Edward Ciuksza
Edward Ciuksza (ur. 31 stycznia 1905 w Pidstepnem na Ukrainie, zm. 21 lutego 1970) – polski muzyk, mandolinista.
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data śmierci | |
| Zawód, zajęcie | |
| Małżeństwo |
Życiorys
edytujUrodził się i wychował w miejscowości Pidstepne na Ukrainie[2]. Jego ojciec pracował tam jako zawiadowca stacji kolejowej[1]. Oboje rodzice byli muzykalni i zadbali o edukację muzyczną swoich dzieci – Edward Ciuksza i jego siostra nauczyli się w domu śpiewu i gry na fortepianie[1]. W 1921 roku, trzy lata po powstaniu II Rzeczypospolitej, rodzina przeprowadziła się do Wilna[1][2]. Rok później, w wieku 17 lat, Edward Ciuksza założył Towarzystwo Mandolinowe „Kaskada”[1]. Był w nim mandolinistą, później również koncertmistrzem i zastępcą kierownika zespołu. W 1945, podczas przymusowych wysiedleń Polaków z Kresów Wschodnich, cała orkiestra trafiła do Łodzi. Muzycy założyli tam Łódzką Orkiestrę Mandolinistów. Cieszyła się ona dużą popularnością – Ciuksza występował z nią aż do swojej śmierci.
Ciuksza ukończył studia prawnicze[1] (notarialne[2]). Przed wojną długoletni pracownik notariatu w Wilnie, po wojnie pracował w notariacie w Łodzi - do jego upaństwowienia w 1952 r. - jako zastępca notariusza.[3] Pracował również jako tłumacz przysięgły[4]), praca w łódzkim notariacie do 1952 roku była podstawą jego utrzymania[2].
W 1949 roku Ciuksza mieszkał w Łodzi przy ul. Piotrkowskiej 92[4].
W 1954 roku uzyskał dyplom Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Katowicach[1][5].
Orkiestra Mandolinistów Edwarda Ciukszy
edytujPowstałe w 1922[1] roku Towarzystwo Mandolinowe „Kaskada” było początkowo orkiestrą złożoną z amatorów-pasjonatów[2]. W 1928 roku zespół rozpoczął współpracę z Radiem Wilno[1][2]. Zajęli pierwsze miejsce w Ogólnopolskim Radiowym Konkursie Orkiestr Mandolinowych[1]. Edward Ciuksza prowadził na antenie Radia Wilno audycję pt. Wieczorynka, w której przeplatał własne opowieści utworami granymi przez swoją orkiestrę[2]. „Kaskada” zniknęła z anteny na czas niemieckiej okupacji miasta (1941–1944), powracając w 1944 roku po wkroczeniu[a] Armii Czerwonej[1][2]. 14 lutego 1945 zespół zagrał swój tysięczny koncert radiowy[1][2].
W kwietniu 1945 roku z powodu wysiedleń ludności polskiej orkiestra musiała opuścić Wilno[2]. 16 kwietnia zagrała swój pożegnalny (1029-ty) koncert[2]. Cała orkiestra wyruszyła pociągiem do Krakowa[1][2]. Byli to: Edward Ciuksza, Bronisław Hajn, Witold Stankiewicz, Stanisław Motus, Jan Gonsak i Czesław Dobiec wraz z rodzinami[1].
23 lub 24 kwietnia 1945 skład zatrzymał się na stacji Łódź Kaliska[2]. Muzycy spotkali tam znajomego małżeństwa Jadwigi i Edwarda Ciukszów – pianistę Stanisława Szpinalskiego, współpracującego wówczas z Rozgłośnią Polskiego Radia w Łodzi[1][2]. Za jego sugestią postanowili osiedlić się w Łodzi[2]. Cały[2] zespół zamieszkał w opuszczonym przez wojsko baraku w Tuszynie-Lesie[1][2].
1 maja 1945, Łódzka Orkiestra Mandolinistów zainaugurowała swoją działalność koncertem podczas uroczystości otwarcia nowego studia Radio Łódź przy al. Tadeusza Kościuszki 40[1][2][6]. Jej występ poprzedził felieton odczytany przez Aleksandra Zelwerowicza[2].
Orkiestra znalazła się pod opieką Ludowego Instytutu Muzycznego z siedzibą przy ul. Piotrkowskiej 232[1]. Występowali dla Radia Łódź oraz w Centralnym Domu Robotniczym przy Piotrkowskiej 243[1]. Trudna sytuacja zespołu zaowocowała zmianami personalnymi i groziła jego rozpadem, do którego jednak nie doszło dzięki staraniom Mieczysława Kofty kierującego Radiem Łódź[1]. Od koncertu w dniu 20 października 1949 roku zaczęli występować jako Orkiestra Mandolinistów pod dyrekcją Edwarda Ciukszy[1][2].
1 stycznia 1950 muzycy podpisali z Polskim Radiem umowę o pracę[2]. Stali się w ten sposób pierwszą łódzką etatową orkiestrą radiową. W 1952[2] roku lub kwietniu 1954[1], gdy dyrektorem Radia Łódź była już inna[1] osoba, etaty zostały im odebrane. Odzyskali je niecałe 3 lata później[1][2]. Jeszcze w latach 50 orkiestrze Edwarda Ciukszy udało się uzyskać status jednego z najbardziej popularnych zespołów muzyki rozrywkowej, w czym wtórowała mu siostrzana Orkiestra Łódzkiej Rozgłośni Polskiego Radia[1].
W latach 60 zespół występował intensywnie w Polsce i za granicą – dając po kilkaset koncertów rocznie[1]. W 1967 koncertowali w Budziszynie (w ówczesnym NRD)[6]. Około 1968 roku pojawiła się groźba lub pogłoski o likwidacji zespołu, co zostało udokumentowane w filmie Z miasta Łodzi (1968) Krzysztofa Kieślowskiego[1]. W materiale tym zarejestrowano wypowiedzi łódzkich robotników w duchu obrony orkiestry[1].
Pierwszą kobietą w zespole była perkusistka[1] Zofia Pychyńska, grająca na ksylofonie i wibrafonie[2]. Później do orkiestry dołączyła Wanda Torzówna grająca na cytrze[2].
Orkiestra Mandolinistów Edwarda Ciukszy cieszyła dużą popularnością. Działała nieprzerwanie w Radiu Łódź do roku 1971[2]. W 1971 orkiestra została rozwiązana, ponieważ istotą funkcjonowania tej orkiestry był jej dyrygent i kierownik[2], a poza tym repertuarowo i brzmieniowo orkiestra już się przeżyła.
Instrumentarium, repertuar i goście Orkiestry
edytujOprócz mandolin i bandżo, orkiestra wykorzystywała instrumenty takie jak akordeon, czelesta, ksylofon, wibrafon, cytra, gitara hawajska, gitara elektryczna oraz elektronium[1][2]. Wykonywała aranżacje melodii polskich, rosyjskich, ukraińskich, litewskich, białoruskich, włoskich, hiszpańskich i hawajskich[1][2]. Brała również na warsztat arie operetkowe oraz transkrypcje muzyki poważnej (Aleksandra Borodina, Piotra Czajkowskiego, Michaiła Glinki, Nikołaja Rimskiego-Korsakowa i in.[1])[1][2]. Z członków orkiestry utworzono Zespół Domrowy Muzyki Dawnej, który wykonywał utwory polskich kompozytorów[2].
Z Orkiestrą Mandolinistów Edwarda Ciukszy nagrywali tacy śpiewacy i piosenkarze jak Teresa Żylis-Gara, Krystyna Nyc-Wronko, Rena Rolska, Tadeusz Woźniakowski, Zofia Framer i Zbigniew Framer[2].
Dyskografia i wideografia Orkiestry
edytujW czasie istnienia zespołu ukazała się jedna płyta długogrająca – wydany w lutym 1969 roku album ustępował nakładem jedynie Grupie Skifflowej No To Co, która była wówczas u szczytu swojej popularności[1]. W archiwum Radia Łódź zachowało się 7 tysięcy nagrań orkiestry Ciukszy[2]. Polskie Radio wydało w 2007 roku w serii Archiwum Polskiego Radia dwupłytowy album z nagraniami instrumentalnymi Orkiestry, zatytułowany Z Archiwum Polskiego Radia vol. 03 – Edward Ciuksza[2]. Publikacja zawiera także przeprowadzony przez znanego łódzkiego radiowca Mariana Jeżewskiego (1915–2001) wywiad z Edwardem Ciukszą[1].
Nagrania Orkiestry wykorzystano w filmach:
- wspomnianej wyżej, dokumentalnej etiudzie studenckiej Z miasta Łodzi (1968) w reżyserii Krzysztofa Kieślowskiego[1],
- psychologicznej Ćmie (1980) Tomasza Zygadły[1],
- komediowym O rany, nic się nie stało!!! (1987) Waldemara Szarka[1],
- czarnej komedii Rewers (2009) Borysa Lankosza[1].
Uwagi
edytuj- ↑ Armia Czerwona wkroczyła do miasta wieczorem 7 lipca 1944, po kilku dniach walk ulicznych w dniu 13 lipca 1944 „wyzwoliła” Wilno.
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj ak al am an ao ap Wiewiórski 2015, GW ↓.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj Jeż 2007 ↓.
- ↑ Wacław Mróz, Notariat polski w latach 1939-1951 (cz. II),, „Rejent”, * rok 14 * nr 7(159), lipiec 2004, s. 198-199.
- ↑ a b Książka telefoniczna Łodzi na r. 1949, s. 42.
- ↑ Encyklopedia muzyczna PWM. Cz. 2: cd. Kraków: Polskie Wyd. Muzyczne, 1984, s. 207. ISBN 83-224-0223-6.
- ↑ a b Kalendarium: Chronologiczny zestaw dat ważnych wydarzeń dla Radia Łódź. [w:] www.radiolodz.pl [on-line]. Radio Łódź. [dostęp 2016-12-08].
Bibliografia
edytuj- Ryszard Jeż: Z Archiwum Polskiego Radia, vol. 3 – Edward Ciuksza. Wyd. nr katalogowy PRCD106970 (podwójna płyta kompaktowa). Polskie Radio, 2007.
- Jakub Wiewiórski. Ta orkiestra nas rozwesela. „Gazeta Wyborcza: Magazyn łódzki”. Piątek 30 stycznia 2015. s. 6. Łódź.
Linki zewnętrzne
edytuj- Wojciech Ossowski: Orkiestra Mandolinistów Edwarda Ciukszy. Audycja z cyklu Historia Polskiego Folku wyemitowana 2 marca 2019. Dwójka / Polskie Radio.