Powiat przeworski

Powiat przeworski – powiat w Polsce, w województwie podkarpackim, utworzony w 1999 r. w ramach reformy administracyjnej. Jego siedzibą jest Przeworsk.

Herb powiatu przeworskiego

Podział administracyjny

W skład powiatu wchodzą: Gminy miejskie

   Przeworsk

Gminy miejsko-wiejskie

   Kańczuga
   Sieniawa

Gminy wiejskie

   Adamówka
   Gać
   Jawornik Polski
   Przeworsk
   Tryńcza
   Zarzecze

Miasta

   Przeworsk
   Kańczuga
   Sieniawa

Sąsiednie powiaty

   lubaczowski
   jarosławski
   przemyski
   rzeszowski
   łańcucki
   leżajski
   biłgorajski (lubelskie)

Warto zobaczyć

w Przeworsku

Zabytki Zespół klasztorny Bożogrobców: Bazylika Ducha Świętego i Kaplica Grobu Bożego Gotycki kościół oo. Bernardynów Kościół Matki Boskiej Śnieżnej w zespole klasztornym Sióstr Szarytek Kościół pw. Chrystusa Króla Pałac Lubomirskich XVII-wieczny modrzewiowy dwór w skansenie „Pastewnik” Ratusz Mury obronne Willa Zajączkowskich z 1912 r. Willa przy ul. Lubomirskich 12 Przymurowe domy tkaczy przy ul. Kilińskiego

Zespół zabytków miasta Przeworska (XIV – XIX) figuruje w Rejestrze Zabytków (nr rej.: A-712 z 6.12.1972)[44] Kościoły i obiekty sakralne

   Zespół gotyckiego obronnego klasztoru Bożogrobców:
       Bazylika kolegiacka Ducha Świętego – jeden z najcenniejszych obiektów gotyckich w Polsce, wzniesiona w latach 1430–1473, z fundacji Rafała Tarnowskiego, w 1640 r. kościół i klasztor otoczono murami, w 1785 r. pokryto wieżę blachą miedzianą, w 1845 r. obniżono dach. Do elementów wyposażenia należą: spiżowa chrzcielnica gotycka (1400), gotyckie epitafium Rafała Tarnowskiego (1491 r., ołtarz główny w stylu baroku toskańskiego (1693), barokowa ambona (1713), barokowe stalle (1751))[7].
       Kaplica Bożego Grobu – wzniesiona w latach 1692–1712, znajduje się w niej wierna replika Grobu Bożego z Jerozolimy, unikat w skali kraju od 2012 r. Sanktuarium Grobu Bożego[7]. W 2007 r. obiekt zajął 5. miejsce w plebiscycie gazety „Nowiny” na 7 cudów Podkarpacia[45].
       Klasztor (obecnie plebania) – siedziba przełożonych prowincji ruskiej Zakonu Bożogrobców, ostatni męski klasztor bożogrobców w Europie (w 1846 r. w Przeworsku zmarł ostatni bożogrobiec o. Kasper Mizerski)[7].
   Zespół gotyckiego obronnego klasztoru Bernardynów:
       Kościół Świętej Barbary – obiekt gotycki, fundowany przez Rafała Tarnowskiego w 1461 r., przekazany bernardynom w 1465 r., w 1489 r. konsekrowany, w 1512 r. kościół otoczono murem obronnym, w 1619–1621 wzniesiono manierystyczny szczyt nad prezbiterium, w 1631 r. kościół zyskał wystrój barokowy. Elementy wnętrza to: barokowy ołtarz główny, osiem iluzjonistycznych rokokowych ołtarzy bocznych w formie fresków, ambona (1600), stalle (1646), obrazy Lekszyckiego z XVII w. Kościół jest ośrodkiem kultu Matki Bożej Pocieszenia, Świętego Antoniego i Świętego Klemensa[7].
       Kaplica Świętego Antoniego – wybudowana w 1757 r. jako Kaplica Pana Jezusa Biczowanego, w latach 1894–1962 znajdował się w niej Cudowny Obraz Matki Bożej Pocieszenia Przeworskiej, a od 1962 r. Cudowny Obraz Świętego Antoniego autorstwa Lekszyckiego[7].
       Klasztor – obiekt gotycki, wzniesiony w 4. ćw. XV w., w 1664 r. założono studium teologii moralnej oraz języka łacińskiego dla młodzieży zakonnej, w latach 1822–1869 znajdował się tam dom poprawczy dla duchownych wszystkich diecezji galicyjskich, zaś w latach 1951–1969 mieścił się w nim nowicjat[7].
   Zespół barokowego klasztoru ss. Szarytek:
       Kościół Matki Bożej Śnieżnej – obiekt wzniesiony w latach 1768–1780 (fundacja Antoniego i Zofii Lubomirskich) na miejscu dawnego szpitala Świętego Ducha. We wnętrzu znajdują się trzy barokowe ołtarze, w głównym umieszczono Cudowny Obraz Matki Bożej Śnieżnej pochodzący z nieistniejącego kościoła pod tym wezwaniem.
       Klasztor – pochodzi z 2. poł. XVIII w., mieścił szpital i słynną szkołę dla dziewcząt, obecnie siostry prowadzą Dom Opieki i przedszkole[7].
       Spichrz – z 1869 r.[7]
   Kopiec Tatarski w Przeworsku – usypany na pamiątkę odparcia przez mieszczan najazdu tatarskiego w 1624 r., znajduje się przy dawnym trakcie ruskim, na kopcu usytuowana jest XVII-wieczna kapliczka w formie murowanej kolumny[7].

Pałace, dwory i wille

   Zespół Pałacowo-Parkowy w Przeworsku – obiekt powstał z inicjatywy księcia Henryka Lubomirskiego na miejscu wcześniejszego zamku, prace przy pałacu prowadzili Piotr Aigner oraz Fryderyk Baumann, budowę zakończono w 1807 r.; w pałacu znajdowały się liczne dzieła sztuki (obrazy, książki, numizmaty) zagrabione przez Niemców i Rosjan. Oprócz pałacu w parku urządzonym w stylu angielskim znajdują się oranżeria, stajnie cugowe, oficyny, dom ogrodnika i koniuszego[7].
   Dwór Habichta – obiekt wybudowany w 1922 r. dla Ernesta Habichta, pełnomocnika Ordynacji Lubomirskich, znajduje się przy ul. Skłodowskiej-Curie, na tzw. Podzamczu[13].
   Dwór Skaliszów – obiekt położony na Błoniu Browarnym, wzniesiony w 1929 r. według projektu burmistrza Walentego Rybackiego[7].
   Willa Zajączkowskich – obiekt z 1912 r. z charakterystyczną drewnianą werandą i loggią, ul. Krakowska[7].
   Willa Ordynacka – ul. Niepodległości, siedziba Prokuratury[7].
   Willa – budynek z pocz. XX w., ul. Lubomirskich 12
   Zabudowa ulicy Lubomirskich – zespół budynków willowych zamieszkiwanych przez pracowników przeworskiej cukrowni[7].

Obiekty użyteczności publicznej

   Ratusz – wzniesiony w pierwszej połowie XV w., przez wieki siedziba magistratu, wagi miejskiej oraz sądu wójtowsko-ławniczego, przebudowany w 1909 r. – wzniesiono wówczas obecną wieżę z loggią i nadano konstrukcji dachowej formę mansardową. Na wieży znajduje się zegar oraz symbol sądów miejskich i stosowania kary śmierci, czyli ręka z mieczem (ius gladi), a nad nim herb miasta – Leliwa[13]. Na wieży ratusza znajduje się platforma widokowa udostępniona dla zwiedzających[46]
   Zespół dworca kolei wąskotorowej Przeworsk Główny – obiekty związane z eksploatacją wąskotorowej linii kolejowej Przeworsk – Dynów[13]
   Gmach Szkoły Muzycznej (1912)[7]
   Budynek dawnej Szkoły Męskiej (1904)[13]
   Budynek dawnego Urzędu Podatkowego i Kasy Zaliczkowej (1900)[7]
   Budynek Starej Poczty i Starostwa (1905)[7]
   Gmach Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”[7]
   Oberża – XVII w., ul. Krakowska[13]
   Stary Cmentarz – założony w 1866 r., na jego terenie znajdują się liczne, zabytkowe nagrobki, miejsce spoczynku wielu wybitnych przeworszczan, powstańców listopadowych i styczniowych[13]
   Więzienie pańszczyźniane – XVIII-wieczny budynek użytkowany jako więzienie dla okolicznych chłopów, następnie użytkowany przez Ordynację Przeworską

Architektura obronna

   Mury obronne – Przeworsk będąc w średniowieczu strategicznie położonym miastem posiadał od 1512 r. rozbudowywany system murów obronnych, w ich obrębie zlokalizowanych było 5 baszt i 3 bramy, zachowały się fragmenty murów przy Klasztorze oo. Bernardynów i Bazylice Ducha Świętego oraz przy ulicach: Tkackiej, Kazimierzowskiej, Kilińskiego[7].

Kamienice i domy mieszczańskie

   Jedyny w Polsce żywy skansen – zajazd Pastewnik – łączy w sobie funkcje muzealną z gastronomiczno-hotelarską, powstał dla skutecznego ratowania drewnianego budownictwa Ziemi Przeworskiej, wśród umieszczonych tam obiektów na uwagę zasługuje m.in. XVII-wieczny dwór z Krzeczowic, Dom Maślarza oraz Kuźnia[7].
   Drewniane domy przymurowe przy ul. Kilińskiego – zespół unikalnych domów tkaczy, których tylną ścianę stanowi mur miejski, porównywane do Złotej Uliczki w Pradze[7]
   Dom Ćwierzów – drewniany budynek z 1794 r., ul. Bernardyńska 3[7]
   Dom Fuhrmanów – drewniano-murowany budynek z 1731 r., ul. Bernardyńska 5[7]
   Kamienica miejska nr 2 – neobarokowy budynek, ul. Piłsudskiego[13]
   Kamienica Anaszkiewiczów – 1798 r., ul. Rynek 13[13]
   Kamienica Dąbrowieckiego – eklektyczny narożny budynek z 1914 r., ul. Piłsudskiego 7
   Kamienica Mirkiewiczów – k. XVIII w., ul. Rynek 3[13]
   Kamienica Pieniążków – secesyjna kamienica przeworskiego adwokata z 1928 r., obecnie mieści Muzeum Społeczne PTTK, ul. Marii Konopnickiej[13]
   Kamienica Pretoriusa – neobarokowy budynek z 1910 r., ul. Piłsudskiego 4[7]
   Apteka Pod Duchem Świętym – ul. Rynek 6[13]

poza Przeworskiem

droga