Hindeŭropa pralingvo
la pralingvo de la hindeŭropa lingvaro
Oni supozas, ke la hindeŭropa lingvaro evoluis de unu lingvo, kiu nomiĝas la hindeŭropa pralingvo (HIP). Oni kredas ĝin parolata en la kvara jarmilo a.K. en Centra Azio (laŭ la Kurgana hipotezo), aŭ eble jam dum la sepa jarmilo a.K. en Anatolio (laŭ la Anatolia hipotezo). Lingvistoj ĝenerale akceptas la ekziston de tia lingvo, kvankam oni ne interkonsentas pri multaj detaloj. Laŭ kelkaj lingvistoj, la hindeŭropa pralingvo devenas el la lingvofamilio de la nostratika lingvo.
Substantivoj
redakti| (Beekes 1995) | (Ramat 1998) | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Atemata | Temata | ||||||||||||||
| Vira kaj Ina | Neŭtra | Vira kaj Ina | Neŭtra | Vira | Neŭtra | ||||||||||
| Sing. | Pluralo | Dualo | Sing. | Pluralo | Dualo | Sing. | Pluralo | Dualo | Sing. | Pluralo | Sing. | Pluralo | Dualo | Sing. | |
| Nominativo | -s, 0 | -es | -h₁(e) | -m, 0 | -h₂, 0 | -ih₁ | -s | -es | -h₁e? | 0 | (coll.) -(e)h₂ | -os | -ōs | -oh₁(u)? | -om |
| Akuzativo | -m | -ns | -ih₁ | -m, 0 | -h₂, 0 | -ih₁ | -m̥ | -m̥s | -h₁e? | 0 | -om | -ons | -oh₁(u)? | -om | |
| Genitivo | -(o)s | -om | -h₁e | -(o)s | -om | -h₁e | -es, -os, -s | -ōm | -os(y)o | -ōm | |||||
| Dativo | -(e)i | -mus | -me | -(e)i | -mus | -me | -ei | -ōi | |||||||
| Instrumentalo | -(e)h₁ | -bʰi | -bʰih₁ | -(e)h₁ | -bʰi | -bʰih₁ | -bʰi | -ō | -ōjs | ||||||
| Ablativo | -(o)s | -ios | -ios | -(o)s | -ios | -ios | |||||||||
| Lokativo | -i, 0 | -su | -h₁ou | -i, 0 | -su | -h₁ou | -i, 0 | -su, -si | -oi | -oisu, -oisi | |||||
| Vokativo | 0 | -es | -h₁(e) | -m, 0 | -h₂, 0 | -ih₁ | -es | (coll.) -(e)h₂ | |||||||
Pronomoj
redakti| Personaj pronomoj (Beekes 1995) | ||||
|---|---|---|---|---|
| Unua persono | Dua persono | |||
| Singularo | Pluralo | Singularo | Pluralo | |
| Nominativo | h₁eǵ(oH/Hom) | wei | tuH | yuH |
| Akuzativo | h₁mé, h₁me | nsmé, nōs | twé | usmé, wōs |
| Genitivo | h₁méne, h₁moi | ns(er)o-, nos | tewe, toi | yus(er)o-, wos |
| Dativo | h₁méǵʰio, h₁moi | nsmei, ns | tébʰio, toi | usmei |
| Instrumentalo | h₁moí | ? | toí | ? |
| Ablativo | h₁med | nsmed | tued | usmed |
| Lokativo | h₁moí | nsmi | toí | usmi |
Verboj
redakti| Buck 1933 | Beekes 1995 | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| Atemata | Temata | Atemata | Temata | ||
| Singularo | Unua | -mi | -ō | -mi | -oH |
| Dua | -si | -esi | -si | -eh₁i | |
| Tria | -ti | -eti | -ti | -e | |
| Pluralo | Unua | -mos/mes | -omos/omes | -mes | -omom |
| Dua | -te | -ete | -th₁e | -eth₁e | |
| Tria | -nti | -onti | -nti | -o | |
Numeraloj
redaktiOni ĝenerale rekonstruas la numeralojn kiel sekvas :
| Sihler 1995, 402–24 | Beekes 1995, 212–16 | |
| unu | *Hoi-no-/*Hoi-wo-/*Hoi-k(ʷ)o-; *sem- | *Hoi(H)nos |
| du | *d(u)wo- | *duoh₁ |
| tri | *trei- (plen-grada)/*tri- (nul-grada) | *treies |
| kvar | *kʷetwor- (o-grada)/*kʷetur- (nul-grada), vidu ankaŭ na la regulo de kʷetwóres |
*kʷetuōr |
| kvin | *penkʷe | *penkʷe |
| ses | *s(w)eḱs; origine eble *weḱs | *(s)uéks |
| sep | *septm̥ | *séptm |
| ok | *oḱtō, *oḱtou aŭ *h₃eḱtō, *h₃eḱtou | *h₃eḱteh₃ |
| naŭ | *(h₁)newn̥ | *(h₁)néun |
| dek | *deḱm̥(t) | *déḱmt |
| dudek | *wīḱm̥t-; unue eble *widḱomt- | *duidḱmti |
| tridek | *trīḱomt-; unue eble *tridḱomt- | *trih₂dḱomth₂ |
| kvardek | *kʷetwr̥̄ḱomt-; unue eble *kʷetwr̥dḱomt- | *kʷeturdḱomth₂ |
| kvindek | *penkʷēḱomt-; unue eble *penkʷedḱomt- | *penkʷedḱomth₂ |
| sesdek | *s(w)eḱsḱomt-; unue eble *weḱsdḱomt- | *ueksdḱomth₂ |
| sepdek | *septm̥̄ḱomt-; unue eble *septm̥dḱomt- | *septmdḱomth₂ |
| okdek | *oḱtō(u)ḱomt-; unue eble *h₃eḱto(u)dḱomt- | *h₃eḱth₃dḱomth₂ |
| naŭdek | *(h₁)newn̥̄ḱomt-; unue eble *h₁newn̥dḱomt- | *h₁neundḱomth₂ |
| cent | *ḱm̥tom; unue eble *dḱm̥tom | *dḱmtóm |
| mil | *ǵheslo-, *tusdḱomti | *ǵʰes-l- |
Lehmann (1993, 252-255) kredis ke la numeraloj pli grandaj ol dek estis konstruitaj aparte de la dialektgrupoj kaj ke *ḱm̥tóm unue signifis "granda nombro" anstataŭ specife "cent".
Ekzemplaj tekstoj
redaktiEldonitaj ekzemplotekstojn en HIP:
- Schleicher's fable (Avis akvasas ka) de August Schleicher (1868), modernigita de Hermann Hirt (1939) kaj Winfred Lehmann kaj Ladislav Zgusta (1979)
- The king and the god (rēḱs deiwos-kʷe) de S. K. Sen, E. P. Hamp et al. (1994)
Planlingvoj
redaktiAlmenaŭ unu planlingvo enradikigas sin en la hindeŭropa pralingvo, tamen kun aldono de pli modernaj terminoj: temas pri sambahsa-mundialect.
Referencoj
redakti- Winfred Philipp Lehmann kaj Ladislav Zgusta, 1979: Schleicher's tale after a century. In Festschrift for Oswald Szemerényi on the Occasion of his 65th Birthday, eld. B. Brogyanyi, 455–66. Amsterdamo.
Vidu ankaŭ
redakti- Hindeŭropaj studoj
- Monda pralingvo
- Prahejmregiono
- Hindirana pralingvo
- Ignacy Ryszard Danka
- Lingva rekonstruo
Kaj imageblaj pliaj temoj estus
redakti- Prahindeŭropanoj
- Ŝemida pralingvo
- Listo de hindeŭropaj radikoj
Eksteraj ligiloj
redakti- American Heritage Dictionary :
- "la hindeŭropa lingvo kaj la hindeŭropanoj", eseo pri la rekonstruo de la hindeŭropa pralingvo
- "hindeurxopaj vortoradikoj", indekso
- Indo-European Etymological Dictionary (universitato de Leiden, Nederlando )
- Hindeŭropa Dokumentada Centro Arkivigite je 2006-06-14 per la retarkivo Wayback Machine ĉe la Universitato de Teksaso en Austin
- "The Indo-Uralic Verb" fare de Frederik Kortlandt
- Say something in Proto-Indo-European (fare de Geoffrey Sampson)
- An Overview of the Proto-Indo-European Verb System (fare de Piotr Gąsiorowski)
- pluraj ekzemplotekstoj en la hindeŭropa pralingvo
- PIE root etymology database, kompilita laŭ tekstoj de Walde-Pokorny fare de L. Nikolajev kaj de Friedrich, Tischler (Hitita) kaj Adams (Toĥara) fare de Sergeij Starostin.
- "pri la interna klasifiko de la hindeŭropaj lingvoj" fare de Václav Blažek. Linguistica ONLINE. ISSN 1801-5336 (Brno, Ĉeĥio)