Cenotaf

Ten artykuł od 2022-11 należy dopracować:

wymaga uporządkowanego rozwinięcia i pogłębienia na podstawie wiarygodnych źródeł.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Cenotaf (kenotaf, kenotafium^[a]) – symboliczny grobowiec, wznoszony ku czci zmarłego (nie zawierający jego szczątków). Cenotafy stawiane były w sytuacjach kiedy nie znaleziono ciała osoby zmarłej, ciało to uległo całkowitemu zniszczeniu lub jest pochowane w innym, miejscu. Cenotaf może mieć również charakter pomnika^[1].

Cenotaf króla Władysława III Warneńczyka na polu bitwy pod Warną

Historia

Cenotafy znane są od czasów prehistorycznych. Znajdowane na stanowiskach archeologicznych puste jamy grobowe^[b] były formą pamięci o zmarłych, których ciał nie można było pochować (zmarli daleko od ojczyzny, ofiary zbrodni, topielcy, samobójcy itp.). Wykonanie cenotafu dawało wspólnocie możliwość przeprowadzenia rytuału pogrzebowego, a tym samym utrzymanie społecznych więzi^[2].

Popularne były w starożytnym Egipcie, przykładem mogą być cenotafy królewskie w Abydos, miejscu kultu Ozyrysa^[1].

W starożytnej Grecji i Rzymie wznoszono dwa rodzaje cenotafów:

tumulus inanis (łac. „pusty grób”) – symboliczny grób dla upamiętnienia zmarłego lub poległego poza granicami kraju;
tumulus honorarius (łac. „grób zaszczytny”) – wznoszony dla uczczenia bohaterów, np. w miejscu ich śmierci.

W czasach nowożytnych budowano cenotafy o charakterze pomników, dla uczczenia ofiar wojennych lub zmarłych tragicznie w katastrofach^[1]. Przykładem mogą być symboliczne groby nieznanego żołnierza, np. w Londynie, Belfaście czy w Auckland.

Odrębną grupą nowożytnych cenotafów są symboliczne groby świętych i proroków^[1].

Przykłady cenotafów

Cenotafy upamiętniające osoby pochowane w innych miejscach

Cenotaf Andrzeja i Baltazara Batorych z kościoła św. Andrzeja Apostoła w Barczewie

Przykłady: cenotaf Michała Anioła Buonarrotiego w Rzymie (właściwy grobowiec we Florencji) i cenotaf Dantego Alighieri we Florencji (właściwy grobowiec w Rawennie). Przykłady w Polsce: Jan Tarło, Michał Kazimierz Ogiński, Jan Paweł II w Panteonie Wielkich Polaków w Świątyni Opatrzności Bożej w Warszawie, Lech Kaczyński na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie oraz Andrzej i Baltazar Batory w Barczewie.

Symboliczne groby świętych i proroków

W czasach nowożytnych spotyka się cenotafy świętych, postaci historycznych, np. św. Wojciecha w kształcie tumby w katedrze w Gnieźnie, ustawiony obok relikwiarza.

Symboliczne grobowce - pomniki

Przykładem cenotafu tego typu jest Grób Nieznanego Żołnierza w Krakowie.

Kopce

Za oryginalną formę cenotafu uznaje się kopce, w Polsce są to m.in. Kopiec Kraka, Kopiec Wandy, Kopiec Kościuszki i Kopiec Piłsudskiego.

Cenotafy w Indiach

Cenotafy indyjskie upamiętniały najczęściej przedstawicieli arystokracji. Tworzono również cenotafy dla par małżeńskich, gdy żona zdecydowała się na śmierć w ceremonii sati. Przyjmowały formę grupy kolumn usytuowanych na planie kwadratu lub koła, zwieńczonych dachem lub kopułą. W centrum takiego symbolicznego grobowca ustawiano kolumnę, płytę kwadratową lub lingam^[3].

Zobacz też

Uwagi

↑ gr. κενοτάφιον kenotaphion, od κενός, „pusty” i τάφος, „grób”
↑ Groby plemion germańskich opisane przez Annę Szarek nie zawierają szczątków ludzkich, lecz znajdowano w nich przedmioty - dary dla nieobecnego zmarłego.

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d Cenotaf [online], www.muratorplus.pl [dostęp 2024-05-27] (pol.).
↑ AnnaA. Szarek AnnaA., Mity i wierzenia grobowe plemion germańskich od okresu wpływów rzymskich do początku czasów wikińskich. [online], Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, 2018, s. 361-362 [dostęp 2024-05-27] (pol.), praca doktorska.
↑ II.1. Materialne świadectwa pamięci sati. W: Przemysław Szczurek: Sati. Samopalenie wdów indyjskich w najdawniejszych relacjach Wschodu i Zachodu. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie DIALOG, 2013, s. 244, seria: Świat Orientu. ISBN 978-83-63778-15-6.

[1] r. κενοτάφιον kenotaphion, od κενός, „pusty” i τάφος, „grób”

[3] Groby plemion germańskich opisane przez Annę Szarek nie zawierają szczątków ludzkich, lecz znajdowano w nich przedmioty - dary dla nieobecnego zmarłego.

[:0-2] Cenotaf [online], www.muratorplus.pl [dostęp 2024-05-27] (pol.).

[4] AnnaA. Szarek AnnaA., Mity i wierzenia grobowe plemion germańskich od okresu wpływów rzymskich do początku czasów wikińskich. [online], Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, 2018, s. 361-362 [dostęp 2024-05-27] (pol.), praca doktorska.

[5] II.1. Materialne świadectwa pamięci sati. W: Przemysław Szczurek: Sati. Samopalenie wdów indyjskich w najdawniejszych relacjach Wschodu i Zachodu. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie DIALOG, 2013, s. 244, seria: Świat Orientu. ISBN 978-83-63778-15-6.

[a]

[1]

[b]

[2]

[3]