrach fan Portsmouth.
• 16 oktober - De ûnderkening fan Britsk-Ynje, Lord Curzon, spjaltet de provinsje Bingalen, dy't mei 85 miljoen ynwenners noch amper bestjoerber is, op yn 'e nije provinsjes West-Bingalen en East-Bingalen. Under de befolking fan it gebiet is dêr in protte wjerstân tsjin.
• 30 oktober - Tsaar Nikolaas II fan Ruslân lit syn Manifest fan 17 Oktober (neffens de yn Ruslân jildige Juliaanske Kalinder) útgean. Dêryn jout er Ruslân de grûnbegjinsels fan boargerlike frijheid.
• 31 oktober - It einrapport fan 'e Ynternasjonale Undersykskommisje oangeande de Kongo wurdt presintearre. Dêryn wurde de tekoartkommings en misbrûken oan 'e kaak steld fan it bestjoer fan 'e Kongofrijsteat, de Afrikaanske priveekoloanje fan 'e Belgyske kening Leopold II.
• 10 novimber - Op 'e Russyske marinebasis Kronsjtadt, yn 'e Finske Golf, brekt in rebûlje út mank de matroazen.
• 18 novimber - It parlemint fan Noarwegen, it Storting, kiest de Deenske prins Karel fan Sleeswyk-Holstein-Sonderburg-Glücksburg út as de nije Noarske kening. Hy sil op 'e troan komme ûnder de namme fan Haakon VII.
• 4 desimber - It parlemint fan it Gruthartochdom Finlân annulearret de russifikaasjewetten, dy't û.m. it gebrûk fan 'e Russyske taal yn it iepenbier ferplichte stelle.
• 9 desimber - Yn Frankryk wurdt de skieding tusken tsjerke en steat ynfierd.
• 21 desimber - Yn 'e Russyske haadstêd Sint-Petersburch brekt in algemiene staking út ûnder arbeiders, dy't al rillegau oerslacht nei Moskou en oare stêden. As de oerheid reägearret mei it oppakken fan 'e lieders fan 'e arbeiders, ûnder wa Leon Trotski, feroaret de staking yn in wapene opstân, dy't de Russyske Revolúsje fan 1905 neamd wurdt.
• 26 desimber - Yn Dútslân wurdt it Von Schlieffenplan iepenbier. Dat is in oanfalsplan opsteld troch fjildmaarskalk Alfred von Schlieffen foar it gefal fan in grutte Jeropeeske oarloch wêrby't Dútslân op twa fronten fjochtsje moat, tsjin Ruslân yn it easten en tsjin Frankryk yn it westen. Yn ferbân mei de lange mobilisaasjetiid fan it ûnbidich grutte Russyske Ryk is it Von Schlieffen syn doel om sa fluch mooglik, mei in saneamde Blitzkrieg, de Frânsen te ferslaan, sadat de Dútsers de hannen frij hawwe tsjin 'e tiid dat Ruslân klear is om oan te fallen.

Berne

jannewaris

• 4 - Rienk Hendrik Kuipers, Nederlânsk predikant en fersetsman († 1945)
• 15 - Berend Joukes Fridsma, Frysk taalkundige en frisiast († 2005)

febrewaris

• 2 - Ayn Rand, Sovjet-Amerikaansk skriuwster († 1982)
• 6 - Irmgard Keun, Dútsk skriuwer († 1982)
• 11 - Rely Jorritsma, Fryske dichter/skriuwer († 1952)
• 27 - Thys Polstra, Frysk toanielskriuwer († 1993)

april

• 7 - Ludolf Rasterhoff, Frysk fersetsman en boargemaster († 1975)
• 8 - Bernt Evensen, Noarsk reedrider († 1979)

maaie

• 1 - Fokke Middendorp, Stellingwerfsk folkekundige, skiedkundige en publisist († 2001)
• 8 - Aelze Marten Banda, Frysk ûndernimmer († 1983)
• 11 - Ida Gerhardt, Nederlânsk dichter († 1997)
• 16 - Henry Fonda, Amerikaansk akteur († 1982)
• 20 - Gerrit Achterberg, Nederlânsk dichter († 1962)
• 29 - Harry Linthorst Homan, kommissaris fan de keninginne fan Fryslân († 1989)
• 29 - Jan Teulings, Nederlânsk akteur en filmregisseur († 1989)

juny

• 4 - Henk Aukes, Nederlânsk bestjoerder en publisist († 1999)
• 21 - Jean-Paul Sartre, Frânsk filosoof en skriuwer († 1980)

july

• 2 - George Stam, Nederlânsk oargelist, komponist en publisist († 1995)
• 13 - Bosley Crowther, Amerikaansk filmkritikus († 1981)
• 21 - Pita Grilk, Skiermûntseager dichteresse († 1980)
• 25 - Elias Canetti, Bulgaarsk-Britsk skriuwer († 1994)

augustus

• 4 - Abeid Karume, Tanzaniaansk politikus († 1972)
• 7 - Appel Ooiman, Frysk roeier († 1971)

septimber

• 3 - Sybout Jacob Nijdam, keatspionier en ûnderwiisman († 2005)
• 8 - Allert Nanne Duintjer, Nederlânsk notaris en bestjoerder († 1992)
• 18 - Greta Garbo, Amerikaansk aktrise († 1990)
• 20 - Jurjen Dreeuws, Nederlânsk plysjeman en fersetsstrider († 1984)

oktober

• 4 - Léon Orthel, Nederlânsk komponist († 1985)
• 9 - Anno Houwing, Nederlânsk plysjekommissaris belutsen by Kneppelfreed († 1983)

novimber

• 6 - Hendrik Obreen, Nederlânsk skiedkundige († 1992)

desimber

• 11 desimber - Lykle Miedema, Frysk fabrikant fan lânbou-ark († 1974)

Ferstoarn

• 11 maart - Jan Linses van der Burg, Frysk dichter (* 1864)
• 24 maart - Jules Verne, Frânsk skriuwer (* 1828)
• 14 juny - Tippu Tip, Sansibareesk slavekeapman en ûntdekkingsreizger (* 1837)
• 14 july - Klaas van Tuinen, Frysk biolooch, ûnderwizer en konservator (* 1840)
• 15 augustus - Frank Grouard, Amerikaansk ferkenner en tolk (* 1850)
• 5 septimber - Reitsje-de-Wolkens-Oan (Touch-the-Clouds), opperhaad fan 'e Lakota (* 1838)
• 15 septimber - Rein-yn-'t-Gesicht (Rain-in-the-Face), opperhaad fan 'e Lakota (* 1835)

Literatuer

romans

• Emma baronesse Orczy, The Scarlet Pimpernel (oerset yn it Frysk as De Reade Pimpernel)

Jierren:	1900	1901	1902	1903	1904	1905	1906	1907	1908	1909	1910
Iuwen:	15e	16e	17e	18e	19e	20e iuw	21e	22e	23e	24e	25e

Boarnen, noaten en referinsjes

Boarnen, noaten en/as referinsjes:

Commons Wikimedia Commons  Ofbylden dy't by dit ûnderwerp hearre, binne te finen yn de kategory 1905 fan Wikimedia Commons.