Lheite

L lheite mais porduzido i çtribuído pa l cunsumo houmano ye l de baca.

Lheite ó leite ye ua secreçon nutritiba de quelor sbranquiçada i oupaca porduzida pulas glándulas mamárias de las fémeas de ls mamíferos (ancluindo ls monotremados).

L lhíquido ye porduzido pulas células secretoras de las glándulas mamárias ó mamas (chamadas "peitos" ó "tetas"). La secreçon lhátea dua fémea dies antes i depuis de l parto se chama colostro. An grande parte de las speces, eisisten dues glándulas (ó dous cunjuntos de glándulas), ua an cada mamilo (lhocalizado na parte fruntal superior antre ls seres houmanos, ó na parte bentral de ls quadrúpedes).

Tamien se chama lheite l suco de ciertas plantas ó fruitos: lheite de coco, lheite de soja, de arroç ó de almendra. Assi i todo, pa la defeniçon científica, l termo nun se aplica als sucos de nuoçs.

Amportança

La percipal funçon de l lheite ye nutrir (alimentar) ls filhotes até que séian capazes de digerir outros quemidos. Para alhá desso, cumpre las funçones de porteger l trato gastroantestinal de las crias contra antígenos, toxinas i anflamaçones i cuntribui pa la salude metabólica, regulando ls porcessos d'oubtençon d'einergie (an special, l metabolismo de la glicose i de la ansulina).

L lheite ye la base de numerosos lhaticínios, cumo la manteiga, l queiso, l eiagurte, antre outros. Ye mui frequente l'uso de deribados de l lheite nas andústrias alimentícias, químicas i farmacéuticas, an perdutos cumo l lheite cundensado, lheite an pó, soro de lheite, caseína ó lhatose. L lheite de ls mamíferos marinos, cumo, por eisemplo, de las baleias, ye mui mais rico an gorduras i nutrientes que l de ls mamíferos terrestres.

Stória

Ourdenha manual

L cunsumo houmano de l lheite d'ourige animal ampeçou hai 11.000 anhos cula domesticaçon de l ganado durante l chamado "ótimo climático". Este porcesso se dou an special ne l Ouriente Médio, ampulsionando la Reboluçon Neolítica. L purmeiro animal domesticado fui la baca, i an seguida la cabra, aprossimadamente na mesma época; finalmente la canhona, antre 9000 i 8000 a.C..

Eesisten heipóteses, cumo la heipótese de l genótipo poupador, que supone ua mudança fundamental ne ls hábitos alimentares de las populaçones de caçadores-coletores, que passórun l'anngeri-lo sporadicamente, la fin de recebir carboidratos. Esta mudança fizo cun que las populaçones ouro-asiáticas se tornássen mais rejistentes a la diabretes tipo 2 i mais tolerantes a la lhatose, an cumparaçon cun outras populaçones houmanas, que solo mais recentemente conhecírun ls perdutos deribados de la pecuária. Assi i todo, esta heipótese nun puode ser cunfirmada, anclusibe por sou própio outor. James V. Neel la refutou, alegando que las defrenças ouserbadas nas populaçones poderien ser atrebuídas a outros fatores ambientales.

Durante la Antiguidade i la Eidade Média, l lheite era mui defícel de se cunserbar i antoce era cunsumido fresco ó an forma de queiso. Cul tiempo, fúrun sendo zambolbidos outros lhaticínios, cumo la manteiga.

La Reboluçon Andustrial na Ouropa, por buolta de 1830, trouxe la possibelidade de trasportar l lheite fresco de zonas rurales a las grandes cidades, grácias la melhories ne l sistema de trasportes. Cul tiempo, aparecírun nuobos strumientos na andústria de porcessamiento de l lheite. Un de ls mais coincidos ye l de la pasteurizaçon, sugerida para ser ousada ne l lheite an 1886 pul químico microbiologista alman Franz von Soxhlet.

Estas einobaçones cunseguírun que l lheite ganhasse un aspeto mais soudable, tiempos de cunserbaçon mais prebesibles i porcessamiento mais heigiénico.

Biologie

L mamífero Eomaia scansoria fui l'ancestral de ls mamíferos placentairos i acradita-se que cuntaba cula capacidade de porduzir lheite cumo ls mamíferos de l'atualidade.

La porduçon de lheite para nutrir las crias puode ser un salto eibolutibo associado al hormónio prolatina. Acradita-se que ls mamíferos procédan dun grupo próssimo als tritelodóntidos, de fines de l período triássico. Hai andícios de qu'eilhes yá dában senhales de lhatáncia.
Sabe-se qu'alguas speces de peixes de l género Uaru (Família Cichlidae) nútren sues crias cun un fluido semelhante al lheite.
L Crop milk stá persente an dibersos grupos de abes, cumo las palombas, ls flamingos i ls pinguines. De l punto de bista biológico, trata-se dun berdadeiro lheite, secretado por glándulas specializadas.

Antre las muitas teories eisistentes, fui proposto que la porduçon de lheite surgiu porque ls antepassados mammaliaformes tenien uobos cun casca dóndio, cumo ls atuales monotremados, l que probocaba sue rápida zeidrataçon. L lheite serie anton ua modificaçon de la secreçon de las glándulas sudoríparas, çtinada a trasferir auga als uobos. Outros outores, nua teorie que puode ser cumplementar a a anterior, oupinan que las glándulas mamárias proceden de l sistema eimune inato i que la lhataçon serie, an parte, ua repuosta anflamatória al dano ne ls tecidos i a l'anfeçon. Inda qu'eisistan deficuldades, bários anfoques acércan la data d'apariçon de l lheite na stória eibolutiba:

La necidade eibolutiba d'alimentar las crias ye sastifeita cula porduçon de lheite própia de ls mamíferos.

• An purmeiro lhugar, la caseína ten ua funçon, cumportamiento i anclusibe motibos struturales similares a la bitelogenina. La caseína apareciu antre 200 i 310 milhones d'anhos atrás. Ouserba-se que, inda qu'an monotremas inda eisista la bitelogenina, eilha fui sustituída als poucos pula caseína, premitindo un menor tamanho de ls uobos i finalmente sue retençon antra-uterina.
• Por outra lhado, ouserban-se modificaçones anatómicas ne ls cinodontos abançados que solo se splican pula apariçon de la lhatáncia, cumo l pequeinho tamanho corporal, uossos eipipúbicos i baixo nible de reposiçon dental.

L fócil mais antigo de ls mamíferos placentairos çcubierto até l momiento ye l de l Eomaia scansoria, un pequeinho animal que steriormente se assemelhaba als roedors atuales i bibeu hai 125 milhones d'anhos durante l período Cretáceo. Ye quaije cierto qu'este animal porduzia lheite cumo ls mamíferos placentairos atuales.

Genética, stologie i citologie

Perparaçon stológica dua glándula mamária houmana tingida cun Eag 1

La genética de l lheite trata, an parte, de çcrebir ls genes amplicados an sue biossíntese, assi cumo sue regulaçon i, por outra, de la seleçon de raças ó andebíduos ó sue modificaçon genética para oumentar la porduçon, sue calidade ó outelidade. Desto tamien se acupa la zotecnia.

Regulaçon

La porduçon de lheite stá regulada por hourmónios lhatogénicos (ansulina, prolatina i glucocorticóides), citocinas i fatores de crecimiento i por sustrato. Estes atíban fatores de trascriçon, tales cumo Stat5 (atibado por prolatina). Bárias sequéncias desses fatores fúrun eidantificadas, cumo l'anterior i tamien ls seguintes: BLGe-1, OCT-1, C/EBP, Gr, Ets-1, YY1, Fator 5, Ying Yang 1 i la proteína de lhigaçon al fator CCAAT. Estes eilemientos ándan-se giralmente nua çtáncia bariable, cunforme la spece (nas caseínas houmanas sensibles al cálcio ye ua de las mais çtantes de l'ourige de trascriçon, la -4700/ -4550 nucleótideos) i se reúnen an grupos (clusters) que cunténen tanto eilemientos negatibos cumo positibos, regulando-se por cumbinaçones de fatores, d'adonde decorre la grande bariabelidade na regulaçon de cada proteína. Por eisemplo, las caseínas parécen regular-se andependientemente uas de las outras. (Fox i McSweenee, 2003) Ls trascritores (mRNA) de las proteínas de l lheite chégan a custituir de 60 a 80% de todo l RNA persente nua célula eipitelial durante la lhatáncia.

Genómica

Las redes de regulaçon génica na porduçon de lheite inda nun son bien cumprendidas. A partir dun studo rializado mediante microarrays, lhocalizaçon telemoble, anteraçones anterprotéicas i recuolha de dados génicos na lhiteratura, fui possible strair alguas cunclusones gerales:

• Cerca dun terço de l trascritoma stá ambolbido na custruçon, funcionamiento i çmuntaige de l'apareilho de lhatáncia.
• Ls genes ambolbidos ne l'apareilho de secreçon son trascritos antes de la lhatáncia.
• Todos ls trascritores andógenos deríban de menos de 100 genes.
• Anquanto alguns genes son trascritos caratelisticamente próssimo al ampeço de la lhatáncia, este ampeço ye mediado percipalmente de forma pós-trascrecional.
• La secreçon de materiales durante la lhatáncia passa nó por subrerregulaçon de funçones genómicas nuobas, mas por ua supresson trascricional generalizada de funçones cumo la degradaçon de porteínas i quemunicaçones célula-ambiente.

Citologie

Las células eipiteliales secretoras de lheite apartan atibamente ls materiales procedentes de ls basos sanguíneos circundantes, al que dou l nome de "barreira mamária" (an analogie a la barreira heimatoencefálica). Ua beç franqueada la barreira, las células oubtén ls precursores que percísan pa la fabricaçon de lheite atrabeç de sue nembrana basal i basolateral, que serien: íones, glucose, ácidos gordurosos i aminoácidos. An ruminantes tamien se outeliza l acetato i l β-heidroxibutirato cumo precursores. Alguas proteínas, an special las eimunoglobulinas tamien puoden traspassar esta barreira. L lheite ye spulso pula nembrana apical. Ls lhípidios de l lheite sintetízan-se ne l reticlo andoplásmico lhiso, tanto que la caseína debe maturar-se ne l aparato de Golgi, adonde tamien ten lhugar la biossíntese de la lhatose.

Stologie

De l punto de bista stológico, l lheite porduç-se nas glándulas mamárias, que son ua eiboluçon por heipertrofia de las glándulas sudoríparas apócrinas associadas al pelo, que eisiste ne ls ornitorrincos. La glándula mamária atiba ye cumpuosto por lhóbulos, cada un de ls quales ten numerosos albéolos i estes, por sue beç, son rebestidos por células eipiteliales cúbicas altas ó baixas, dependendo de l ciclo d'atebidade, que son las ancarregadas de porduzir l lheite. Antre estas i la lhámina basal de l'albéolo se ancontran alguas células mioepiteliales striadas. L'eipitélio de ls dutos antre ls albéolos ye un bun eisemplo d'eipitélio biestratificado cúbico (Bloom-Fawcet, 1999).

Defeniçon i oubtençon

Strutura dua glándula mamária houmana durante la lhatáncia: 1-Gordura, 2-Lhóbulo de l duto lhatífero, 3-Lhóbulo, 4-Tecido conetibo, 5-Teta lhatífero, 6-Duto lhatífero.

Puode-se defenir l lheite d'acordo culs seguintes aspetos:

• Biológico: ye ua sustáncia secretada pula fémea de ls mamíferos cula finalidade de nutrir a las crias.
• Lhegal: perduto de la ourdenha dun mamífero son i que nun repersenta peligro pa l cunsumo houmano.
• Técnico ó físico-químico: sistema an eiquilíbrio, custituído por trés sistemas çpersos: seluçon, emulson i suspenson.
• Zotécnico: l perduto benido de l'ourdenha cumpleta i eininterruta, an cundiçones d'heigiene, de bacas soudables, bien alimentadas i çcansadas.

Animales pordutores de lheite

Atualmente, l lheite que mais se outeliza na porduçon de lhaticínios ye l de baca (debido a las propiadades que ten, a las quantidades que se oubtén, agradable sabor, fácele digeston, assi cumo la grande quantidade de deribados oubtidos). Assi i todo, nun ye la único que se cunsume. Tamien son cunsumidos l lheite de cabra, asna, égua, camela, antre outras. L cunsumo de detreminados tipos de lheite depende de la region i l tipo d'animales çponibles. L lheite de cabra ye eideal para fazer doce de lheite i nas regiones árticas usa-se l lheite de baleia. L lheite d'asna i de égua son ls que cunténen menos gordura, anquanto l de foca cuntén 50% a mais.

L lheite d'ourige houmana nun ye porduzido nin çtribuído an scala andustrial. Assi i todo, puode oubter-se mediante donaçones. Eesisten bancos de lheite que ancarrégan-se de recolhé-lo para porporcioná-lo a las ninos prematuras ó alérgicas que nun puoden cunsumi-lo d'outro modo. An nible mundial, eisisten bárias speces d'animales de las que se puode oubter lheite: la canhona, la cabra, la égua, la burra, la camela (i outras camélidas, cumo la llama ó la alpaca), la eaka, la búfala, la rena i la fémea de l alce.

L lheite probeniente de la baca (Bos taurus) ye l mais amportante pa la dieta houmana i l que ten mais aplicaçones andustriales.

L lheite de baca de la raça Holstein ye la que se amprega cun maior frequencia nas quintas lheiteras.

• La baca ouropeia i índica (Bos taurus) ampeçou a ser domesticada hai 11 mil anhos cun dues lhinhas maternas çtintas, ua pa las bacas ouropeias i outra pa las índicas. L'ancestral de l'atual Bos taurus se chamaba Bos primigenius. Trataba-se dun bobino de chifres grandes que fui domesticado ne l Ouriente Médio, spalhou-se por parte de la África, i dou lhugar a la famosa raça zebu de la Ásia central. L zebu ye balorizado por sou belume de chicha i por sou lheite. La bariante ouropeia de l Bos primigenius ten ls chifres mais cúrtios i ye adatada pa la criaçon an stablos. Ye la que dou ourige al maior cunjunto de raças lheiteiras cumo la Holstein, Guernsey, Jersey, etc.

• L búfalo: L chamado búfalo d'auga (Bubalus bubalis) fui domesticado an 3000 a. C. na Mesopotámia. Este animal ye mui sensible al calor i sou nome denota l questume que ten de meter-se na auga para proteger-se del. An giral, ye pouco coincido ne l Oucidente. Ls árabes trouxírun nel pa l Ouriente Médio durante la Eidade Média (700 a. C.). Sou uso an ciertas zonas de la Ouropa data daqueilha época. Por eisemplo, na eilaboraçon de la famosa mozzarella de búfala eitaliana. Ls perdutos eilaborados cun lheite de búfala ampéçan a sustituir, an alguas quemunidades, ls porduzidos cun lheite de baca.

• L'iaque:, chamado cientificamente Bos grunniens, ye un bobino de pelaige lhonga que cuntribui de forma fundamental na alimentaçon de las populaçones de l Tibet i de la Ásia central. Ten un lheite rico an proteínas i an gorduras (sue cuncentraçon ye superior a la de la de baca). Ls tibetanos eilaboran cul manteigas i defrentes lhaticínios fermentados. Un de ls mais coincidos ye l xá cun manteiga salgado.

L Dius mitológico Zeus ourdenhando la cabra amalteia.

• La canhona: fui domesticada ne l lhebante mediterráneo, percipalmente a partir de la spece Ovis aries. A partir d'eibidéncias arqueológicas, cinco lhinhas mitocondriales porduzidas antre 9000 i 8000 fúrun eidantificadas a. C. L lheite de canhona ye mais rico an cuntenido gorduroso que l lheite de búfalo i anclusibe ye mais rico an cuntenido protéico. Ye mui balorizado nas culturas mediterráneas.

• La cabra: ampeçou a ser domesticada percipalmente ne l bal de l Eufrates i ne ls montes Zagros, a partir de la spece Capra hircus aprossimadamente al mesmo tiempo que las bacas (10.500 anhos). Ten un lheite cun un sabor i aroma fuortes. L lheite caprino ye un pouco defrente de l de canhona, percipalmente ne l sabor, cuntén ua maior quantidade de sales, l que le dá l sabor lhebemente salgado. Para alhá desso, ye mais rica an natas (caseinatos), i apersenta maiores nibles de cálcio. L lheite de cabras apersenta an sue cumposiçon maior teor de α-caseína aliado al tamanho de las micelas de gordura séren menores quando cumparado cun lheite de baca, l que le dá caratelísticas medicinales, sendo mui outelizado ne l cuntrole de porblemas d'antoleráncia a lheite d'outras speces, porblemas respiratórios cumo asma, bronquite i porblemas gastrointestinales. Cula gordura deste lheite fabrica-se l queiso de cabra, eiagurte, i atualmente cosméticos. Dentre las raças caprinas specializadas na porduçon de lheite çtácan-se las cabras: Saanen, Pardo Alpina, Toggenbourg, Alpina Amaricana i Anglo-Nubiana.

• L camelo ye un animal lhoinge de ls bobídeos i caprídeos (cabras i canhonas). Fui domesticado an 2500 a.C. na Ásia Central. L sou lheite ye mui apreciado ne ls climas áridos, ne ls quales alguas culturas l'outelizan custantemente, por eisemplo, ne l noroeste de la África.

• La llama i la alpaca: Son animales quemuns na Cordilheira de ls Andes na América de l Sul. Sue porduçon lhátea se çtina percipalmente al cunsumo lhocal i nun ten grande projeçon andustrial.

• Cerbídeos: An dibersas populaçones próssimas al Ártico, ye frequente l cunsumo de l lheite de cerbídeos, cumo la rena (Rangifer tarandus) i la fémea de l'alce (Alces alces). Esta redadeira se comercializa na Rússia i na Suécia. Alguns studos sugíren que puode proteger ls ninos contra las malinas gastroantestinales.
• Eiquídeos: La porduçon de lheite de égua ye mui amportante para muitas populaçones de las stepes de la Ásia central, an special pa la porduçon dun deribado fermentado chamado kumis, que ye cunsumido crudo i ten un poderoso eifeito lhaxante. Este lheite ten cuntenido mais eilebado an heidratos de carbono que l de cabra ó baca i, por esso, ye melhor para fermentados alcoólicos. Stima-se que na Rússia eisistan 230.000 cabalhos dedicados a la porduçon de Kumis. L lheite de asna ye un de ls mais semelhantes al houmano quanto a la cumposiçon. Studos fúrun rializados cun éisito para admenistrá-lo cumo alimiento l ninos alérgicos al lheite de baca. Tamien eisisten quintas an Bélgica que porducen lheite d'asna para usos cosméticos. Ua de las pessonas de las chamadas "stremamente lhongebas", la eiquatoriana Maria Ester Capovilla, que morriu cun quaije 117 anhos, alegou que l segredo de sue lhongebidade era l cunsumo diairo deste tipo de lheite. L lheite de zebra cumbertiu-se an artigo de lhuxo demandado por melionairos scéntricos.

L'ourdenha

Ourdenhadeira macánica que funciona mediante suçon la bácuo. Note-se que las bombas de chupar chégan até arriba de las tetas para eibitar que l lheite saia de l baldo ó qu'haba dano a las tetas.

Las técnicas d'ourdenha son basicamente dues:

• Manual: Ye perciso lhimpar l úbere de l'animal de maneira ascética (esto ye, cun un xabon special i ousando siempre auga potable) para eibitar cuntaminar l'animal cun mastite. Depuis, l'ourdenhador siempre debe mirar diretamente la barriga de la baca, posicionar a mano dreita nua teta de l úbere, anquanto cula squierda se agarra outros, ne l mesmo praino de a mano, mas, ne l praino posterior de l úbere, i depuis ambertir custantemente. Esto senefica que cada mano ourdenha un par de tetas, anquanto ua agarra l'anterior dun par, l'outra tira l posterior d'outro par.
• Macánica: Outeliza ua bomba de suçon qu'ourdenha a la baca na mesmo orde de l'ourdenha manual. Strai l lheite la bácuo. La defrencia reside an que l faç an menos tiempo i sin risco de causar dano al tecido de l úbere. Amprega-se nas andústrias i an alguas quintass adonde l ganado lheiteiro ye mui grande. Las bombas de suçon dében ser lhimpas cun ua seluçon de eiodo a 4%.

Al rializar l'ourdenha, siempre dében rializar-se trés tarefas:

1. Zeinfeçon de la teta : la teta debe ser lhimpa cun auga corriente i de buona qualidade i pdiçncialmente tratada cun heipoclorito de sódio.
2. Testes clínicos Esto se rializa cun ua caneca telada cun fondo preto. Ls trés purmeiros jatos de cada teta debe ser çcartado i mais trés jatos seran lhançados lheite subre caneca, debe-se ouserbar se l lheite depositado subre la caneca forma glumos, pus la persença deilhes puode ser senhal de que l'animal apersenta quadro de mastite. Outra forma de dianosticar la mastite ye atrabeç de l'eisame CMT (California Mastite Test) ó teste de la raquete. L diagnóstico ye feito cun ua raquete que ye fábricada cun quatros cumpartimientos un para cada teto, adonde bai la seluçon CMT i l procedimiento de coleta de l'amostra ye rializado de la mesma forma de la caneca, i l lheite na persença de la seluçon CMT eirá reagir cul lheite i quando este stubir quadros de mastite el quedará cun aspeto de gel ó até formaçon de glumos dependendo de l quadro de mastite, i l'aspeto será cumparado cula tabela padron que ben acumpanhado de la seluçon CMT.
3. Secar la teta: Debe ser rializada cun papel toalha çcartable, afin d'eibitar possibles cuntaminaçones dua baca para outra.
4. Cuidado pós ourdenha: Passado l'ourdenha ls tetos dében ser zeinfetados cun seluçon d'iodo glicerinado esta seluçon ye para ancerrar l duto lhatífero. Desta forma se eibita que la teta se anfete. Passado l'ourdenha la fémea debe ser mantenida de pie ne l mínimo por ua hora, para eibitar cuntaminaçones cul tierra, ua beç que, ls dutos inda ancontran-se abiertos. I cunsegue manter las fémeas an pie oufrendo alimiento de buona qualidade passado l'ourdenha.

Alguns eisemplos de glándulas mamárias

• 
  Bobino
• 
  Cochino
• 
  Oubino
• 
  Houmano

Caratelísticas gerales

Nin todos ls lheites de ls mamíferos ténen las mesmas propiadades. Puode-se dezir que, an regra, l lheite ye un lhíquido de quelor branca i un cachico biscoso, cuja cumposiçon i caratelísticas físico-químicas barian sensiblemente segundo las speces animales, i anclusibe segundo las defrentes raças. Estas caratelísticas tamien barian ne l curso de l período de la lhataçon, assi cumo ne l curso de sou tratamiento.

“Pul aspeto simples dun lhíquido branco, l lheite ye un de ls alimientos mais cumplexos de la natureza. Repersenta un eiquilíbrio antre la seluçon aquosa, eimulson fina de glóbulos de gordura i ua suspenson coloidal de proteínas cun alguas partículas gasosas - gáç carbónico i ouxigénio.”

Propiadades físicas

L lheite de bobino ten ua densidade média de 1,032 g/ml. Ye ua mistura cumplexa i heiterogénea cumpuosta por un sistema coloidal de trés fases:

• Seluçon: ls minerales assi cumo ls heidratos de carbono se ancontran dissolbidos na auga.
• Suspenson: las sustáncias proteicas se ancontran cula auga an suspenson.
• Emulson: la gordura an auga se apersenta cumo eimulson.

Cuntén ua proporçon amportante de auga (cerca de 87%). L resto custitui l strato seco que repersenta 130 gramas (g) por l, sendo la gordura de 35 a 45 g.

Outros cumponentes percipales son ls glucídios lhatose, las proteínas i ls lhipídios. Ls cumponentes ourgánicos (glucídios, lhípidos, proteínas, bitaminas), i ls cumponentes minerales (Ca, Na, K, Mg, Cl). L lheite cuntén defrentes grupos de nutrientes. Las sustancias ourgánicas (glúcidos, lhípidos, proteínas) stan persentes an quantidades mais l menos eiguales i custituen la percipal fuonte d'einergie. Estes nutrientes se debeden an eilemientos custrutores, las proteínas, i an cumpuostos einergéticos, ls glucídios i ls lhipídios.

Apersentaçon de l lheite ne l mercado

Ber tamien: Lháteo

La bariadade de lhaticínios eisistentes ne l mercado i ls çtintos tratamientos de lheite ye cada beç maior, cumo deixa splícito l retrato arriba dun mercado sueco.

L'apersentaçon de l lheite ne l mercado ye bariable i l que, giral, aceita-se l'altaraçon de sues propiadades para sastifazer las perferéncias de ls cunsumidores. Ua altaraçon mui frequente ye la zeidratá-lo (Lhiofelizaçon), tornando-lo lheite an pó, l que facelita sou trasporte i armazenaige. Tamien ye normal reduzir l cuntenido de gordura, oumentar l de cálcio i ajuntar sabores.

Ls requesitos que debe cumprir un perduto para classeficar-se nas defrentes catadories barian mui d'acordo cula defeniçon de cada paíç:

• Antegral: ten cuntenido an gordura de 3.2%
• Lheite znatado: cuntenido gorduroso anferior a 0.3%
• Semi-znatado: cun un cuntenido gorduroso antre 1.5 i 1.8%
• Saborizado: ye l lheite açucrado ó edulcorado a la que se adicionan sabores tales cumo morangano, cacau an pó, canielha, baunilha, etc. Normalmente son znatados l semi znatadas.
• Galatita: plástico duro oubtido de l coalho de l lheite ó mais specificamente a partir de la caseína i de l formol.
• Lheite an pó l Lhiofelizado: lheite de l qual se strai 95% de auga mediante porcessos de atomizaçon i eibaporaçon. Apersenta-se nun pó de quelor creme. Para sou cunsumo, solo ye perciso adicionar auga ó lheite.
• Lheite cundensado, cuncentrado ó eibaporado: deste lheite, l'auga fui an parte straída i el ten aspeto mais spesso que l lheite fluido normal. Puode tener açucre, adicionado ó nó.
• Lheite anriquecido: son preparados lháteos als quales se ajunta algun perduto de balor nutritibo cumo bitaminas, cálcio, cerilha, omega-3 etc.

Las cuntrobérsias sociales de l cunsumo de lheite

Inda que l lheite seia un alimiento natural i nutritibo, sue oubtençon, tratamiento i publicidade ten gerado cuntrobérsia, que tubo sou auge an 1960 i qu'atualmente cuntina mais mais cumo tendéncia eideológica que cumo reboluçon cultural. L lheite gerou dibersas polémicas nas quales grande bariadade d'argumientos fui apersentada, de las quales las dues mais amportantes seran abordadas a seguir.

L bien-star animal

La percipal rezon desta cuntrobérsia ye la forma pula qual se oubtén l lheite de ls animales. L tema an queston ye la forma pula qual l'home trata ls animales para sastifazer sues necidades básicas.

Cumo acuntece cun todos ls mamíferos, la fémea solo de la lheite depuis de dar a la luç. Dende decorre que la bida dun perdutor de lheite stá baseada na anseminaçon custante i na criaçon pecuária. Muitos métodos atuales assegúran la bariabelidade de caratelísticas de l lheite cula anseminaçon artificial (que cunsiste an antroduzir na parracha de la fémea sémen dun macho) na qual l sémen ousado ye de l mesmo macho para to l ganado.

Alguas pesquisas demunstrórun l grande dano que esses métodos d'oubtençon causan als aniamis. Las cundiçones de ls traumas causados a estes nun son sclusibos de l'andústria lheiteira, mas de la mentalidade houmana (ls traumas que puoden tener ls animales de quintas, tamien puoden tener ls que stan an catibeiro, ls de circo ó mesmo ls de stimaçon) i l'uso deste argumiento para tirar l lheite de la dieta houmana caiu an desuso porque nun ye un porblema tipicamente andustrial, mas cuncernente al tratamiento de l'animal. D'eigual modo, sugeriu-se que serie preferible adquirir l cálcio d'outros alimientos que ténen maior abundáncia deste eilemiento. Outras pesquisas demunstrórun que l lheite de ls mamíferos nun ye ançpensable pa l ser houmano i qu'este aquestumou-se eibolutibamente al sou cunsumo. Quando l nino angere lheite de sue mai, recibe l fator bífido (n-acetil-d-glucosamina) que propicia l crecimiento de l Actobacillus bifidus ne l'antestino de l bebé, adonde porduç grandes quantidades de ácido lhático a partir de lhatose, qu'oumenta l'acideç de l'antestino i einibe l zambolbimiento de microrganismos patógenos que puoden afetar seriamente l recén-nacido; mais tarde, l fator ye sustituído pul L. acidophilus, pa l que nun ye necessairo l lheite. De la mesma maneira, l lheite d'outros mamíferos cuntén cumpuostos sclusibos para cada spece que son outelizados biologicamente por sues respetibas crias. Mas ye amportante acrecentar inda qu'essas pesquisas detreminan esso an cundiçones naturales: l mundo an que bibemos oubriga l cuorpo houmano a sou cunsumo, por eisemplo, an zonas adonde la quantidade d'heidróxidos, óxidos i ácidos fracos ne l'aire ye eilebada, a fin de mantener l'eiquilíbrio de l meio ácido de l cuorpo. Situaçon eigual acuntece an lhugares cun altos índices de radiaçon. I l mundo acelerado an que bibemos amplica adquirir calories de maneira rápida: l lheite ye ua fuonte ancrible de calorias por sou cumplexo sistema biológico, sin porduzir altaraçones ne l cuorpo (eicetuando, claro, quando sou cunsumo ye scessibo).

Tamien se argumenta, por eisemplo, que ye un grande trauma pa la fémea perder la sue cria, puosto qu'esta será bendida ó até mesmo sacrificada. Afirma-se que las bacas, al perder ua cria, múgen dolorosamente. Definen, anton, l trauma cumo un anstinto materno natural, cumo l que spurmenta ua mulhier al perder un filho. Esta postura perdiu peso quando se demunstrou que ls animales ténen cumportamientos defrentes quando stan an stado salbaige i quando stan an catibeiro. Neste, ls animales ténen menos zambolbido l sistema de maternidade, puosto que las bacas nunca la spurmentórun. Demunstrou-se anton qu'acuntecie l mesmo culs animales de cumpanha: la mai nun spurmenta tristeza quando ye apartada de la cria i al alrobés. Assi, ls animales domésticos se aténen al cuidado houmano i, inda que nun se saba se l'animal se lhembra de ls parientes, ye cierto que nun sinta tristeza.

Bariadades

• De baca, ó bobino ye lhargamente outelizado na alimentaçon houmana, i rico an bitamina A i cálcio.
• De búfala, mui apreciado i mais gorduroso que l lheite bobino.
• De cabra, eisisten cuntrobérsias quanto al cunsumo, mas alguns anstitutos apúntan el cumo sendo l tipo de lheite mais cunsumido ne l mundo.
• De camela, mui apreciado antre ls beduínos, pobo nómada de l norte de África.
• De égua, cunsumida na Ásia Central, outelizada na fabricaçon de la bubida Kumis

Lheite houmano

Un bebé alimentando-se cun lheite materno.

Ber artigo percipal: Lheite materno

Chama-se lheite materno l lheite porduzido pulas mulhieres i que ye outelizado para alimentar ls bebés. L lheite materno ye la purmeira i percipal fuonte de nutriçon de ls recén-nacidos até que se tórnen atos a comer i digerir ls quemidos sólidos.

• Ten caratelísticas bariadas dependendo de l'eidade gestacional de l recén-nacido i cronológica de l recén-nacido i de la duraçon de l'amamentaçon an si.
• Ye porduzido pula mai dun recén-nacido prematuro ó nó, ten grande quantidade de eimunoglobulinas (anticorpos).
• Ne ls purmeiros dies d'eidade l lheite ten caratelísticas bien defrentes, cuntendo pouca gordura i mais eimunoglobulinas, ye l chamado colostro.
• Antre ls houmanos, ye bastante quemun que la mai tenga pouco lheite lhougo passado l parto, percipalmente se fur sou purmeiro filho. La "decida" de l lheite puode demorar até uns quatro dies i ye coincida cumo apojadura.

Digeston

D'acordo cun Studo publicado na rebista Proceedings of the National Academy of Sciences, ls seres houmanos de l neolítico persentes na Ouropa nun tenien l gene de la lhatase persente an sous DNAs, l que sugere que éran antolerantes al lheite; ua beç que sin la lhatase, buber lheite puode causar anchaço, delores abdominales i diarreia. Tal studo fui possible grácias als eisames de DNA straído de squeletos.

Ber tamien

• Lhataçon
• Lheite an pó
• Doce de lheite
• Lheite de soja
• Lheite cundensado
• Lheite achoclatado
• Lhaticínios
• Andústria de lhaticínios
• Queiso