Urolaldeko gipuzkera

Urolaldeko gipuzkera
	Urolaldeko hizkeran mintzo diren udalerriak.
Euskalkia	Gipuzkera
Hitz egiten den eremua	Aia, Aizarnazabal, Azkoitia, Azpeitia, Beizama, Deba, Errezil, Getaria, Zarautz, Zestoa eta Zumaia
Beste azpieuskalkiekiko lotura eremua	Urola Garaiko bi udalerri: Urretxu eta Zumarraga.; Debabarreneko hiru udalerri: Mutriku, Mendaro eta Elgoibar.

Urolaldeko gipuzkera gipuzkeraren azpieuskalki bat da, Gipuzkoako erdialdean eta mendebaldeko kostaldean mintzatzen dena. Luis Luziano Bonaparteren sailkapenari jarraitu diotenen artean, oro har, Beterriko gipuzkeratzat ageri da (hemen Beterriko gipuzkeratzat izendatu dugun Tolosaldeko eta Donostialdeko hizkerarekin batera); Pedro Irizarrek (gipuzkeraren) Azpeitiko aldaeratzat sailkatu zuen; eta Koldo Zuazok erdialdeko euskalkiaren sartaldeko azpieuskalkitzat sailkatu du (hemen Goierriko gipuzkeratzat izendatu dugunarekin batera).

Mugak

Nagusiki Urola ibaiaren arroan mintzatzen da: zehazki, Urola Erdian eta Urola Kostan (Orio izan ezik). Urola Garaian, berriz, goreneko aldean (Ezkio-Itsaso eta Legazpi) Goierriko gipuzkera egiten dute; eta, beherenekoan (Urretxu eta Zumarraga), Urolaldeko gipuzkeraren eta Goierrikoaren artekoa den hizkera.

Urolaldeko hizkeran mintzo diren udalerriak

Aia, Aizarnazabal, Azkoitia, Azpeitia, Beizama, Deba, Errezil, Getaria, Zarautz, Zestoa eta Zumaia.

Beste azpieuskalkiekiko lotura egiten duten udalerriak

Goierriko gipuzkerarekiko lotura egiten duten udalerriak: Urretxu eta Zumarraga.
Mendebaleko euskarako sortaldeko azpieuskalkiarekiko lotura egiten duten udalerriak: Mutriku, Mendaro eta Elgoibar.

Mendebaleko euskararen (bizkaiera) eta erdialdekoaren (gipuzkera) arteko muga, historian

Ezkerrean, ilunago, gaur egun mendebaleko euskararekiko tarteko hizkera duten Urolaldeko gipuzkerako hiru herriak.

Azken mendeotan badirudi Gipuzkoa hegoaldean nahiko egonkorra izan dela muga hori, baina iparraldean aldatuz joan dela, hau da, aldatuz joan dela bizkaieraren sortaldeko azpieuskalkiaren eta Urolaldeko gipuzkeraren arteko muga. Kontuan hartu behar da, dena dela, hizkera biziek izaten dituzten aldaketez gainera, ondorengo euskalari hauetako bakoitzak bere sailkapen irizpideak erabili zituela, eta irizpide horiek gero eta zehatzago eta zientifikoagoak direla oro har.

Larramendik Elgoibar hartzen du bi euskalkien arteko lotura eremutzat, mendebaleko euskara Eibarren hasita:

«	En Elgoibar y más en Eibar empieza el dialecto de Vizcaya en mucha parte: eman eustan, egin eben, buruagaz, etc., y corre por Placencia, más o menos por Vergara, Mondragón, Arechavaleta, Escoriaza, Salinas, Oñate y todas aquellas aldeas. En la marina de Motrico hasta Fuenterrabía apenas hay distinción del dialecto común de Guipúzcoa.	»
Manuel Larramendi (1754): Corografía de Guipúzcoa, 1969, 301. orrialdea

Luis Luziano Bonapartek, 1864an taxututako sailkapenean, mendebaleko euskalkikotzat du Elgoibar, eta erdialdekokotzat, berriz, Deba, Mutriku eta Mendaro.
Getariko Maritxu Ezenarro^[1] (Ahotsak^[2] proiekturako)
Pedro Irizarrek, 1970. urteko datuekin, Bonaparteren sailkapenari aldaketa bakarra egin zion, Elgoibarreko euskara gipuzkeratzat sailkatuta (Príncipe = Luis Luziano Bonaparte, variedad de Azpeitia = Urolaldeko gipuzkera):

«	Respecto a los límites [del dialecto vizcaíno] establecidos por el Príncipe para el dialecto, hemos modificado el oriental, con la exclusión de la población de Elgóibar, que del dialecto vizcaíno (variedad de Vergara) pasa a formar parte del guipuzcoano (variedad de Azpeitia).	»
Pedro Irizar: Morfología del verbo auxiliar vasco, Euskaltzaindia, 2008. 5. orrialdea

Koldo Zuazoren 2008ko mapan, Deba, Mutriku, Mendaro eta Elgoibar bi azpieuskalkion arteko lotura eremutzat ageri dira —Deba, ez osorik: udalerriaren iparraldea, kostaldeko zerrenda (hirigunea barne), gipuzkeratzat markatzen du; eta gainerakoa, lotura eremutzat—,^[3] 1999an Deba ibarreko euskararen gaineko azterketan esandakoa berretsiz.^[4] 2015eko mapan, aldiz, Deban jadanik bete-betean Urolaldeko euskara egiten dela ageri da.^[5]

Azpeitia eta Azkoitiko euskara

Hitz bukaeretan, Azpeitian -ye amaitzen da, eta -xe Azkoitian^[6]:

ogiye (Azpeitia) / ogixe (Azkotia)
hoyek eta hayek (Azpeitia) / hoixek eta haixek (Azkoitia)

Erreferentziak

↑ «Inguru guztietako jendea Meagara erromeriara - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2019-01-17).
↑ «Ahotsak.eus, Euskal Herriko hizkerak eta ahozko ondarea» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2019-01-17).
↑ Koldo Zuazo: Euskalkiak: euskararen dialektoak, Elkar, 2008.
↑ «Saio honetan ikusittakuak erakusten dabenez, Debabarreneko berbetak egitten dabe mendebaleko euskalkixaren eta erdialdekuaren arteko loturia, eta baitta, beste negurri baten, Antzuola eta Bergara aldekuak be.» (Koldo Zuazo [1999]: Deba ibarreko euskeria. Antzuolako, Aramaioko, Aretxabaletako, Arrasateko, Bergarako, Eibarko, Elgoibarko, Eskoriatzako, Leintz-Gatzagako, Oñatiko eta Soraluzeko udalak, 1999.)
↑ Koldo Zuazo: Euskalkiak.com.
↑ Martirieta (Martitte). Ahotsak.eus

Ikus, gainera

Kanpo estekak

Datuak: Q12268692

[1] «Inguru guztietako jendea Meagara erromeriara - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2019-01-17).

[2] «Ahotsak.eus, Euskal Herriko hizkerak eta ahozko ondarea» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2019-01-17).

[3] Koldo Zuazo: Euskalkiak: euskararen dialektoak, Elkar, 2008.

[4] «Saio honetan ikusittakuak erakusten dabenez, Debabarreneko berbetak egitten dabe mendebaleko euskalkixaren eta erdialdekuaren arteko loturia, eta baitta, beste negurri baten, Antzuola eta Bergara aldekuak be.» (Koldo Zuazo [1999]: Deba ibarreko euskeria. Antzuolako, Aramaioko, Aretxabaletako, Arrasateko, Bergarako, Eibarko, Elgoibarko, Eskoriatzako, Leintz-Gatzagako, Oñatiko eta Soraluzeko udalak, 1999.)

[5] Koldo Zuazo: Euskalkiak.com.

[6] Martirieta (Martitte). Ahotsak.eus

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]