Nebotičnik
46°03′11″N 14°30′12″E/46,053056 14,503333 nr rej. 376
| |
 Zdjęcie z 1935 roku. | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Adres |
Štefanova ulica 1 |
| Typ budynku |
wieżowiec |
| Styl architektoniczny |
neoklasycyzm, art-deco |
| Architekt |
Vladimir Šubic |
| Wysokość całkowita |
70,35 m |
| Rozpoczęcie budowy |
19 kwietnia 1931 |
| Ukończenie budowy |
21 lutego 1933 |
Położenie na mapie Słowenii  | |
| 46°03′11″N 14°30′12″E/46,053056 14,503333
| |
| Strona internetowa | |
Nebotičnik – wieżowiec w centrum Lublany w Słowenii i jeden z najlepiej rozpoznawalnych budynków w mieście. Ma trzynaście kondygnacji i wznosi się na wysokość 70,35 m. Projektantem budynku jest słoweński architekt Vladimir Šubic, a inwestorem był Słoweński Fundusz Emerytalny. Budowę rozpoczęto 19 kwietnia 1931 roku, a ukończono 21 lutego 1933 roku. Po otwarciu był to najwyższy budynek w Królestwie Jugosławii i dziewiąty najwyższy wieżowiec w Europie.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Fundusz Emerytalny ogłosił konkurs na projekt budynku przy ul Dunajewskiej. Do 3 marca 1930 roku wpłynęło 30 projektów, ale żaden nie spełniał wymagań inwestora, dlatego nie przyznano pierwszej nagrody. Trzy równorzędne otrzymali: Ivan Vurnik, Ivo Spinčič wraz z Jože Mesarem oraz Milan Sever i Bojanem Stupica. Ostatecznie projekt przygotował słoweński architekt Vladimir Šubic. Początkowy projekt przewidywał, że będzie to budynek pięciokondygnacyjny. Dopiero Jože Plečnik zaproponował, aby był wyższy i miał 8 pięter. Fundusz wystąpił o zgodę i 28 lipca 1930 roku otrzymał pozwolenie na budowę. W kolejnym z 14 kwietnia 1931 roku ustalono, że fundamenty muszą oprzeć się o litą skałę. Było to związane z zagrożeniem sejsmologicznym. Zamiast budować żelbetonową płytę grubości 1 m, wylano 16 kolumn zagłębionych w ziemię na 18 metrów. Dodatkowo zastosowano pomiędzy 15 cm płytą fundamentową a murami szczelinę, która pozwala na zabezpieczenie budynku przed ruchami sejsmicznymi[1]. Budynek zbudowano na terenie średniowiecznego klasztoru i podczas kopania fundamentów znaleziono studnię z XIII wieku. Na kamieniu węgielnym wmurowanym w 1931 roku umieszczono werset Otona Župančiča „Da naše zrno bo imelo leho in nam bo letina pod varno streho” (że nasze ziarno przyniesie plony, a nasze zbiory znajdą się pod bezpiecznym dachem)[2]
Budowę rozpoczętą 19 kwietnia 1931 roku i ukończono 21 lutego 1933 roku[3]. Wykonano wtedy plan powykonawczy, na którym naniesiono zmiany w stosunku do pierwotnego projektu. Wynika z nich, że dobudowano dwupiętrowy pawilon na 12 i 123 piętrze i cylindryczną kopułę nad nim z masztem flagowym. Taras pierwotnie nie miał zaplanowanego dachu i podczas budowy dodano drewniany[1].
Po otwarciu był to najwyższy budynek w Królestwie Jugosławii i dziewiąty najwyższy wieżowiec w Europie. Przez pewien czas pozostał najwyższym budynkiem mieszkalnym w Europie[3]. W budynku parter i pierwsze piętro pełnią funkcje usługowe, na kolejnych piętrach (do piątego) są biura. Cześć mieszkalna zajmuje piętra od szóstego do dziewiątego[4]. 12 czerwca 2007 roku fundusz emerytalny (KAD), który był ich właścicielem od 1995 roku, sprzedał piętra od dziewiątego do trzynastego na aukcji za 2 120 000 euro[5]. Kupiła je australijska firma Terra Australis, której właścicielem jest mający słoweńskie korzenie Edward Daniel Tomazin[6]. Na trzech najwyższych piętrach znajduje się kawiarnia, bar i taras widokowy[7]. Pod koniec lat 90. XX wieku podupadły i dopiero po remoncie w 2010 roku zostały ponownie otwarte. Remont nadzorował Instytut Ochrony Dziedzictwa Kulturowego Słowenii[8].
W 2003 roku wieżowiec i dwa przylegające do niego budynki mieszkalne zostały wpisane do rejestru zabytków[9].
Nazwa
[edytuj | edytuj kod]Budynek otrzymał nazwę Nebotičnik, co w języku słoweńskim oznacza wieżowiec[1].
Architektura
[edytuj | edytuj kod]
Vladimir Šubic podczas przygotowania projektu współpracował z: Ladislavem Khamem, Ivo Medvedem (który zaprojektował pawilon na tarasie), Marjanem Mušičem, Marjanem Severem i Bojanem Stupicem (wyposażenie kawiarni). Na budynku umieszczono rzeźby Lojze Dolinara (postać kobieca na bocznej fasadzie na wysokości szóstego piętra), Borisa Kalina (płaskorzeźba nad głównym wejściem) i France Gorše (cztery brązowe głowy w holu głównym)[10]. Projekt łączy styl neoklasyczny z art-deco. Konstrukcja budynku nawiązuje do klasycznego trójstronnego podziału wysokich budynków, którego pionierem był amerykański architekt Louis Sullivan. Wejście na parterze prowadzi do holu wyłożonego marmurem z kamieniołomu w Podpeci. Do górnych kondygnacji można dostać się windą lub spiralnymi schodami w centrum budynku. Dwie szybkie windy wywożą gości do kawiarni na wyższych piętrach, a trzecia wolniejsza służy mieszkańcom[11]. Klatka schodowa kończy się na dziesiątym piętrze. Budynek został zbudowany ze żelbetu i zastosowano w nim wiele innowacyjnych rozwiązań. Ma centralne ogrzewanie na olej opałowy, a woda jest dostarczana do siedmiu najwyższych pięter za pomocą pomp. Kawiarnia ma wentylację ciśnieniową, a gorąca woda jest dostarczana z piwnicy[12]. Rzeźby na loggii zostały zaprojektowane przez słoweńskiego rzeźbiarza France Gorše[9].
Nebotičnik w kulturze
[edytuj | edytuj kod]W latach 60. XX wieku zespół Bele Vrane śpiewał piosenkę Mala Terasa (Mały taras), której treść nawiązywała do tarasu Nebotičnika[4].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Lara Slivnic, The seismic isolation of the first sckyscraper in Ljubkjana, Slovenia, [w:] James Campbell i inni, Studies in Construction History: the proceedings of the Second Construction History Society Conference: The Proceedings of the Second Construction History Society Conference, Lulu.com, 23 września 2015, s. 209, ISBN 978-0-9928751-1-4 [dostęp 2020-03-27] (ang.).
- ↑ Nekoč v Ljubljani: Nebotičnik I. [online], www.delo.si, 1 marca 2016 [dostęp 2020-03-27] (słoweń.).
- ↑ a b Nebotičnik [online], architectuul.com [dostęp 2020-03-27].
- ↑ a b Old Photos: Nebotičnik [online], www.total-slovenia-news.com [dostęp 2020-03-27] (ang.).
- ↑ Vrh Nebotičnika je last Anthonyja Tomažina [online], Dnevnik [dostęp 2020-03-27].
- ↑ Davčna nad lastnika Nebotičnika [online], siol.net [dostęp 2020-03-27] (słoweń.).
- ↑ Nebotičnik – Skyscraper. Edinstveno doživetje – unique experience [online] [dostęp 2020-03-27] (ang.).
- ↑ 'Sva šla na malo teraso’ – ljubljanski Nebotičnik praznuje 80 let [online], 20 lutego 2013 [dostęp 2020-03-27].
- ↑ a b Odlok o razglasitvi stavbnega kompleksa Nebotičnika in Stanovanjskega bloka Štefanova 3 in 5 v Ljubljani za kulturni spomenik državnega pomena [online], pisrs [dostęp 2020-03-27].
- ↑ Ljubljanski Nebotičnik [online], web.archive.org, 4 marca 2016 [dostęp 2020-03-27] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-04].
- ↑ Zgodovina. Nebotičnik – Skyscraper [online] [dostęp 2020-03-27] (ang.).
- ↑ Nebotičnik [online], www.visitljubljana.com [dostęp 2020-03-27] (słoweń.).