Ваяводзтва

адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка

Ваяво́дзтва — традыцыйная беларуская назва адміністрацыйна-тэрытарыяльнай адзінкі першага ўзроўню ад часоў Вялікага Княства Літоўскага[1][2], якая адпавядае вобласьці — ужыванай з часоў савецкай гвалтоўнай русіфікацыі сэмантычнай кальцы з расейскай мовы. Кіраўнік — ваявода, рэпрэзэнтацыйны орган улады — ваяводзкі соймік. На другім узроўні адміністрацыйна-тэрытарыяльнага падзелу ў склад ваяводзтва традыцыйна ўлучаюцца паветы.

Гербы беларускіх ваяводзтваў і дзяржаўны герб Беларускай Народнай Рэспублікі Пагоня, 1918 г.

Апроч Вялікага Княства Літоўскага, ваяводзтвы гістарычна існавалі ў Польшчы, Румыніі, Вугоршчыне і Сэрбіі, а ў Маскоўскай дзяржаве ў XVI—XVIII стагодзьдзях існавала сыстэма кіраваньня на чале з ваяводам[3]. Адміністрацыйны ўзровень тэрыторыі ваяводзтва адпавядае княству ў сярэднявечных дзяржавах, гэтаксама як і пасада ваяводы адпавядае пасадзе князя. Адна з сучасных адміністрацыйна-тэрытарыяльных адзінак Польшчы, якая падзяляецца на 16 ваяводзтваў.

Этымалёгія

рэдагаваць
 
Мапа Ваяводзіны

Ваявода (ст.-слав воєвода, слав. *vojevoda, якое ўзыходзіць да *voi-, вайна, воін і *vod- 'вадзіць'[4], літаральна «лідэр жаўнераў» або «вайсковы лідэр», адпаведнік лацінскага «Dux Exercituum» і нямецкага «герцага») пачаткова быў вайсковым кіраўніком, які ў дзяржаўнай структуры знаходзіўся побач з кіраўніком дзяржавы. Пазьней слова пачало азначаць кіраўніка адміністрацыйнай адзінкі.

Слова «ваяводзтва» ў розных мовах выглядае наступным чынам: па-польску: województwo; па-румынску: voievodat; па-сэрбску: vojvodina ( војводина), vojvodstvo ( војводство) або vojvodovina ( војводовина); па-вугорску: vajdaság; па-летувіску: vaivadija.

Ад слова «ваяводзтва» ўтварылася назва сэрбскага Аўтаномнага краю Ваяводзіны.

Вялікае Княства Літоўскае

рэдагаваць

Першыя ваяводзтвы ў Вялікім Княстве Літоўскім — Віленскае і Троцкае — утварыліся на аснове адпаведных княстваў паводле Гарадзельскага прывілею 1413 году як вайскова-адміністрацыйныя акругі[5]. У 1471 годзе ўтварылася Кіеўскае, у 1504 годзе — Полацкае, у 1507 годзе — Наваградзкае, у 1508 годзе — Смаленскае, у 1511 годзе — Віцебскае, у 1513 годзе — Падляскае ваяводзтвы.

У 1565—1566 гадох згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай аформіўся новы падзел тэрыторыі Вялікага Княства Літоўскага:

Паводле ўмоваў Люблінскай уніі 1569 году, Брацлаўскае, Валынскае, Кіеўскае (без Мазырскага павету), Падляскае ваяводзтвы далучыліся да Каралеўства Польскага. У 1611 годзе войскі Рэчы Паспалітай вярнулі ў склад Вялікага Княства Смаленскае ваяводзтва (паветы Смаленскі і Старадубскі).

У 1667 годзе, паводле ўмоваў Андрусаўскага замірэньня, Смаленск і Старадуб перайшлі пад уладу Маскоўскай дзяржавы, з таго часу адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел дзяржавы не зьмяняўся больш за стагодзьдзе (да 1772 году). У 1793 годзе ўтварыліся Браслаўскае, Гарадзенскае, Жамойцкае і Мерацкае ваяводзтвы. Усе яны спынілі сваё існаваньне ў выніку падзелаў Рэчы Паспалітай[6].

Усе ваяводзтвы Вялікага Княства Літоўскага мелі свае гербы і вайсковыя харугвы (штандары). Ачольваліся ваяводамі, якія прызначаліся вялікім князем і панамі-радай з заможнай шляхты, ураджэнцаў гаспадарства.

Першыя ваяводзтвы ў Польшчы ўтварыліся ў XIV ст. У 1837 годзе ўлады Расейскай імпэрыі замянілі ваяводзтвы Царства Польскага на губэрні.

Аднавіліся ў 1922 годзе ў міжваеннай Польскай Рэспубліцы, калі беларускія землі ўвайшлі ў склад Беластоцкага, Віленскага, Наваградзкага і Палескага ваяводзтваў.

З 1999 году Польшча падзяляецца на 16 ваяводзтваў.

Глядзіце таксама

рэдагаваць
  1. ^ Чайчыц А. Карыснае практыкаваньне ад Зянона Пазьняка, Радыё Свабода, 24 красавіка 2017 г.
  2. ^ Народная Праграма Вольная Беларусь — гэта праект новай Беларусі. — Варшава — Нью-Ёрк — Менск: «Беларускія Ведамасьці», 2017. С. 17.
  3. ^ Грыцкевіч А. Ваяводства // ЭГБ. — Мн.: 1994 Т. 2. С. 240.
  4. ^ ЭСБМ. Т. 2. — Мн., 1980. С. 79.
  5. ^ Грыцкевіч А. Ваяводства // ВКЛ. Энцыкл. — Мн.: 2005 Т. 1. С. 399.
  6. ^ БЭ. — Мн.: 1997 Т. 4. С. 52.

Літаратура

рэдагаваць
pFad - Phonifier reborn

Pfad - The Proxy pFad of © 2024 Garber Painting. All rights reserved.

Note: This service is not intended for secure transactions such as banking, social media, email, or purchasing. Use at your own risk. We assume no liability whatsoever for broken pages.


Alternative Proxies:

Alternative Proxy

pFad Proxy

pFad v3 Proxy

pFad v4 Proxy