Kariatyda

podpora architektoniczna w formie postaci kobiecej

Kariatyda – podpora architektoniczna w kształcie postaci kobiecej, dźwigającej na głowie (podtrzymującej) element architektoniczny budowli: belkowanie, gzyms, balkon lub nadwieszoną kondygnację budynku[1][2][3], spełniająca funkcję kolumny.

Przykład zastosowania kariatyd w XIX-wiecznej architekturze euroropejskiej (Utrecht)
Kariatydy z ateńskiego Erechtejonu

Charakterystyczna jest zwłaszcza dla porządku jońskiego[1]. Według przekazu Witruwiusza nazwa pochodzić ma od gr. karyatides („dziewczyny ze wsi Karyai” – czyli sprzedane w niewolę branki po zburzeniu sprzyjającej Persom lakońskiej wsi Karyai lub Karios[4]).

Najbardziej znany przykład kariatyd to ciąg rzeźbionych podpór południowego portyku Erechtejonu[5] z północnego krańca ateńskiego Akropolu. Trwałe uszkodzenie rzeźb uniemożliwiało odtworzenie wyglądu i układu ich kończyn górnych,co dopiero pozwoliły wyjaśnić wierne ich kopie w ruinach willi Hadriana w Tivoli: jedna ręka przytrzymywała rąbek szaty, druga dzierżyła wieniec[6]. W koncepcji estetycznej układ fałd szat tych postaci miał imitować żłobkowania kolumny, a unoszony na głowie kosz (kalatos) spełniał rolę kapitelu. Poza figurami ateńskimi do najbardziej znanych należą kariatydy ze Skarbca Knidyjczyków i Syfnijczyków w Delfach (VI w. p.n.e.)[5].

Odmianą kariatydy jest kanefora – podpora w kształcie kobiety niosącej na głowie kosz z kwiatami lub owocami[1]. Męskim odpowiednikiem jest atlant (inaczej atlas)[2].

W architekturze nowożytnej opartej na wzorcach antycznych zastosowano je m.in. w projektowanej przez Jeana Goujona Sali Kariatyd w Luwrze[3].

W przenośni słowo to oznacza dużą, rosłą kobietę o silnej posturze[7], zdolną np. do wykonywania ciężkich prac domowych w roli osoby służebnej; w języku potocznym typ utrwalony określeniem z powieści i sztuki Kaśka Kariatyda Gabrieli Zapolskiej.

Przypisy

edytuj
  1. a b c Sztuka świata. Słownik terminów A-K. tom 17. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 2013, s. 296, 303-304. ISBN 978-83-213-4726-4.
  2. a b Słownik terminologiczny sztuk pięknych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1996, s. 178. ISBN 83-01-12365-6.
  3. a b Wielka encyklopedia PWN. T. 13. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2003, s. 300.
  4. Krystyna Zwolińska, Zasław Malicki: Mały słownik terminów plastycznych. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1993, s. 126. Niektóre źródła jednak błędnie łączą tę nazwę z małoazjatycką Karią (np. Słownik wyrazów obcych PWN. Warszawa: PWN, 1991, s. 408).
  5. a b Mała encyklopedia kultury antycznej A-Z. Wyd. 5. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1983, s. 366. ISBN 83-01-03529-3.
  6. Jan Parandowski, Zbigniew Parandowski: Grecja. Warszawa: Wydawnictwo „Sport i Turystyka”, 1965, s. 105.
  7. Słownik języka polskiego PWN.

Bibliografia

edytuj
pFad - Phonifier reborn

Pfad - The Proxy pFad of © 2024 Garber Painting. All rights reserved.

Note: This service is not intended for secure transactions such as banking, social media, email, or purchasing. Use at your own risk. We assume no liability whatsoever for broken pages.


Alternative Proxies:

Alternative Proxy

pFad Proxy

pFad v3 Proxy

pFad v4 Proxy