Jazigi
Jazigi (Jasi) su bili jedno od sarmatskih (iranskih) plemena, koje je živelo između Tise i Dunava, na području današnje Bačke, gde su se doselili u 1. veku nove ere, iz oblasti reke Dnjepra.
Do dolaska Jaziga, oblast između Dunava i Tise bila je naseljena Dačanima. Tokom prvih decenija 1. veka, prešavši Karpate, Jazigi zauzimaju prostor između Tise i Dunava, potiskujući Dačane sa ovog prostora na istok preko reke Tise, dok preostalo stanovništvo podpada pod njihovu vlast. Sredinom 1. veka, Jazigi dolaze na Dunavu, koji je bio granica Rimskog carstva, u sukob sa rimskim legijama. Sa Jazigima je ratovao rimski car Domicijan (89. i 92. godine), a od vremena cara Trajana, bili su na strani Rimljana. Posle Trajanove smrti (117. godine), upadali su u rimske provincije Meziju i Panoniju.
Sa Jazigima se borio i car Marko Aurelije (161–180), koji je sprečio njihovu dalju ekspanziju. Pošto su ih Rimljani 174. godine potukli, stupili su u službu Rima. Morali su da vrate rimske zarobljenike, kojih je bilo na stotine hiljada, i da stave Rimljanima na raspolaganje osam hiljada konjanika, za ratovanje u zapadnoj Evropi. Veći deo ovih konjanika završio je u Britaniji. U to vreme su razmatrani i planovi da se zemlje Jaziga uključe u sastav Rimskog carstva kao nova provincija Sarmatija.
Svega dve godine posle zaključenja mira, ponovo je izbio rat. Marko Aurelije je nameravao da uništi Jazige, ali je bio sprečen zbog ustanka na drugoj strani Carstva. U novom primirju, Jazigi su uspeli da od Rima iznude nešto povoljnije uslove: dopušteno im je da imaju svoje lađe na Dunavu, ali ne i da stanuju na dunavskim adama.
U 3. veku, Rimljani su se povukli iz Dakije ispred najezde Gota, a ovi su, u 4. veku, porobili i Jazige u Bačkoj. Posle Konstantinove pobede nad Gotima, Jazigi obnavljaju svoju samostalnost. Tokom trećeg veka, među Jazige se doseljava novi talas Sarmata sa istoka, koji postaju novi vladajući sloj društva. Prema nekim izvorima, Jazigi iz prvog talasa su tada činili srednji sloj društva, dok su niži sloj činili pokoreni starosedeoci i Sloveni. U 4. veku, među Jazigima je izbio građanski rat, koji se završio time što je celo jedno pleme, Ardagarati, pobeglo delimično Gotima, a delimično Rimljanima.
U vreme najezde Huna na ove prostore krajem 4. veka, Jazigi nestaju sa istorijske scene. Pretpostavlja se da su se Jazigi pretopili u druge narode (Gote, Slovene), koji su živeli u Bačkoj pod hunskom vlašću. Godine 448. tokom vizantijskog poslanstva Atili, član poslanstva retor Prisk opisuje stanovništvo Bačke. Jazigi se više ne spominju, a iz opisa se vidi da su stanovnici Bačke potčinjeni i eksploatisani u okviru hunske države, da im maternji jezik nije ni hunski, ni latinski, ni gotski. Zemljoradnici su, gaje proso i ječam, piju medovinu umesto vina, žive u blizini reka i prevoze se monoksilima i splavovima. Izvori iz prve polovine 6. veka ovo stanovništvo nazivaju Sklavinima.
Prema nekim izvorima, Jazigi su se posle smrti Atile oslobodili hunske vlasti, a konačno ih je potukao vizigotski kralj Teodorik 472. godine.
Neki autori dovode Jazige u vezu sa Jasima, koji se pominju u srednjovekovnoj Ugarskoj, ali ova veza nije dokazana. Prema nekim mišljenjima, Jasi potiču od Jaziga, dok su, prema drugim mišljenjima, u pitanju dve različite grupe Sarmata.
Antički pisci opisuju Sarmate kao polunomadske stanovnike široke oblasti između Volge, Dona i Urala, koji su bili u bliskom srodstvu sa Skitima, čiji su jezik i govorili. Preci Jaziga su u svojoj staroj postojbini, bogatoj stepama, bili vešti konjanici i stočari. Nastanivši se u Bačkoj oni su vremenom prihvatili sedelački način života, zbog izuzetno povoljnih uslova za zemljoradnju, koji su im nedostajali u postojbini, ali su ipak zadržali bavljenje stočarstvom i pašnjački način uzgoja stoke, kao i sklonost ka iznenadnim upadima na teritoriju rimske Panonije. Prema antičkim istorijskim izvorima, prelazili su Dunav brodovima ili su zimi upadali preko zaleđene reke na rimsku teritoriju radi pljačke.
Odnos Jaziga prema Rimskom carstvu bio je promenljiv tokom četiri veka koliko su boravili na ovom području. Periodi primirja smenjivali su se sa periodima sukoba i ratova, a ratno stanje bi se u sledećem periodu pretvaralo u saveznički ili najamnički odnos. U periodima savezničkih odnosa, Jazigima je bilo dozvoljeno, saglasno mirovnim ugovorima, da trguju sa Rimljanima. Dokaz za ove tvrdnje iz pisanih izvora su nalazi rimskog novca, keramike i bronzanih predmeta, zajedno sa sarmatskim materijalom.
O materijalnoj kulturi Jaziga imamo saznanja kako iz istorijskih izvora (Amijan Marcelin), tako i zahvaljujući nalazima iz njihovih grobova i naselja u Bačkoj. Naselja su gradili pored rečnih tokova, na blagim uzvišenjima i na lesnim terasama. Kuće su im bile poluukopane zemunice sa nadzemnim delom od jačih greda ili kolja opletenih prućem i blatom i krovom od trske, koja je rasla u izobilju u močvarnim predelima Bačke. Ove kuće su zagrevane pomoću kalotastih peći čije se ložište nalazilo unutar kuće, a odvod za dim spolja. Pod kuće je bio od nabijene zemlje, a često je unutar kuće bilo i otvoreno ognjište.
Uz kuće su ukopavali otpadne jame, trapove i silose, a u okviru naselja kopali su i bunare. Izrađivali su keramičke posude na vitlu, koje su ukrašavali glačanim geometrijskim motivima, mada su koristili i grubo, rukom pravljeno posuđe.
Žene Jaziga ukrašavale su se bogatim niskama raznobojnih perli od staklene paste, jantara, karneola, kalcedona, krečnjaka i drugog poludragog kamenja. Na formiranje materijalne kulture Jaziga u Bačkoj uticali su autohtoni dako-getski i keltski narodi, koje su Jazigi zatekli i pokorili, zatim blizina visoko razvijene rimske civilizacije u Sremu, kao i grčko-helenistički stilovi u obradi metala, koje su Jazigi doneli iz postojbine sa Ponta. Tako se stvorila jedna specifična kultura koja je trajala sve do pojave novih migracija, krajem 4. veka, kada su teritoriju Bačke preplavili Huni, Goti i Alani.
Prema nekim mišljenjima, Jazigi su bili i graditelji Rimskih Šančeva, zemljanih tvorevina u Bačkoj građenih u 3. i 4. veku, koje su služile za odbranu od neprijatelja.
Izgled sarmatskih vojnika, koji su kao saveznici učestvovali u Trajanovim Dačkim ratovima, možemo videti na reljefima sa Trajanovog stuba u Rimu. Sarmati su bili izvanredni strelci i konjanici, a koristili su i dugačka koplja i mačeve. Bili su više spretni u zasedama nego u otvorenoj borbi. Izrađivali su oklope od istruganih i uglačanih pločica od rogova, koje su međusobno pričvršćivali (poput krljušti) stepenasto preko odeće od tkanine ili kože.
- Bakadaspes, vladar Jaziga u drugom veku, koji je sa misijom svojih saplemenika došao u Sirmijum da moli cara Marka Aurelija za mir.
- Zantikus, kralj Jaziga u drugom veku, koji je sklopio mir sa carem Markom Aurelijem.
- Bekan, jedan od dva kralja Jaziga koja su poginula u borbi sa vizigotskim kraljem Teodorikom 472. godine.
- Babaj, jedan od dva kralja Jaziga koja su poginula u borbi sa vizigotskim kraljem Teodorikom 472. godine.
- Milorad Botić, Jazigi, Enciklopedija Novog Sada, sveska 9, Novi Sad, 1997.
- Milan Paroški, Novi Sad - stara varoš 7.000 godina, Novi Sad, 2008.
- Melhior Erdujhelji, Istorija Novog Sada, Veternik, 2002.
- Vojvodina, zbornik, knjiga 1, fototipsko izdanje, PROMETEJ, Novi Sad, 2008.
- Dr Aleksa Ivić, Istorija Srba u Vojvodini, Novi Sad, 1929.
- Dr Dušan J. Popović, Srbi u Vojvodini, knjiga 1, Novi Sad, 1990.
- Dr Petar Milošević, Arheologija i istorija Sirmijuma, Novi Sad, 2001.
- Dr Dušan Popov, Rimski Šančevi, Enciklopedija Novog Sada, knjiga 23, Novi Sad, 2004.
- Miodrag Milanović, Srpski stari vek, Beograd, 2008.
- Richard Brzezinski, Mariusz Mielczarek, Gerry Embleton; The Sarmatians, 600 BC-AD 450 Arhivirano 2014-07-06 na Wayback Machine-u - Sarmati, od 650. godine pne. do 450. godine n.e. (na engleskom jeziku)
- The Sarmatians Arhivirano 2014-05-02 na Wayback Machine-u - Sarmati (na engleskom jeziku)
- Mapa - Rimsko carstvo i zemlja Jaziga u 2. veku
- Mapa - Rimske provincije na Balkanu i zemlja Jaziga u 2. veku Arhivirano 2012-01-20 na Wayback Machine-u
- Mapa - antički Balkan i zemlja Jaziga
