Gepardi
| Gepardi | |
|---|---|
| |
| Një femër në Afrikën jugore | |
| Repertori akustik i gepardit | |
| Statusi i ruajtjes | |
Klasifikimi shkencor 
| |
| Mbretëria: | Animalia |
| Filumi: | Chordata |
| Klasa: | Mammalia |
| Rendi: | Carnivora |
| Nënrendi: | Feliformia |
| Familja: | Felidae |
| Nënfamija: | Felinae |
| Gjinia: | Acinonyx |
| Lloji: | A. jubatus
|
| Emri binomial | |
| Acinonyx jubatus (Schreber, 1775)
| |
| Nënllojet | |
| |
| |
| Përhapja | |
Gepardi (Acinonyx jubatus) është një mace e madhe e familjes Felidae që ndodhet në Afrikën Jugore, Veriore dhe Lindore, dhe disa lokalitete në Iran. Lloji është listuar në listen e kuqe, pasi ajo pësoi një rënie të konsiderueshme në rangun e saj historik në shekullin e 20 për shkak të humbjes së habitatit, gjuetisë, tregtisë ilegale të kafshëve dhe konfliktit me njerëzit. Deri në vitin 2016, popullsia globale e gepardit është vlerësuar në afërsisht 7,167 individë në zonat e egra. Disa vende afrikane kanë ndërmarrë hapa për të përmirësuar masat e ruajtjes së gepardit.
Është kafsha më e shpejtë e tokës. I vetmi anëtar ekzistues i gjinisë 'Acinonyx' , gepardi u përshkrua zyrtarisht nga Johann Christian Daniel von Schreber në 1775. Ai karakterizohet nga një trup i hollë, gjoksi i thellë, gezof te ndotur, kokë e vogël e rrumbullakosur, këmbë të gjata të holla dhe bisht të gjatë të ndotur. Forma e tij e lehtë e ndërtuar, e hollë është në kontrast të thellë me ndërtimin e fuqishëm të maceve të mëdha, duke e bërë më të ngjashme me pumën. gepardi arrin rreth 70 deri në 90 cm në shpatull dhe peshon 21 deri në 72 kg. Edhe pse më i gjatë se leopardi, është dukshëm më i vogël se luani dhe tigri. Në mënyrë tipike gezofi i tij i verdhë, eshte mbuluar me rreth 2,000 pika të ngurta e të zeza.
Gepardët janë aktivë kryesisht gjatë ditës, me gjuetinë e aktivitetit të tyre të madh. Meshkujt e rritur janë të shoqërueshëm pavarësisht territorialitetit të tyre, duke formuar grupe të quajtura koalicione. Femrat nuk janë territoriale; ata mund të jenë të vetmuara ose të jetojnë me pasardhësit e tyre në vargjet e shtëpisë. Ushqehen kryesisht me antilopat dhe gazelat. Ata e shohin prenë e tyre brenda 100-300 metra, të ngarkuar drejt tij dhe të vrasin atë duke atë gjatë ndjekjes dhe e kafshojnë fytin e saj për të mbytur atë në vdekje. Nje gepardt mund të arrijnë shpejtësi prej 112 km/h në breshëri të shkurtër, por kjo është e diskutueshme nga matjet më të fundit. Shpejtësia mesatare e gepardit është rreth 64 km/h. Gatopardët banojnë në një shumëllojshmëri të habitateve si: pyjet e thata, pyjet e medha dhe savanat.
Etimologjia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Emrin gepard në shqip ka hyrë nga italishtja si kalk i një fjale frënge guépard, që më vete përbën një tëhuajtje të fjalës italiane gattopardo, e përdorur si term i përgjithshëm për felinët e vegjël me njolla, posaçërisht për servalin. Mbrapashtesa -pard vjen nga latinishtja -pardus, huajtur nga greqishtja πάρδος (párdos), variant i πάρδαλις (párdalis) që më vete vjen nga pwrδnk në gjuhën sogdiane përdorur për felinët e mesëm-mëdhenj me njolla.
Emri shkencor i tij është Acinonyx jubatus: emri gjinor Acinonyx ka origjinën nga kombinimi i dy fjalëve greke: akinetos do të thotë palëvizshmëri, dhe oniks do të thotë thua. Një përkthim i përafërt i fjalës do të ishte "kthetra që nuk lëvizin", një referencë për anulimin e kufizuar (aftësia e tërheqjes brenda zambakut) të kthetrave të gepardit në krahasim me macet e tjera. Emri i veçantë jubatus do të thotë "krifë" në latinisht, duke iu referuar krifës shpinore të kësaj kafshe.
Taksonomia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Nënllojet
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Gjenetika
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Karakteristikat
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Karakteristikat e gepardi ose gatopardit jane te vecanta. Ato jane: dhembet e mprehte qe e lejojne ta mbyse sa me shpejt prene e tij, kthertat te prehta dhe ne formen e ganxhes qe e lejojne ta kape me shpejt prene, bishti qe i jep drejtim dhe ejkuliber, kembet ose putrat e tij jane "me kurriz" jane keshtu per te mos u vrare ne terrenin ku vrapon (vendin) dhe qe te frikesoje prene, shtylla kurrizore eshte e perkulshme dhe elastike qe te vrapoje sa me shpejt, gezofi i tij eshte me njolla per tu fshehur (te mos dallohet) sa me mire qe te kape prene e tij, ka koke te vogels areodinamike dhe trup me peshe te lehte qe te vrapoje sa me shpejt dhe te caje ajrin (te vrapoje lehte). Dhe shqisat qe e ndihmojns gepardi (gatopardi) te gjuaje prene jan: Shikimi,Nuhatja dhe Te Degjuarit.
Ekologjia dhe sjellja
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Shpërndarja dhe habitati
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ Bauer, H.; Belbachir, F.; Durant, S.; Hunter, L.; Marker, L.; Packer, K.; Purchase, N. (2008). "Acinonyx jubatus". IUCN Red List of Threatened Species. 2008. Marrë më 9 tetor 2008.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)