Andrzej Artur Zamoyski
Andrzej Artur Zamoyski herbu Jelita (ur. 2 kwietnia 1800 w Wiedniu, zm. 29 października 1874 w Krakowie) – hrabia, działacz polityczny i gospodarczy w Królestwie Polskim, szambelan dworu królewskiego Mikołaja I Romanowa w 1830 roku[1], jeden z czołowych przedstawicieli pracy organicznej.
 Grafika Maksymiliana Fajansa | |
 Jelita | |
| Rodzina | |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia | |
| Data i miejsce śmierci | |
| Ojciec | |
| Matka | |
| Żona | |
| Dzieci |
Zofia, ż. F. Żółtowskiego |
| Rodzeństwo |
Konstanty, Jan, Władysław, Celina, Jadwiga, Zdzisław, August, Eliza, Stanisław |
Życiorys
edytujSyn Stanisława Kostki Zamoyskiego i Zofii z Czartoryskich Zamoyskiej, brat gen. Władysława Zamoyskiego. Przez matkę, Zofię z Czartoryskich, należeli Zamoyscy do „puławskiego” odłamu arystokracji polskiej, odłamu pielęgnującego tradycję Sejmu Czteroletniego i 3 maja, tradycję patriotyczną, ale „umiarkowaną”, która nawiązywała do odgórnych i ostrożnych reform, zaplanowaną ongi przez Familię dla ratowania ginącego państwa. Natomiast żona Andrzeja Zamoyskiego, Róża z Potockich, była wnuczką Szczęsnego, a siostrą przyrodnią Branickich, wywodziła się więc z „targowickiego gniazda”[2]. W 1824 roku poślubił Różę Potocką z którą miał 5 synów: Władysława, Stanisława, Andrzeja, Jana i Zdzisława oraz 3 córki: Zofię (1825-1873) zamężną z Franciszkiem Żółtowskim, Cecylię (1831-1904) z ks. Jerzym Lubomirskim i Różę (1836-1915) z ks. Eugeniuszem Lubomirskim[3]. Brał udział w powstaniu listopadowym[4].
Od 1842 organizował w swej rezydencji w Klemensowie zjazdy ziemian, w 1848 zawiązał „Spółkę Żeglugi Parowej na Rzekach Spławnych Królestwa hrabia Zamoyski et Compania”, uruchomił produkcję statków i barek. Spółkę założył razem z francuskim inżynierem Edwardem Guibertem. W następnych latach wciągnął do tej spółki fundusze innych członków rodziny i innych ziemian oraz Leopolda Kronenberga[5]. Część spółki w 1871 odkupił od niego Maurycy Fajans. Wydawca i od 1847 redaktor Roczników Gospodarstwa Krajowego[6]. Inicjator i prezes Towarzystwa Rolniczego (1858–1861). Był też właścicielem Pałacu Zamoyskich na Nowym Świecie; w latach 1843–1846 zlecił przebudowę pałacu pod kierunkiem Henryka Marconiego.
Przeciwnik Aleksandra Wielopolskiego, który w 1861 spowodował rozwiązanie Towarzystwa Rolniczego. W 1862 roku skrytykował pismo podpisane przez biskupa Jana Marszewskiego domagające się utrzymania świeckiej władzy papieża[7]. We wrześniu 1863 roku po zamachu na Fiodora Berga dokonanego z Pałacu Zamoyskich, na rozkaz cara Aleksandra II musiał opuścić Królestwo Polskie. Po wydaleniu przebywał w Paryżu i Dreźnie. Członek korespondent Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego (1846-1874)[8].
Pochowany w Krakowie na cmentarzu Rakowickim[9]. Rząd rosyjski nie pozwolił na sprowadzenie zwłok do Warszawy. Dopiero w październiku 1923 roku pochowano go w podziemiach warszawskiego kościoła św. Krzyża[10].
Przypisy
edytuj- ↑ Obraz polityczny i statystyczny Królestwa Polskiego iaki był w roku 1830 przed dniem 29 listopada, Warszawa 1830, s. 6.
- ↑ Kieniewicz 1962 ↓, s. 14.
- ↑ Kronika miejscowa i zagraniczna Czas 1874 nr 248 z 30 października s. 2 [1]
- ↑ Andrzej Zamojski Czas 1874 nr 251 z 3 listopada s.1
- ↑ Kieniewicz 1962 ↓, s. 16.
- ↑ Irena Turowska-Bar: Polskie czasopisma o wsi i dla wsi. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1963, s. 147.
- ↑ Stanisław Królik, Hierarchia kościelna w Królestwie Polskim wobec przygotowania i wybuchu powstania styczniowego. Warszawa 1962, s. 37-38
- ↑ Provinzial-Handbuch der Königreich Galizien und Lodomerien für das Jahr 1850, s. 563; 1851, s. 628; 1852, s. 613; 1853, s. 620; 1854, s. 636; Handbuch des Lemberger Sttathalterei-Gebietes in Galizien für das Jahr 1855, s. 464; 1856, s. 209; 1857, s. 357; 1858, s. 251; 1859, s. 269; 1860, s. 271; 1861, s. 404; 1862, s. 415; 1863, s. 426; 1864, s. 435; 1865, s. 449; 1865, s. 464; Galizisches Provinzial-Hanbuch für das Jahr 1868, s. 811; 1869, s. 534; Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1870, s. 571; 1871, s. 505; 1872, s. 503; 1873, s. 519; 1874, s. 563;
- ↑ Kronika miejscowa i zagraniczna Czas 1874 nr 250 z 1 listopada
- ↑ Przewiezienie do Warszawy po 50 latach zwłok wielkiego patrioty Nowości Illustrowane 1923 nr 43 s. 2 [2]
Linki zewnętrzne
edytuj- Rękopis pamiętnika Moje przeprawy w serwisie Polona.pl