Tadeusz Stryjeński
Tadeusz Stryjeński (ur. 29 sierpnia 1849 w Carouge k. Genewy w Szwajcarii, zm. 3 czerwca 1943 w Krakowie) – polski architekt tworzący m.in. w stylu secesji, konserwator zabytków, przedsiębiorca budowlany.
| |
| Data i miejsce urodzenia |
29 sierpnia 1849 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
3 czerwca 1943 |
| Narodowość | |
| Alma Mater | |
| Odznaczenia | |
  
| |
Życiorys
edytujUrodził się w rodzinie Aleksandra, inżyniera, i Pauliny de Lestocq (1820–1902). Był bratem: Leokadii (1840–1902), Władysława (1844–1865), Caroline (1846–1913), Edmee (1848–1928) i Kazimierza (1853–1912). W latach 1868–1872 studiował architekturę na politechnice w Zurychu u Gottfrieda Sempera, w 1877 studia uzupełnił w École des Beaux-Arts w Paryżu. W latach 1874–1877 pracował jako architekt rządowy w Limie w Peru.
W 1879 otworzył w Krakowie własną firmę projektowo-budowlaną. Był członkiem Komisji Historii Sztuki Akademii Umiejętności. W latach 1906–1910 był dyrektorem Muzeum Techniczno-Przemysłowego, w 1913 wraz z Franciszkiem Mączyńskim zaprojektował dla niego nową siedzibę przy ulicy Smoleńsk 9.
Jako pierwszy w Polsce architekt stosował konstrukcje żelbetowe. Jego dziełami są: Pałacyk Straszewskich przy ulicy Straszewskiego 1 z 1885, willa „Pod Stańczykiem” przy ulicy Batorego 12 z lat 1882–1883, pałac Wołodkowiczów przy ulicy Lubicz 4, wspólnie z Władysławem Ekielskim wzniósł Schronisko Fundacji im. Aleksandra Lubomirskiego przy ulicy Rakowickiej 27 (obecnie Uniwersytet Ekonomiczny). Wzniósł także gmach Powiatowej Kasy Oszczędności przy ulicy Pijarskiej 1 w latach 1897–1899 oraz kamienicy położonej w Krakowie przy ul. Dietla 109.
Wraz z Franciszkiem Mączyńskim wzniósł budynek Izby Przemysłowo-Handlowej znany jako Dom „Pod Globusem” ul. Długa 1, przebudował fasadę budynku Teatru Starego (1904–1906)[1], zaprojektował Bazar Polski znany obecnie jako Pałac Prasy przy ul. Wielopole 1 oraz (w latach 1903–1905) kościół i klasztor karmelitanek bosych przy ulicy Łobzowskiej 40.
Prowadził prace konserwatorskie w kościele św. Krzyża i w kościele Mariackim (1889–1891), gdzie w dowód wdzięczności za poniesiony trud przy prawym wyjściu z prezbiterium kościoła na plac Mariacki wykonano rzeźbioną głowę Stryjeńskiego na podstawie rysunku Jana Matejki, odrestaurował willę Decjusza w 1882 oraz zaprojektował stolarkę i meble do gmachu Collegium Novum UJ.
Był jednym z projektantów i współtwórcą planów Wielkiego Krakowa w 1910, członkiem Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie.
Zmarł w Krakowie. Pochowany na cmentarzu Rakowickim (kwatera FD-wsch-po lewej Popielów)[2].
Małżeństwo i dzieci
edytuj25 stycznia 1880 poślubił Mariannę z Bobrownickich (1854–1914). Miał z nią sześcioro dzieci: Joannę (1881–1967), Pawła (1883–1919), Karola (1887–1932), Władysława Jana (1889–1956), Andrzeja (1891–1892) i Leokadię (1895–1967)[3].
Galeria
edytujMateriały archiwalne Tadeusza Stryjeńskiego znajdują się w PAN Archiwum w Warszawie pod sygnaturą III-135[4].
-
Projekt konsoli w kształcie głowy Tadeusza Stryjeńskiego do polichromii w kościele Mariackim, Jan Matejko. -
Konsola w kształcie głowy Tadeusza Stryjeńskiego przy prawych drzwiach prezbiterium kościoła Mariackiego.
Realizacje (wybór)
edytuj-
Willa Pod Stańczykiem, 1882
Kraków, ul. Batorego 12 -
Pałac Tyszkiewiczów „Pod Bałwanami”, 1882
Kraków, ul. Asnyka 2–4 -
Willa, 1884
Kraków, ul. Batorego 14 -
Pałac Wołodkowiczów (wspólnie z W. Ekielskim), 1884
Kraków, ul. Lubicz 2 -
Pałacyk Straszewskiego, 1886
Kraków, ul. Straszewskiego 1 -
Willa Mały Wawel (1886)
Kraków ul. Podzamcze 10 -
Schronisko Fundacji im. A. Lubomirskiego, obecnie Uniwersytet Ekonomiczny (wspólnie z W. Ekielskim), 1887
Kraków, ul. Rakowicka 27 -
Budynek KKOPK (wspólnie z F. Mączyńskim),1897
Kraków, ul. Pijarska 1 -
Kościół Opieki św. Józefa (wspólnie z F. Mączyńskim), 1903
Kraków, ul. Łobzowska 40 -
Willa Stryjeńskich, 1904
Kraków, ul. Starowiślna 89 -
Dom pod Globusem (wspólnie z F. Mączyńskim), 1904
Kraków, ul. Długa 1 -
Stary Teatr (wspólnie z F. Mączyńskim), 1906
Kraków, ul. Jagiellońska 5 -
Muzeum Techniczno-Przemysłowe (wspólnie z F. Mączyńskim i J. Czajkowskim), 1908
Kraków, ul. Smoleńsk 9 -
Dawna Lecznica Związkowa, obecnie w zespole Instytut Onkologii (wspólnie z F. Mączyńskim), 1910
Kraków, ul. Garncarska 11–13 -
Pałac Prasy (wspólnie z F. Mączyńskim), 1920
Kraków, ul. Wielopole 1 -
Willa Wojciecha Weissa (wspólnie z F. Mączyńskim), 1923
Kraków, ul. Krupnicza 31 -
Od lewej:dawny Dom Studencki im. Stanisława Bilskiego, kamienice (wspólnie z F. Mączyńskim), 1924
Kraków, pl. Sikorskiego 1, 2 i 3
Ordery i odznaczenia
edytuj- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (28 kwietnia 1926)[5][6]
- Krzyż Oficerski Orderu Legii Honorowej (Francja)
- Order Palm Akademickich (Francja)
Upamiętnienie
edytujJedna z ulic w XII dzielnicy Krakowa Bieżanów-Prokocim została nazwana imieniem Tadeusza Stryjeńskiego.
Przypisy
edytuj- ↑ Stary teatr w nowej szacie. „Nowości Illustrowane”. Nr 6, s. 2–3, 10 lutego 1906.
- ↑ Lokalizator Grobów – Zarząd Cmentarzy Komunalnych [online], zck-krakow.pl [dostęp 2023-02-14].
- ↑ Stryjeński Tadeusz [online], encyklopediakrakowa.pl [dostęp 2023-02-14].
- ↑ Spis inwentarzy, Polska Akademia Nauk Archiwum w Warszawie, [dostęp 2024-02-28].
- ↑ M.P. z 1926 r. nr 99, poz. 294 „za zasługi w dziedzinie rozwoju przemysłu budowlanego oraz na polu sztuki”.
- ↑ Polonia Restituta. „Gazeta Lwowska”, s. 2, nr 101 z 6 maja 1926.
Bibliografia
edytuj- M. Wallis, 1974: Secesja. Wydanie II. Wydawnictwo Arkady, Warszawa.
Linki zewnętrzne
edytuj- Tadeusz Stryjeński – publikacje w bibliotece Polona
- Tadeusz Stryjeński, Internetowy Polski Słownik Biograficzny [dostęp 2022-02-19].