Organy (pomnik)
Organy (do 2009: Pomnik ofiar walk wewnętrznych po II wojnie światowej) – instalacja autorstwa Władysława Hasiora wzniesiona w 1966 na przełęczy Snozka (na wysokości 653 m n.p.m.) w paśmie łączącym Gorce z Pieninami. Potocznie znany jako pomnik utrwalaczy władzy ludowej, a przez Społeczny Komitet Pamięci Żołnierzy Konfederacji Tatrzańskiej określany jako UBelisk[1].
 Instalacja w 2016 | |
| Autor | |
|---|---|
| Data powstania |
1966 |
| Medium |
metal |
| Wymiary |
13 m |
Historia
edytuj
Władysław Hasior zaprojektował (według jego intencji) pomnik poświęcony pamięci tych, którzy zginęli w czasie II wojny światowej i po niej na Podhalu. Stopień świadomości autora co do jednoznaczności przekazu zrealizowanego pomnika nie jest jasny[2][3].
W zamyśle autora miały to być organy (może skrzydła, szpony) rozdzierające chmury na przełęczy Snozka, grające – jak eolska harfa – w czasie większych wiatrów. Organy jednak nigdy nie zagrały. Według niektórych źródeł – z powodu niezamontowania na pomniku odpowiednich piszczałek organowych, gongów, fletów i dzwonków zaprojektowanych przez Hasiora[4]. Według innych źródłem dźwięku miała być sama konstrukcja[3]. Powód nieukończenia montażu nie jest znany, jednak milczenie konstrukcji stało się powodem powszechnych kpin mieszkańców i turystów[5][6].
Pomnik odsłonięto 9 października 1966. U stóp dźwigarów znalazła się granitowa płyta z napisem: Wiernym synom Ojczyzny poległym na Podhalu w walce o utrwalenie władzy ludowej – Społeczeństwo ziemi krakowskiej w 1000-lecie państwa polskiego. Obok rząd figur zabitych i atrapy karabinów oraz kamienna rynna, w której podczas odsłonięcia pomnika zapłonął wieczny (w zamiarze) ogień.
Po upadku rządów komunistycznych w Polsce w 1989 odbyła się kilkunastoletnia dyskusja dotycząca dalszych losów pomnika. Sam Władysław Hasior zwrócił się w 1993 do władz gminy Czorsztyn z prośbą o przemianowanie znaczenia instalacji – proponował skucie tablicy i leżących postaci. Pomnik rdzewiał i ulegał dewastacji (m.in. obłamano litery „utr” z wyrazu „utrwalenie”). Między pomnikiem a drogą wojewódzką nr 969, przechodzącą przez przełęcz, wyrosły drzewa, powodując, że jest on obecnie z niej mniej widoczny. Remontowi zdecydowanie sprzeciwiło się kilka podhalańskich stowarzyszeń: Klub im. Władysława Zamoyskiego w Zakopanem, Zarząd Główny Związku Podhalan, Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” w Zakopanem, Związek Polskiego Spisza oraz Towarzystwo Przyjaciół Orawy. Zwolennikami utrzymania pomnika i jego remontu byli mieszkańcy wsi Kluszkowce, na terenie której on się znajduje, profesorowie, pracownicy i studenci Wydziału Rzeźby Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie oraz teatr „Nie Teraz” z Tarnowa Mościc[7].
Jesienią 2010 przeprowadzono remont, który kosztował ponad 30 tysięcy złotych. Dawna tablica została usunięta i zlicytowana, a przychody z jej aukcji pomogły odzyskać część kosztów remontu[7]. Remont prowadziła i nadzorowała Fundacja Rozwoju Jeziora Czorsztyńskiego, a wykonawcą była krakowska firma Aror.
Po remoncie na pomniku zamontowano pasterskie dzwonki.
Galeria
edytuj-
Górna część instalacji -
Nazwisko twórcy na górnej części -
Dolna część instalacji -
Górna część z widocznymi dzwonkami -
Postacie z karabinami na dole instalacji
Przypisy
edytuj- ↑ Bartłomiej Kuraś, Tej rzeźbie mówimy: nie!, „Gazeta Wyborcza”, wyborcza.pl, 12 listopada 2008 [dostęp 2017-10-10].
- ↑ Stanisław Zachwieja. Organy. „Polski region – Pieniny”. 3, s. 105–107, 2012. ISSN 2299-4084.
- ↑ a b Tajemnica zabrana do nieba. 2011-09-11. [dostęp 2013-07-05].
- ↑ Paweł Smoleński, Bartłomiej Kuraś, Organy – Hasior zdekomunizowany [online], Gazeta Wyborcza, 29 listopada 2008 [dostęp 2013-07-05] [zarchiwizowane z adresu 2013-07-05].
- ↑ Przełęcz Snozka i organy Hasiora [online], motopodhale.info, 7 listopada 2014 [dostęp 2017-10-10].
- ↑ Kazimierz Sebastian Ożóg, Zapomniane Organy, Ptaki i takie tam… Recepcja dzieł Hasiora po 1989 roku, [w:] Marzanna Raińska (red.), Granice sztuki współczesnej – wokół twórczości Władysława Hasiora, Nowy Sącz 2011, s. 34–39.
- ↑ a b Pochwała „utrwalaczy” wesprze remont pomnika Hasiora. 2011-04-04. [dostęp 2013-07-05].