Tekst źródłowy strony Brom

{{Inne znaczenia|pierwiastka chemicznego|[[Lista postaci cyklu Dziedzictwo#Brom|Brom]] – bohater książki ''[[Eragon]]''}}
{{Pierwiastek infobox
 |nazwa                                   = Brom
 |symbol                                  = Br
 |liczba atomowa                          = 35
 |radioaktywność                          = 
 |poprzedni w okresie                     = [[selen]]
 |następny w okresie                      = [[krypton]]
 |poprzedni w grupie                      = [[chlor|Cl]]
 |następny w grupie                       = [[jod|I]]
 |wygląd                                  = czerwonobrunatny
 |1. grafika                              = Bromine vial in acrylic cube.jpg
 |opis 1. grafiki                         = Brom (ok. 2 g, czystość 99,8%) w szklanej ampułce zatopionej w [[szkło akrylowe|szkle akrylowym]].
 |2. grafika                              = 
 |opis 2. grafiki                         = 
 |3. grafika                              = Bromine spectrum visible.png
 |opis 3. grafiki                         = [[Widmo emisyjne]] bromu
 |nazwa łacińska                          = bromum
 |grupa                                   = [[Fluorowce|17]]
 |okres                                   = [[Pierwiastki czwartego okresu|4]]
 |blok                                    = [[blok p|p]]
 |stopień utlenienia                      = '''−I''', I, III, IV, V, VII
 |właściwości metaliczne                  = niemetal – fluorowiec
 |właściwości tlenków                     = silnie [[Moc kwasu|kwasowe]]
 |masa atomowa                            = 79,904 ± 0,003<ref group="uwaga">{{IUPAC-SAW2021|uwaga=pz|wartość = [79,901; 79,907]}}</ref><ref name="CIAAW">{{IUPAC-SAW2021}}</ref>
 |stan skupienia                          = ciekły
 |gęstość                                 = 3119 [[kilogram na metr sześcienny|kg/m³]]
 |temperatura topnienia                   = −7,2
 |tt źródło                               = <ref name="CRC" />
 |tt warunki niestandardowe               = 
 |temperatura wrzenia                     = 58,8
 |tw źródło                               = <ref name="CRC" />
 |tw warunki niestandardowe               = 
 |numer CAS                               = 7726-95-6
 |PubChem                                 = 24408
 |promień atomowy                         = 115 (obl. 94) [[pikometr|pm]]
 |promień walencyjny                      = 114 pm
 |promień van der Waalsa                  = 185 pm
 |konfiguracja elektronowa                = {{Konfiguracja elektronowa|Ar|4s|2|3d|10|4p|5}}
 |zapełnienie powłok                      = 2, 8, 18, 7
 |elektrony walencyjne                    = 
 |elektroujemność w skali Paulinga        = 2,96
 |elektroujemność w skali Allreda         = 2,74
 |I potencjał jonizacyjny                 = 1139,9 kJ/mol
 |II potencjał jonizacyjny                = 2103 kJ/mol
 |III potencjał jonizacyjny               = 3470 kJ/mol
 |punkt potrójny                          = 
 |temperatura krytyczna                   = 
 |ciśnienie krytyczne                     = 
 |tk i ck źródło                          = 
 |ciepło parowania                        = 15,438 [[Kilodżul na mol|kJ/mol]]
 |ciepło topnienia                        = 5,286 kJ/mol
 |ciśnienie pary nasyconej                = 5800 [[Paskal|Pa]] (280,1 K)
 |prędkość dźwięku                        = 206 m/s (293,15 K)
 |rezystywność                            = 
 |konduktywność                           = 
 |ciepło właściwe                         = 480 [[dżul na kilogram-kelwin|J/(kg·K)]]
 |przewodność cieplna                     = 0,122 [[wat na metr-kelwin|W/(m·K)]]
 |układ krystalograficzny                 = rombowy
 |twardość w skali Mohsa                  = 
 |twardość w skali Brinella               = 
 |moduł Younga                            = 
 |moduł Kirchhoffa                        = 
 |współczynnik sprężystości objętościowej = 
 |właściwości magnetyczne                 = 
 |objętość molowa                         = 19,78{{E|−6}} m³/[[mol]]<ref name="Singman1984">Wartość dla ciała stałego wg: {{cytuj pismo |autor = Singman, Charles N |tytuł = Atomic volume and allotropy of the elements |czasopismo = Journal of Chemical Education |wolumin = 61 |wydanie = 2 |strony = 137–142 |rok = 1984 |doi = 10.1021/ed061p137 |język =}}</ref>
 |izotopy                                 = 
{{Pierwiastek infobox/izotop|Br|77|syn.|57,04 [[godzina|h]]|[[wychwyt elektronu|w.e.]]||<sup>77</sup>[[selen|Se]]}}
{{Pierwiastek infobox/izotop|Br|79|'''50,69%'''|stabilny|44}}
{{Pierwiastek infobox/izotop|Br|81|49,31%|stabilny|46}}
{{Pierwiastek infobox/izotop|Br|82|syn.|35,3 [[godzina|h]]|[[rozpad beta minus|β<sup>−</sup>]]||<sup>82</sup>[[krypton|Kr]]}}
 |zewnętrzne dane MSDS                    = {{Sigma-Aldrich|328138|ALDRICH|link=tak|data dostępu=2011-10-01}}
 |zagrożenia GHS źródło                   = {{CLI|34712|CLP=tak|data dostępu=2015-03-09|nazwa=bromine}}
 |piktogram GHS                           = {{Piktogram GHS|06|05|09}}
 |hasło GHS                               = Niebezpieczeństwo
 |zwroty H                                = {{Zwroty H|314|330|400}}
 |zwroty EUH                              = {{Zwroty EUH|brak}}
 |zwroty P                                = {{Zwroty P|260|273|280|284|305+351+338|310}}<ref name="Aldrich" />
 |NFPA 704                                = {{NFPA 704|zdrowie=3|inne=OX}}
 |NFPA 704 źródło                         = <ref name="Aldrich-US" />
 |temperatura zapłonu                     = 
 |tz źródło                               = 
 |tz warunki niestandardowe               = 
 |temperatura samozapłonu                 = 
 |ts źródło                               = 
 |ts warunki niestandardowe               = 
 |numer RTECS                             = EF9100000
 |dawka śmiertelna                        = 
 |commons                                 = Bromine
 |wikisłownik                             = brom
}}
'''Brom''' ('''Br''', {{greka|βρῶμος}}, ''{{j|grc-Latn|brómos}}'', oznacza „mocno pachnący” lub „smród”, {{łac.|bromum}})<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Turner |imię = Edward |autor link = |tytuł = Elements of chemistry: including the recent discoveries and doctrines of the science |url = https://archive.org/details/elementschemist04turngoog |wydawca = |miejsce = |rok = 1828 |strony = [https://archive.org/details/elementschemist04turngoog/page/n472 467] |isbn = |cytat = The name first applied to it by its discoverer is muride; but it has since been changed to brome..from the Greek βρῶμος signifying a strong or rank odour. This appellation may in the English language be properly converted into that of Bromine |język = en}}</ref> – [[pierwiastek chemiczny]], [[Niemetale|niemetal]] z grupy [[fluorowce|fluorowców]] w [[układ okresowy pierwiastków|układzie okresowym]]. W warunkach normalnych jest brunatnoczerwoną cieczą o ostrym, nieprzyjemnym zapachu zbliżonym do zapachu [[chlor]]u. Jest jedynym niemetalem występującym w warunkach normalnych w postaci cieczy<ref name="Webelements">{{Cytuj |tytuł = Bromine |url = https://www.webelements.com/bromine/ |opublikowany = Webelements.com |data dostępu = 2020-11-09 |język = en}}</ref>. Znanych jest 25 [[izotopy|izotopów]] bromu o czasie półtrwania minimum 1 ms o liczbach masowych w zakresie 70÷94<ref>[https://www.nndc.bnl.gov/nudat3/reCenter.jsp?z=35&n=56. Nudat 2].</ref>, z których izotopy o liczbie masowej 79 i 81 są trwałe i występują w naturze w prawie równej ilości (50,6:49,4<ref name="1000slow">{{Cytuj książkę |autor = Ryszard Szepke |tytuł = 1000 słów o atomie i technice jądrowej |wydawca = Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej |strony = 35 |rok = 1982 |język = pl |isbn = 8311067236}}</ref>).

== Występowanie ==
Występuje w skorupie ziemskiej w ilościach śladowych 0,38 [[Sposoby zapisu bezwymiarowego stosunku dwóch wielkości|ppm]] (wagowo, 1,6{{e|−4}}<ref name="1000slow" />), głównie jako zanieczyszczenie piasku morskiego i pokładów [[Halit|soli kamiennej]]. Większe jego ilości (65 ppm) występują w wodzie morskiej. W obu przypadkach występuje on w formie [[bromek sodu|bromku sodu]].

== Związki bromu ==
{{Osobny artykuł|Kategoria:Związki bromu}}
Najbardziej znane jego związki: [[bromowodór]] – po rozpuszczeniu w wodzie tworzy bardzo silny kwas bromowodorowy, oraz jego sole: [[bromek sodu]], [[bromek potasu]]. Duże znaczenie w chemii organicznej mają jego sole [[fluorki|fluorkowe]] NaBrF<sub>x</sub> x=4,5,6, które są bardzo dobrymi grupami odchodzącymi w reakcjach [[substytucja nukleofilowa|podstawienia nukleofilowego]].

== Zastosowanie ==
Stosuje się go w wielu reakcjach np. do syntezy bromków alkilowych, które są bardziej reaktywne od odpowiednich chlorków. [[Bromek srebra]] w XX w. był masowo wykorzystywany w technikach [[litografia|litograficznych]] i [[fotografia|fotograficznych]]. 

== Znaczenie biologiczne ==
Brom [[Biologiczne znaczenie pierwiastków|jest obecny we wszystkich organizmach]] w ilościach zbliżonych do jego stężenia w wodzie morskiej (ok. 50 ppm), nie odgrywa on jednak żadnej roli w procesach życiowych<ref>{{Cytuj |autor = Jan Wojnowski, Państwowe Wydawnictwo Naukowe |tytuł = Wielka encyklopedia PWN |data = ©2001-©2005 |data dostępu = 2023-02-03 |isbn = 83-01-13357-0 |wydanie = Wyd. 1 |wolumin = 4 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawn. Nauk. PWN |s = 461-462 |oclc = 48088260}}</ref>.

W dużych ilościach czysty brom jest silnie toksyczny. Jony bromkowe {{chem2|Br-}} są nieszkodliwe, o ile ich stężenie nie przekracza tego obecnego w wodzie morskiej.

== Izotopy ==
=== Brom-82 ===
Ulegając [[Radioaktywność|rozpadowi]] emituje [[promieniowanie beta]] o energii 444 [[Elektronowolt|keV]] (98,3%) i [[Promieniowanie gamma|promienie gamma]] o energiach 221–1960 keV<ref name="1000slow" />. Używany w [[Defektoskopia|defektoskopii]], badaniach szczelności i hydrobiologicznych.

Wykazuje średnią [[radiotoksyczność]]. Brak [[Narząd krytyczny|narządu krytycznego]] (całe ciało). Dopuszczalne skażenie 370 [[Bekerel|kBq]]<ref name="1000slow" />.

== Historia ==
W 1825 roku podczas wakacji, student pierwszego roku chemii w [[Heidelberg]]u, [[Karl Löwig]] otrzymał pierwszy raz nowy pierwiastek, jednak nie wiedział, czym jest ta substancja przypominająca [[chlor]]. W tym samym roku [[Antoine Balard]] wykrył brom w ługach odpadowych w warzelniach soli z wody morskiej na wybrzeżach francuskich [[Morze Śródziemne|Morza Śródziemnego]]. 30 listopada 1825 roku złożył w sekretariacie [[Akademia Francuska|Akademii Francuskiej]] pismo zawiadamiające o odkryciu. 14 sierpnia 1826 roku Akademia wydała orzeczenie pochlebne dla odkrywcy<ref>{{Cytuj książkę |nazwisko = Eichstaedt |imię = Ignacy |tytuł = Księga pierwiastków |wydawca = Wiedza Powszechna |miejsce = Warszawa |rok = 1973 |strony = 255–257 |oclc = 839118859}}</ref>.

Jako pierwszy polską nazwę „brom” zaproponował [[Filip Neriusz Walter|Filip Walter]].

== Zobacz też ==
* [[woda bromowa]]
* [[AOX]]

== Uwagi ==
{{Uwagi}}

== Przypisy ==
<references responsive>
<ref name="Aldrich">{{Sigma-Aldrich|328138|ALDRICH|MSDS=tak|data dostępu=2011-10-01|nazwa=Brom}}</ref>
<ref name="Aldrich-US">{{Sigma-Aldrich|328138|ALDRICH|MSDS=tak|data dostępu=2011-10-01|język=en|nazwa=Bromine}}</ref>
* <ref name="CRC">{{CRC90|strony='''4'''-53}}</ref>
</references>

{{Pierwiastki chemiczne}}
{{Kontrola autorytatywna}}

[[Kategoria:Brom| ]]
[[Kategoria:Pierwiastki chemiczne]]