Aslan bəy Qardaşov üçün mənbəyə bax

{{Yaxşı məqalə}}
{{Vəzifəli şəxs
 |şəkil           = Aslan bey Gardashov.jpg
 |şəklin izahı    = Aslan bəy 1907-ci ildə
 |vəzifə          = [[Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti]]nin əkinçilik və dövlət əmlakı naziri
 |bayraq          = Coat of Arms of the Azerbaijan Democratic Republic.png
 |bayraq2         = Flag of Azerbaijan.svg
 |başlanğıc       = 14 mart 1919
 |son             = 22 dekabr 1919
 |əvvəlki         = [[Xosrov bəy Sultanov]] {{sfn|Vəkilov|1998|p=35}}
 |sonrakı         = ''vəzifə ləğv olundu''
 |hökumət         = [[I Yusifbəyli hökuməti]]
 |vəzifə_2        = [[Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamentinin üzvləri|Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamentinin üzvü]]
 |bayraq_2        = Coat of Arms of the Azerbaijan Democratic Republic.png
 |bayraq2_2       = Flag of Azerbaijan.svg
 |başlanğıc_2     = 7 dekabr 1918
 |son_2           = 27 aprel 1920
 |fraksiya_2      = Əhrar fraksiyası
 |vəzifə_3        = [[Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamenti]]ndə Əhrar fraksiyasının sədri
 |başlanğıc_3     = 1 noyabr 1919
 |son_3           = 27 aprel 1920
 |əvvəlki_3       = ''vəzifə təsis olundu''
 |sonrakı_3       = ''vəzifə ləğv olundu''
 |vəzifə_4        = [[Əhrar Partiyası (Azərbaycan)|Əhrar Partiyasının]] sədri
 |başlanğıc_4     = Payız 1918
 |son_4           = 27 aprel 1920
 |əvvəlki_4       = ''vəzifə təsis olundu''
 |sonrakı_4       = ''vəzifə ləğv olundu''
 |vəzifə_5        = [[Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Milli Şurası]]nın üzvü
 |bayraq_5        = Coat of Arms of the Azerbaijan Democratic Republic.png
 |bayraq2_5       = Flag of Azerbaijan.svg
 |başlanğıc_5     = 27 may 1918
 |son_5           = 7 dekabr 1918
 |fraksiya_5      = Müsavat və demokratik bitərəflər fraksiyası
 |vəzifə_6        = [[Zaqafqaziya Seymi]]nin üzvü
 |bayraq_6        = Flag of the Transcaucasian Federation.svg
 |bayraq2_6       = Flag of the Transcaucasian Federation.svg
 |başlanğıc_6     = 23 fevral 1918
 |son_6           = 26 may 1918
 |fraksiya_6      = [[Zaqafqaziya Seyminin Müsəlman fraksiyası|Müsəlman fraksiyası]]
 |başlıq2_6       = Qrup
 |mətn2_6         = Müsavat və demokratik bitərəflər qrupu
 |vəzifə_7        = [[Rusiya imperiyası II Dövlət Duması]]nın üzvü
 |bayraq_7        = Flag of Russian Empire.svg
 |bayraq2_7       = Lesser Coat of Arms of Russian Empire.svg
 |başlanğıc_7     = 20 fevral 1907
 |son_7           = 3 iyun 1907
 |əvvəlki_7       = ''yoxdur''
 |sonrakı_7       = [[İbrahim bəy Heydərov]]
 |seçki dairəsi_7 = Dağıstan oblastı və Zaqatala dairəsi
 |vətəndaşlığı    = {{Rusİmp}}<br>{{ADR}}<br>
 |atası           = Əli ağa Qardaşov
}}
'''Aslan bəy Əli ağa oğlu Qardaşov''' ({{dil-az2|آسلان بی قارداشوو}}; {{DVTY}}) — [[Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti]]nin əkinçilik və dövlət əmlakı naziri, [[Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamentinin üzvləri|Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamentinin üzvü]], Əhrar fraksiyasının sədri, [[Əhrar Partiyası (Azərbaycan)|Əhrar Partiyasının]] sədri, [[Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Milli Şurası]]nın üzvü, [[Zaqafqaziya Seymi]]nin və [[Zaqafqaziya Seyminin Müsəlman fraksiyası]] üzvü, [[Rusiya imperiyası II Dövlət Duması]]nın üzvü.{{sfn|Боиович|1907|p=454}} Sovet hökumətinə qarşı qaldırılmış [[Zaqatala üsyanı (1920)|Zaqatala üsyanının]] liderlərindən biri.

Aslan bəy Qardaşov Dağıstan oblastı və Zaqatala dairəsindən bitərəf namizəd olaraq [[Rusiya imperiyası II Dövlət Duması]]nın üzvü, 27 may 1918-ci ildə isə [[Müsavat Partiyası|Müsavat]] üzvü olaraq [[Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Milli Şurası]]nın üzvü seçilmişdir. Aslan bəy Qardaşov [[Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Milli Şurası|Milli Şura]] üzvlüyündən birbaşa [[Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamentinin üzvləri|Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamentinin üzvü]] seçilmişdir. Lakin o, burada yeni yaranmış [[Əhrar Partiyası (Azərbaycan)|Əhrar Partiyası]] üzvü olaraq fəaliyyət göstərmişdir.

O, [[Azərbaycanın İstiqlal Bəyannaməsi|Azərbaycan İstiqlal Bəyannaməsinin]] lehinə səs vermişdir. Aslan bəy Qardaşov [[I Yusifbəyli hökuməti]]ndə [[Əhrar Partiyası (Azərbaycan)|Əhrar Partiyası]] adından əkinçilik və dövlət əmlakı naziri olmuşdur.

O, əvvəlcə Zaqatalanın Dağlılar Respublikasına<ref name=":2" />, sonra Osmanlı İmperiyasına{{sfn|Хапизов, Шахбан, С. М. Галбацев|2016|p=150}}, daha sonra isə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinə{{sfn|Cümhuriyyət Qurucuları|2018|p=265-370}} birləşdirilməsini dəstəkləmişdir. Lakin [[aprel işğalı]]ndan sonra [[Gürcüstan Demokratik Respublikası]] ilə anlaşaraq Zaqatalanın Gürcüstana<ref name=":2" /> birləşdirilməsini dəstəkləmişdir.

Aslan bəyin 21 iyul 1920-ci ildə güllələndiyi deyilsə də, Zaqatalada yaşayan qohumlarının məlumatına görə, üsyan yatırıldıqdan sonra o, əvvəl [[Gürcüstan]]a, oradan da Türkiyəyə mühacirətə gedib.

== Həyatı ==
Aslan bəy Əli ağa oğlu 1866-cı ildə [[Zaqatala]] dairəsinin [[Çökəkoba]] kəndində anadan olmuşdur. Əvvəlcə Zaqatala qəza məktəbində, daha sonra [[Zaqafqaziya Müəllimlər Seminariyası]]nda təhsil almışdır. [[İstanbul Universiteti]]ndə təhsilini davam etdirmişdir. Daha sonra Zaqatalaya qayıdan Aslan bəy 1895-ci ildə Zaqatala dairəsinin Caromuxax bölgəsində katib işləmişdir.{{sfn|Кавказский календарь на 1895 год|1894|p=165}} 1900-cü ildən isə Zaqatala Dairə Həbsxana Mütəxəssisləri Şurasının direktoru olmuşdur.{{sfn|Кавказский календарь на 1910 год|1909|p=420}}{{sfn|Кавказский календарь на 1900 год|1899|p=224}}{{sfn|Кавказский календарь на 1905 год|1904|p=254}}

Aslan bəyin 21 iyul 1920-ci ildə güllələndiyi<ref>{{Cite web |title=Aslan bəy Qardaşov. |url=http://axc.preslib.az/ru_a9.html |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20180514123028/http://axc.preslib.az/ru_a9.html |archive-date=2018-05-14 |access-date=2021-08-03}}</ref> deyilsə də, dəqiq məlumat yoxdur.

Zaqatalada yaşayan qohumlarının məlumatına görə, üsyan yatırıldıqdan sonra o, əvvəl [[Gürcüstan]]a, oradan da Türkiyəyə mühacirətə gedib. O, 1934-cü ildə Zaqataladakı ailəsinə Türkiyədən məktub və şəkil göndərə bilib. Orada Aslan bəyin yeni ailə qurduğu məlum olub. Şəkildə yeni ailə qurduğu ikinci həyat yoldaşı ilə bərabər azyaşlı oğlunun da görüntüsü vardı.{{sfn|Cümhuriyyət Qurucuları|2018|p=265-370}}

Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin 1933-cü ilin martın 21-də Varşavada Azərbaycan Milli Mərkəzi ilə bağlı hazırladığı anketdə təşkilatın fəaliyyəti haqqında məlumatlar yazılmışdır. Eyni zamanda, anketdə Azərbaycan Milli Mərkəzinin Əlimərdan bəy Topçubaşova və hazırda Türkiyədə yaşayan yaşlı və əlil vəziyyətdə olan Aslan bəy Qardaşova kömək etdiyi qeyd edilmişdir.{{sfn|İsxakov|2011|p=61}}

Bundan başqa [[Məhəmməd Əmin Rəsulzadə]]nin 1937-ci ilin iyulun 22-də Varşavada Polşa Məxfi İdarəsi üçün hazırladığı Azərbaycanın mühacirətdəki tanınmış xadimləri siyahısında Aslan bəy Qardaşovun da 14-cü sırada adı yazılmışdır.{{sfn|İsxakov|2011|p=254}}

== Siyasi fəaliyyəti ==
[[Fayl:Members of the 2nd State Duma.jpg|left|thumb|300x300px|[[Rusiya imperiyası II Dövlət Duması]]nın üzvləri: oturanlardan soldan 1-ci Aslan bəy Qardaşov]]

=== Rusiya imperiyası və keçid dövrü ===
Aslan bəy Qardaşov Dağıstan oblastı və Zaqatala dairəsindən bitərəf namizəd olaraq [[Rusiya imperiyası II Dövlət Duması]]nın üzvü seçilmişdir.{{sfn|Боиович|1907|p=454}} [[Rusiya imperiyası II Dövlət Duması]] üzvlərinə həsr olunmuş məlumat kitabçasında haqqında belə yazılmışdır:{{sfn|Боиович|1907|p=454}}
{{Sitat|Qardaşov, Aslan bəy Əliağa oğlu.

Solçu

Tatar. Kəndli təbəqəsindən seçilib. Orta təhsillidir. Müəllimdir.}}

Aslan bəy Qardaşov əvvəlcə Zaqatala dairəsinin Dağıstana birləşdirilməsi tərəfdarı olmuşdur.<ref name=":2">{{Cite web |title=“Zaqatala problemi” – Dağıstan, Gürcüstan və Azərbaycan üçbucağında |url=https://azlogos.eu/zaqatala-problemi-dagistan-gurcustan-v%C9%99-az%C9%99rbaycan-ucbucaginda/ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210707043123/https://azlogos.eu/zaqatala-problemi-dagistan-gurcustan-v%C9%99-az%C9%99rbaycan-ucbucaginda/ |archive-date=2021-07-07 |access-date=2021-08-05}}</ref>

Aslan bəy Qardaşov 23 fevral tarixində təşkil olunan [[Zaqafqaziya Seymi]]nin tərkibinə daxil edilmişdir.<ref name="Adam">{{cite web |title=Biographies Bank. Aslan bəy Qardaşov. |url=http://www.adam.az/az.php?subaction=showfull&id=1286022937&archive=&start_from=&ucat=4,37&go=headlines |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120512142151/http://www.adam.az/az.php?subaction=showfull&id=1286022937&archive=&start_from=&ucat=4,37&go=headlines |archive-date=2012-05-12 |access-date=2011-12-12}}</ref><ref>{{cite web
 | url          = http://www.azerbaijan.az/_History/_Middle/middle_03_a.html
 | title        = AZƏRBAYCAN XALQ CÜMHURİYYƏTİ – ŞƏRQDƏ İLK PARLAMENTLİ RESPUBLİKA
 | trans-title  = Azerbaijan Democratic Republic – First Republic in the East
 | access-date  = 2011-12-12
 | archive-date = 2012-10-22
 | archive-url  = https://web.archive.org/web/20121022013401/http://www.azerbaijan.az/_History/_Middle/middle_03_a.html
 | url-status   = live
}}</ref> O burada Müsavat və demokratik bitərəflər qrupunun və [[Zaqafqaziya Seyminin Müsəlman fraksiyası|Müsəlman fraksiyasının]] üzvü olmuşdur.{{sfn|Mahmudov|2004|p=456}}<ref>{{Cite web |title=Azərbaycan Milli Şurası |url=https://axc.preslib.az/az/page/VpHdsxhFQJ |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210627113950/https://axc.preslib.az/az/page/VpHdsxhFQJ |archive-date=2021-06-27 |access-date=2021-08-04}}</ref>

27 may 1918-ci ildə isə [[Müsavat Partiyası|Müsavat]] üzvü olaraq [[Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Milli Şurası]]nın üzvü seçilmişdir. O, [[Azərbaycanın İstiqlal Bəyannaməsi|Azərbaycan İstiqlal Bəyannaməsinin]] lehinə səs vermişdir.<ref>{{cite web |title=Azərbaycan Parlamentinin tərkibi |trans-title=The factions in the Azerbaijani Parliament |url=http://www.resulzade.org/terkib.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110829221341/http://www.resulzade.org/terkib.html |archive-date=2011-08-29 |access-date=2011-12-12}}</ref><ref name="cani">{{cite web
 | title        = Qrandükün sarayı
 | url          = http://jurnal.meclis.gov.az/cat.php?id=17
 | website      = jurnal.meclis.gov.az
 | publisher    = meclis.gov.az
 | accessdate   = 3 January 2016
 | archive-date = 1 October 2014
 | archive-url  = https://web.archive.org/web/20141001064320/http://jurnal.meclis.gov.az/cat.php?id=17
 | url-status   = dead
}}</ref>

=== Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövrü ===
1918-ci ilin iyununda [[Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Milli Şurası]]nın iclaslarında iştirak edən Aslan bəy Qardaşov [[Zaqatala dairəsi]]nin Azərbaycanın bir parçası olmayacağını vurğulamışdır.

17 iyun 1918 tarixli [[Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Milli Şurası]]nın iclasında Aslan bəy Qardaşov belə demişdir:{{sfn|Хапизов, Шахбан, С. М. Галбацев|2016|p=150}}
{{Sitat|Zaqatala dairəsi Türkiyəyə qatılmaq istəyir və buna görə mənim burda olmağımı Azərbaycanın ərazisinə qoşulma istəyi olaraq qiymətləndirməməyinizi xahiş edirəm.}}

Lakin Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti rəhbərliyinin oradakı əsas idarəetməni Zaqatala İcraiyyə Komitəsinə verməsi və iqtisadi vədlər Aslan bəy Qardaşovun fikrini dəyişdirir. 28 iyun 1918-ci ildə Zaqatala Milli Şurası Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti hökumətinə muxtar ərazi olaraq onun subyekti olmaq istədikləri barədə teleqraf göndərir. 2 gün sonra, 30 iyun 1918-ci ildə [[II Xoyski hökuməti]] [[Zaqatala dairəsi]]nin özünün ərazi subyekti olduğunu elan edir. Zaqatala dairəsinin Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinə birləşməsini Aslan bəy Qardaşov və Bayram Niyazı Kiçikxanov belə izah edirdi:
{{Sitat|Bölgənin müsəlman əhalisinin 95% olması Zaqatala okruqunun Gürcüstana birləşməsinn qarşısındakı əsas maneədir. Dağıstana gəldikdə bura ilə aramızda keçilməyən dağlar var. Zaqatala okruqu, mədəniyyət, iqtisadiyyat, həyat tərzi, din, sənaye və dil baxımından eyni mənşəli Azərbaycanla daha yaxındır. Bizim üçün sənaye malları və materialları yalnız Azərbaycandan əldə edilə bilər. Buna görə də, Azərbaycanla birləşmə Zaqatala okruqu əhalisinin məqsədləri və üstünlüklərinə cavab verirdi. Bütün bunlar da Okruq Milli Şurası tərəfindən nəzərə alındı. Bölgəmizlə mərkəz arasındakı əlaqəni möhkəmləndirmək üçün Zaqatala rayon mərkəzini Yelizavetpol şəhərinə bir avtomobil yolu və ya dəmir yolu ilə birləşdirmək istəyirik.|müəllif=Zaqatala Milli Şurasının sədri Nurula Qazızadə və katibi Bayram Niyazi Kiçikxanov}}

Aslan bəy həmçinin Əhrar fraksiyasının fəal təmsilçisi kimi parlament iclaslarında fəal iştirak etmiş, əsasən hökumətin iqtisadi sahədəki fəaliyyətinə qarşı tənqidi mövqe tutmuşdur.<ref>{{Cite web
 | title        = Azərbaycan Parlamentinin tərkibi (1919–1920)
 | url          = http://www.azerbaycanli.org/az/page361.html
 | access-date  = 2019-01-15
 | archive-date = 2019-01-07
 | archive-url  = https://web.archive.org/web/20190107135933/http://www.azerbaycanli.org/az/page361.html
 | url-status   = dead
}}</ref>

==== Hökumətdə ====
Aslan bəy Qardaşov [[I Yusifbəyli hökuməti]]ndə 14 mart 1919-cu tarixində [[Əhrar Partiyası (Azərbaycan)|Əhrar Partiyası]] adından əkinçilik və dövlət əmlakı naziri təyin olundu.<ref name="Adam" /><ref>{{Cite web |title=II Yusifbəyli hökuməti. |url=http://www.redov.ru/istorija/po_sledam_azerbaidzhanskoi_demokraticheskoi_respubliki/p7.php |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20171126024618/http://www.redov.ru/istorija/po_sledam_azerbaidzhanskoi_demokraticheskoi_respubliki/p7.php |archive-date=2017-11-26 |access-date=2021-08-03}}</ref>

Parlamentin 17 aprel 1919 tarixli sayca 30-cu iclasında Əhrar fraksiyası sədri [[Abdulla bəy Əfəndizadə]] tərəfindən göndərilən fraksiyanın bəyannaməsində hökumətin işinin axsamaması üçün Aslan bəy Qardaşovun iştirakına etiraz olmadığı elan olunmuşdur.{{sfn|Tağıyeva|1998a|p=201}}

[[II Yusifbəyli hökuməti]]ndə Aslan bəy Qardaşov özü iştirak etməsə də, [[Əhrar Partiyası (Azərbaycan)|Əhrar Partiyasının]] üzvü [[Rəşid xan Qaplanov]] maliyyə naziri təyin edilmişdir. Lakin 1920-ci il aprelin 15-də Aslan bəy Qardaşov Əhrar fraksiyası adından fraksiyanın koalisiyadan çıxdığını və öz nümayəndələrini hökumətdən geri çağırdığını bəyan etmişdir.{{sfn|Mahmudov|2004|p=137}}
[[Fayl:Aslan bey Gardashov 2.jpg|left|thumb|215x215px|Nazir Aslan bəy Qardaşov]]

==== Parlamentdə ====
Aslan bəy Qardaşov [[Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Milli Şurası|Milli Şura]] üzvlüyündən birbaşa [[Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamentinin üzvləri|Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamentinin üzvü]] seçilmişdir. Lakin o, burada yeni yaranmış [[Əhrar Partiyası (Azərbaycan)|Əhrar Partiyası]] üzvü olaraq fəaliyyət göstərmişdir.{{sfn|Cümhuriyyət Qurucuları|2018|p=265-370}}<ref>{{Cite web |title=Parlament və onun tərkibi. |url=https://axc.preslib.az/az/page/37qDR6EQxG |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20210118145529/https://axc.preslib.az/az/page/37qDR6EQxG |archive-date=2021-01-18 |access-date=2021-08-04}}</ref> O, Nuxa dairəsinin vəkili idi.{{sfn|Tağıyeva|1998a|p=277}}

Aslan bəy Qardaşov 1918-ci il dekabrın 25-də parlamentin açılışı ilə bağlı qəbul ediləcək əfv qərarı üçün yaradılmış "Əfvi-ümumi" müvəqqəti komissiyasının üzvü olmuşdur.{{sfn|Tağıyeva|1998a|p=21}} O həmçinin müdafiə{{sfn|Tağıyeva|1998a|p=78}}, məmləkətin məhsulatını hüsn istifadə{{sfn|Tağıyeva|1998a|p=132}}, maliyyə və büdcə{{sfn|Tağıyeva|1998a|p=160}}, qanun layihəsi komissiyalarının{{sfn|Tağıyeva|1998a|p=160}} üzvü olmuşdur. Daha sonra qanun layihəsi komissiyasından ayrılmış, onun yerinə bu komissiyaya [[Abdulla bəy Əfəndizadə]] seçilmişdir.{{sfn|Tağıyeva|1998a|p=210}}

Parlamentin 24 aprel 1919 tarixli iclasında torpaq komissiyası yenidən təşkil olunmuşdur. Seçkilərdə [[Cavad bəy Məlik-Yeqanov]] 36, [[Heybətqulu Məmmədbəyov]] 32, [[Məhəmməd Əmin Rəsulzadə]] 30, Aslan bəy Qardaşov 28, [[Əliheydər Qarayev]] 27, [[Qərib Kərimoğlu]] 26, Aleksandr Ter-Azaryan da 26 səslə torpaq komissiyasının üzvü seçilmişdir. [[Məhəmməd Əmin Rəsulzadə]]nin təklifi ilə seçilmiş üzvlər həm də fəhlə komissiyasının üzvləri seçilmişdir.

Parlamentin 16 fevral 1920 tarixli sayca yüz iyirmi beçinci iclasında nizamnamə,{{sfn|Tağıyeva|1998b|p=559}} parlamentin 19 fevral 1920 tarixli sayca yüz iyirmi altıncı iclasında isə mərkəzi seçki komissiyasının üzvü seçilmişdir.{{sfn|Tağıyeva|1998b|p=560}} Aslan bəy Qardaşov Əli Bayramov qətlinin araşdırılması üçün yaradılan Əli Bayramovun qətli istintaqı üzərində nəzarət üçün xüsusi komissiyanın da üzvü olmuşdur.{{sfn|Tağıyeva|1998b|p=712}}

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Parlamenti üçün məhkəmə işlərinə dair qanun layihələri hazırlayan komissiya 1919-cu ilin fevral ayının 11-də Ədliyyə Nazirliyi nəzdində yaradılmışdı. Komissiyaya ədliyyə naziri (sədr), əkinçilik nazirinin müavini, hüquq məsləhətçisi, ədliyyə nazirliyi dəftərxanasının sədri, Azərbaycan Məhkəmə Palatasının böyük sədri və prokuroru, palatanın 2 üzvü, palata prokurorunun müavini, Dairə Məhkəməsinin prokuroru, 3 vəkil və komissya sədrinin dəvət etdiyi digər şəxslər daxil idi. Zaqatala mahalı sakinlərinin quraltayı Zaqatala barışıq şöbəsini ləğv etmiş, keçmiş Qafqaz canişini dəftərxanasının hərbi idarəsinə tabe olan xalq məhkəmələri deyilən məhkəmələr də fəaliyyətlərini dayandırmışdı. Qurultayın qərarına əsasən şəriət məhkəmə sistemi tətbiq olunmuşdu. Mahalda ədalət məhkəməsi ilə bağlı yaranmış vəziyyəti aydınlaşdırmaq üçün parlamentin Zaqataladan olan deputatları — Aslan bəy Qardaşov, [[Bayram Niyazi Kiçikxanlı]] və [[Abdulla bəy Əfəndizadə|Abdulla bəy Əfəndiyev]] komissiyasya dəvət edilmişdilər. Ətraflı müzakirədən sonra komissiya bütün məsələləri yerində aydmlaşdırmaqdan ötrü nümayəndələr göndərmək barədə qərar qəbul etmişdi. Daha sonra isə komissiya qəzada məhkəmə fəaliyyətini bərpa etdi.{{sfn|Mahmudov|2004|p=184}}

Aslan bəy Əhrar fraksiyasının rəhbərlərindən biri sayılırdı. Parlamentin 1 noyabr 1919 tarixli sayca doxsan birinci iclasında fraksiya sədri [[Abdulla bəy Əfəndizadə]] [[Əhrar Partiyası (Azərbaycan)|Əhrardan]] istefa verərək özünü sol bitərəf elan etdi. Beləliklə fraksiyanın tək sədri rəsmi olaraq Aslan bəy oldu.

1920-ci ilin mart ayının 30-da [[Nəsib bəy Yusifbəyli]]nin istefasından sonra, yeni hökumətin təşkil olunması tapşırılmış [[Məmmədhəsən Hacınski]]nin başçılığı ilə [[Məhəmməd Əmin Rəsulzadə]], [[Qara bəy Qarabəyov]], [[Aslan bəy Səfikürdski]], Aslan bəy Qardaşov, [[Səməd ağa Ağamalıoğlu]]dan ibarət xüsusi komissiya yaradıldı. [[Məmmədhəsən Hacınski]] kommunistlərlə danışıqlar apardı.{{sfn|Mahmudov|2004|p=41}}

Aslan bəy 1920-ci il aprelin 27-də hakimiyyətin kommunistlərə təhvil verilməsi haqqında ultimatumu müzakirə etmək üçün palamentdə yaradılmış komissiyaya daxil olmuş və müzakirə zamanı hakimiyyətin bolşeviklərə təhvil vermək təklifini müdafiə etmişdir.<ref>{{cite news |author=Nigar Afandiyeva Maxwell |date=Autumn 1999 |title=Last Parliament Session. Before the Bolsheviks Came-1920 |volume=7 |pages=20–21 |publisher=Azerbaijan International |issue=3 |url=http://azer.com/aiweb/categories/magazine/73_folder/73_articles/73_parliament.html |url-status=live |access-date=2011-12-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20111227232541/http://azer.com/aiweb/categories/magazine/73_folder/73_articles/73_parliament.html |archive-date=2011-12-27}}</ref>{{sfn|Mahmudov|2004|p=137}}

=== Sovet dövrü ===
{{Həmçinin bax|Zaqatala üsyanı (1920)}}
7 may 1920-ci ildə [[Gürcüstan Müəssislər Məclisi]]nin üzvü Uratadze və [[Rusiya Sovet Federativ Sosialist Respublikası|RSFSR]] xarici işlər komissar müavini Lev Karahan arasında dostluq haqqında anlaşma imzalandı. Bu razılaşmaya əsasən [[Rusiya Sovet Federativ Sosialist Respublikası|RSFSR]] [[Gürcüstan Demokratik Respublikası|Gürcüstan dövlətinin]] müstəqilliyini şərtsiz tanıdığını bildirirdi. Bu razılaşmanın dördüncü maddəsinə görə, Sovet Rusiyası Zaqatala dairəsini Gürcüstanın bir hissəsi olaraq tanıdığını bildirir.<ref>''Gachechiladze, Revaz (2014), The New Georgia: Space, Society, Politics, Rotledge, Londra p32''</ref> [[Serqo Orconikidze|Orconikidze]] və digər bolşeviklər Zaqatala dairəsini idarəsini Azərbaycana təhvil vermək üçün müqavilə imzaladıqdan dərhal sonra ərazi məsələsində Azərbaycana dəstək verir. Nəticə olaraq, kommunistlərin təzyiqi altında [[Rusiya Sovet Federativ Sosialist Respublikası|RSFSR]] və [[Gürcüstan Demokratik Respublikası|Gürcüstan]], 7 maydakı sülh müqaviləsinə əlavə bir razılaşmanı 12 may 1920-ci ildə imzalayırlar:
{{Sitat|Zaqatala bölgəsində Gürcüstan ilə Azərbaycan arasındakı sərhəddəki ixtilaflı bölgələr haqqında yekun qərar RSFSR nümayəndəsi tərəfindən başçılıq edilən, Azərbaycan və Gürcüstan hökumətinin bərabər sayda nümayəndəsinin formalaşdırılan qarışıq bir komissiya tərəfindən veriləcəkdir}}

1920-ci ilin iyununda Gürcüstan Müəssislər Məclisinin üzvləri Zaqatala dairəsində sovet hakimiyyətinə qarşı təşviqatı gücləndirmişdilər. Onlar əhali arasında Zaqatala dairəsininin Gürcüstana verilmədiyi halda Gürcüstanın zor gücü tətbiq edəcəyi şayiəsini yaymışdırlar.<ref>Rusiya Dövlət Hərbi Arxivi, f. 4, s. 2, i. 5/s., v. 31–32.</ref> Həmin dövrdə Aslan bəy Tiflisdəki "Azərbaycanın Qurtuluşu" Cəmiyyəti ilə sıx əlaqələr saxlayaraq üsyanın təşkilinə rəhbərlik etmişdir.<ref>{{Cite web |title=Аслан бек Алиевич Кардашев (Чапаразул Асланбек) |url=http://alazan.su/blog/kardashev_aslanbek_alievich_chaparazul_aslanbek/2010-02-07-48 |url-status=live |archive-url=https://archive.today/20130418143058/http://alazan.su/blog/kardashev_aslanbek_alievich_chaparazul_aslanbek/2010-02-07-48 |archive-date=2013-04-18 |access-date=2021-08-04}}</ref> Zaqatalada üsyan 1920-ci il iyunun 6-da Gürcüstanın Azərbaycana müharibə elan etməsi bəhanəsi ilə başlamışdır. Könüllü partizan dəstələri yaradılmışdı. Sovet qoşunları bəzi ərazilərdə geri çəkilməyə başlayır. Molla Hafiz Əfəndinin başçılıq etdiyi üsyançılar və onlara qoşulmuş Azərbaycan qoşunlarının qarovul batalyonunun bütün zabitləri iyunun 9-da Zaqatala qalasını, teleqrafı tutdular və inqilab komitəsinin üzvlərini, sovet işçiləri həbs etməyə başladılar.{{sfn|Cümhuriyyət Qurucuları|2018|p=265-370}} Zaqatala dairəsini faktiki idarə edən [[Əhrar Partiyası (Azərbaycan)|Əhrar Partiyası]] lideri Aslan bəy Qardaşov Sovet hökumətini tanımadığını elan edərək Gürcüstanla danışıqlar aparmağa başlayır. Beləcə, Zaqatala Milli Şurası Gürcüstana birləşmək haqqında saziş imzalayır. Müqaviləni imzalayan şəxslər [[Molla Məhəmməd Dibirov]], Müslüm Rəcəbov və Hafiz Əfəndiyev olmuşdu. Bu razılaşma, müəyyən şərtlər altında və geniş muxtariyyət verilməsi ilə birlikdə Zaqatala dairəsinin [[Gürcüstan Demokratik Respublikası]]na daxil edilməsi ilə nəticələnmişdir.<ref name=":2" />

Sovet hökuməti Zaqataladakı üsyanı da digər üsyanlarda olduğu kimi amansızlıqla yatırdı. Sovet qüvvələri əhalinin tərk-silah etməyə başladı. Üsyançılardan 6 mindən çox xarici və rus tüfəngi, karabini, berdankası, 8 pulemyot və böyük miqdarda tapança, müxtəlif pistolet və digər döyüş sursatı alındı.<ref>Rusiya Dövlət Hərbi Arxivi, f. 4, s. 2, i. 5/s., v. 6.</ref>

=== Partiya fəaliyyəti ===
Aslan bəy Qardaşov uzun müddət bitərəf siyasətçi olaraq fəaliyyət göstərmişdir. 1917-ci ildə o, [[Müsavat Partiyası]]na üzv olmuşdur.{{sfn|Cümhuriyyət Qurucuları|2018|p=265-370}} 1918-ci ilin payızında isə yeni yaradılan Əhrar Partiyasının sədri seçilmişdir.{{sfn|Cümhuriyyət Qurucuları|2018|p=265-370}}

Aslan bəy [[Əhrar Partiyası (Azərbaycan)|Əhrar Partiyasını]] həm hökumətdə, həm parlamentdə təmsil etmişdir. 1919-cu ilin yarısından eyniadlı fraksiyanın sədri olmuşdur.

Əhrar Partiyası platforması baxımından liberal partiya idi və kəndli hüquqlarını dəstəkləyirdi. Bu baxımdan sədr Aslan bəyin əkinçilik naziri təyin olunması təsadüfi deyildi. Aprel işğalından sonra [[Əhrar Partiyası (Azərbaycan)|Əhrar Partiyası]] fəaliyyətini dayandırmışdır.{{sfn|Mahmudov|2004|p=356}}

== Mənbə ==

=== Ədəbiyyat ===
# {{kitab3
 | müəllif        = [[Oqtay Əsədov]], [[Rafael Cəbrayılov]]
 | hissə          = 
 | hissənin linki = 
 | başlıq         = Azərbaycan Respublikasının Parlamenti
 | orijinal       = 
 | link           = http://www.ebooks.az/view/yUqhT54I.pdf
 | vikimənbə      = 
 | cavabdeh       = 
 | nəşr           = 
 | yer            = [[Bakı]]
 | nəşriyyat      = 
 | il             = 2008
 | cild           = 
 | səhifə         = 
 | sütunlar       = 
 | səhifələr      = 
 | seriya         = 
 | isbn           = 
 | doi            = 
 | tiraj          = 
 | ref            = Parlament
}}
# {{kitab3
 | müəllif        = [[Nəsiman Yaqublu]]
 | hissə          = 
 | hissənin linki = 
 | başlıq         = Cümhuriyyət qurucuları
 | link           = https://www.bp.com/content/dam/bp/country-sites/az_az/azerbaijan/home/pdfs/documents/cumhuriyyet-kitab.pdf
 | vikimənbə      = 
 | cavabdeh       = 
 | nəşr           = 
 | yer            = [[Bakı]]
 | nəşriyyat      = “NURLAR” Nəşriyyat-Poliqrafiya Mərkəzi
 | il             = 2018
 | cild           = 
 | səhifə         = 504
 | sütunlar       = 
 | səhifələr      = 
 | seriya         = 
 | isbn           = 
 | doi            = 
 | tiraj          = 
 | ref            = Cümhuriyyət Qurucuları
}}
# {{kitab3
 | müəllif        = [[Hüseyn Əhmədov (alim)|Hüseyn Əhmədov]]
 | hissə          = 
 | hissənin linki = 
 | başlıq         = Azərbaycan məktəb və pedaqoji fikir tarixi
 | link           = 
 | vikimənbə      = 
 | cavabdeh       = 
 | nəşr           = 
 | yer            = [[Bakı]]
 | nəşriyyat      = [[Elm və təhsil (nəşriyyat)|Elm və təhsil nəşriyyatı]]
 | il             = 2014
 | cild           = 
 | səhifə         = 
 | sütunlar       = 
 | səhifələr      = 
 | seriya         = 
 | isbn           = 
 | doi            = 
 | tiraj          = 
 | ref            = Hüseyn Əhmədov
}}
# {{kitab3
 | müəllif        = R.A.Vəkilov
 | hissə          = 
 | hissənin linki = 
 | başlıq         = ИСТОРИЯ ВОЗНИКНОВЕНИЯ АЗЕРБАЙДЖАНСКОЙ РЕСПУБЛИКИ
 | link           = http://ebooks.preslib.az/pdfbooks/rubooks/vekilov.pdf
 | vikimənbə      = 
 | cavabdeh       = 
 | nəşr           = 
 | yer            = [[Bakı]]
 | nəşriyyat      = Elm nəşriyyatı
 | il             = 1998
 | cild           = 
 | səhifə         = 
 | sütunlar       = 
 | səhifələr      = 
 | seriya         = 
 | isbn           = 
 | doi            = 
 | tiraj          = 
 | ref            = Vəkilov
}}
# {{kitab3
 | müəllif        = 
 | hissə          = 
 | hissənin linki = 
 | başlıq         = Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti (1918–1920), Parlament (Stenoqrafik hesabatlar). I kitab
 | link           = http://www.ebooks.az/view/uSjb49G5.pdf
 | vikimənbə      = 
 | cavabdeh       = Elmira Tağıyeva
 | nəşr           = 
 | yer            = [[Bakı]]
 | nəşriyyat      = Azərbaycan nəşriyyatı
 | il             = 1998
 | cild           = 
 | səhifə         = 976
 | sütunlar       = 
 | səhifələr      = 
 | seriya         = 
 | isbn           = 
 | doi            = 
 | tiraj          = 
 | ref            = Tağıyeva
}}
# {{kitab3
 | müəllif        = 
 | hissə          = 
 | hissənin linki = 
 | başlıq         = Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti (1918–1920), Parlament (Stenoqrafik hesabatlar). II kitab
 | link           = https://web.archive.org/web/20201010214527/http://ebooks.azlibnet.az/book/fLKYkg6Q.pdf
 | vikimənbə      = 
 | cavabdeh       = AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI NAZİRLƏR KABİNETİNİ YANINDA BAŞ ARXİV İDARƏSİ
 | nəşr           = 
 | yer            = [[Bakı]]
 | nəşriyyat      = Azərbaycan nəşriyyatı
 | il             = 1998
 | cild           = 
 | səhifə         = 992
 | sütunlar       = 
 | səhifələr      = 
 | seriya         = 
 | isbn           = 
 | doi            = 
 | tiraj          = 
 | ref            = Tağıyeva
}}
# {{kitab3
 | müəllif        = Əliyev M
 | hissə          = 
 | hissənin linki = 
 | başlıq         = Azərbaycan Demokratik Respublikası. Azərbaycan hökuməti — 1918–1920
 | link           = 
 | vikimənbə      = 
 | cavabdeh       = 
 | nəşr           = 
 | yer            = [[Bakı]]
 | nəşriyyat      = 
 | il             = 1990
 | cild           = 
 | səhifə         = 
 | sütunlar       = 
 | səhifələr      = 
 | seriya         = 
 | isbn           = 
 | doi            = 
 | tiraj          = 
 | ref            = M.Əliyev
}}
# {{kitab3
 | müəllif        = Azərbaycan Milli Arxiv İdarəsi
 | hissə          = 
 | hissənin linki = 
 | başlıq         = Zaqafqaziya Seyminin müsəlman fraksiyası və Azərbaycan Milli Şurası iclaslarının protokolları 1918-ci il
 | link           = https://ebooks.az/book_v6eob7dE.html
 | vikimənbə      = 
 | cavabdeh       = 
 | nəşr           = 
 | yer            = [[Bakı]]
 | nəşriyyat      = Adiloğlu
 | il             = 2006
 | cild           = 
 | səhifə         = 
 | sütunlar       = 
 | səhifələr      = 
 | seriya         = 
 | isbn           = 
 | doi            = 
 | tiraj          = 500
 | ref            = Zaqafqziya Seymi
}}
# {{kitab3
 | müəllif        = Хапизов, Шахбан, С. М. Галбацев
 | hissə          = 
 | hissənin linki = 
 | başlıq         = Аварский Цор (Закатальский округ) в XVIII – первой половине XX в
 | link           = 
 | vikimənbə      = 
 | cavabdeh       = 
 | nəşr           = 
 | yer            = 
 | nəşriyyat      = 
 | il             = 2016
 | cild           = 
 | səhifə         = 
 | sütunlar       = 
 | səhifələr      = 
 | seriya         = 
 | isbn           = 
 | doi            = 
 | tiraj          = 
 | ref            = Хапизов, Шахбан, С. М. Галбацев
}}
# {{kitab3
 | müəllif        = 
 | hissə          = 
 | hissənin linki = 
 | başlıq         = Кавказский календарь на 1895 год
 | link           = http://dspace.nplg.gov.ge/handle/1234/3636?locale=en
 | vikimənbə      = 
 | cavabdeh       = Главное управление главноначальствующего гражданскою частью на Кавказе, Кавказский статистический комитет
 | nəşr           = 
 | yer            = [[Tiflis]]
 | nəşriyyat      = 
 | il             = 1894
 | cild           = 
 | səhifə         = 
 | sütunlar       = 
 | səhifələr      = 
 | seriya         = 
 | isbn           = 
 | doi            = 
 | tiraj          = 
 | ref            = Кавказский календарь на 1895 год
}}
# {{kitab3
 | müəllif        = 
 | hissə          = 
 | hissənin linki = 
 | başlıq         = Кавказский календарь на 1900 год
 | link           = http://dspace.nplg.gov.ge/handle/1234/3654
 | vikimənbə      = 
 | cavabdeh       = Главное управление главноначальствующего гражданскою частью на Кавказе, Кавказский статистический комитет
 | nəşr           = 
 | yer            = 
 | nəşriyyat      = 
 | il             = 1899
 | cild           = 
 | səhifə         = 
 | sütunlar       = 
 | səhifələr      = 
 | seriya         = 
 | isbn           = 
 | doi            = 
 | tiraj          = 
 | ref            = Кавказский календарь на 1900 год
}}
# {{kitab3
 | müəllif        = 
 | hissə          = 
 | hissənin linki = 
 | başlıq         = Кавказский календарь на 1905 год
 | link           = http://dspace.nplg.gov.ge/handle/1234/3673
 | vikimənbə      = 
 | cavabdeh       = Главное управление главноначальствующего гражданскою частью на Кавказе, Кавказский статистический комитет
 | nəşr           = 
 | yer            = [[Tiflis]]
 | nəşriyyat      = 
 | il             = 1904
 | cild           = 
 | səhifə         = 
 | sütunlar       = 
 | səhifələr      = 
 | seriya         = 
 | isbn           = 
 | doi            = 
 | tiraj          = 
 | ref            = Кавказский календарь на 1905 год
}}
# {{kitab3
 | müəllif        = 
 | hissə          = 
 | hissənin linki = 
 | başlıq         = Кавказский календарь на 1910 год
 | link           = http://dspace.nplg.gov.ge/handle/1234/3686
 | vikimənbə      = 
 | cavabdeh       = Главное управление главноначальствующего гражданскою частью на Кавказе, Кавказский статистический комитет
 | nəşr           = 
 | yer            = 
 | nəşriyyat      = 
 | il             = 1909
 | cild           = 
 | səhifə         = 
 | sütunlar       = 
 | səhifələr      = 
 | seriya         = 
 | isbn           = 
 | doi            = 
 | tiraj          = 
 | ref            = Кавказский календарь на 1910 год
}}
# {{kitab3
 | müəllif        = М. М. Боиович
 | hissə          = 
 | hissənin linki = 
 | başlıq         = Члены Государственной думы: портреты и биографии. Второй созыв, 1907–1912 г.
 | link           = https://viewer.rusneb.ru/ru/rsl01003732207?page=1&rotate=0&theme=white
 | vikimənbə      = 
 | cavabdeh       = Главное управление главноначальствующего гражданскою частью на Кавказе, Кавказский статистический комитет
 | nəşr           = 
 | yer            = Moskva
 | nəşriyyat      = 
 | il             = 1907
 | cild           = 
 | səhifə         = 
 | sütunlar       = 
 | səhifələr      = 
 | seriya         = 
 | isbn           = 
 | doi            = 
 | tiraj          = 
 | ref            = Члены Государственной думы
}}
# {{kitab3
 | müəllif        = 
 | hissə          = 
 | hissənin linki = 
 | başlıq         = 7 Из истории Азербайджанской эмиграции. Сборник документов, произведений.
 | link           = 
 | vikimənbə      = 
 | cavabdeh       = S. M. İsxakov
 | nəşr           = 
 | yer            = Moskva
 | nəşriyyat      = 
 | il             = 2011
 | cild           = 
 | səhifə         = 
 | sütunlar       = 
 | səhifələr      = 
 | seriya         = 
 | isbn           = 
 | doi            = 
 | tiraj          = 
 | ref            = İsxakov
}}
# {{AXCE|2|456|Zaqafqaziya Seyminin müsəlman fraksiyası}}
# {{AXCE|1|137}}
# {{AXCE|2|184|Məhkəmə işlərinə dair qanun layihələri hazırlayan komissiya}}
# {{AXCE|1|41|VI hökumət}}
# {{AXCE|1|356|Əhrar Partiyası}}

=== İstinadlar ===
{{İstinad siyahısı|2}}

== Xarici keçidlər ==
* [https://archive.today/20130418143058/http://alazan.su/blog/kardashev_aslanbek_alievich_chaparazul_aslanbek/2010-02-07-48 Биографический проект "Люди и Судьбы"] // Alazan.su{{ref-ru}}
* [https://azlogos.eu/zaqatala-problemi-dagistan-gurcustan-v%C9%99-az%C9%99rbaycan-ucbucaginda/ "Zaqatala problemi" – Dağıstan, Gürcüstan və Azərbaycan üçbucağında] // Azlogos.eu{{ref-az}}
{{Xarici keçidlər}}
{{1920-ci ilə qədər Azərbaycanda siyasi fəaliyyət}}
{{Azərbaycanın kənd təsərrüfatı nazirləri}}
{{Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamentinin üzvləri}}

[[Kateqoriya:Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamentinin üzvləri]]
[[Kateqoriya:Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin siyasətçiləri]]
[[Kateqoriya:Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin nazirləri]]
[[Kateqoriya:Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Milli Şurasının üzvləri]]
[[Kateqoriya:Zaqafqaziya Seyminin üzvləri]]
[[Kateqoriya:Rusiya imperiyası II Dövlət Dumasının üzvləri]]
[[Kateqoriya:Avarəsilli azərbaycanlılar]]
[[Kateqoriya:Türkiyə azərbaycanlıları]]