Wojska Obrony Powietrznej Kraju

Wojska Obrony Powietrznej Kraju (WOPK) – jeden z czterech, obok wojsk lądowych, wojsk lotniczych i marynarki wojennej, rodzajów sił zbrojnych Sił Zbrojnych PRL w latach 1962–1990.

WOPK przeznaczone były do obrony ludności, wojsk oraz ważnych ekonomicznie i strategicznie obiektów wojskowych i administracyjno-państwowych, znajdujących się na terytorium kraju, przed działaniami środków napadu powietrznego przeciwnika. Ich model organizacyjny wzorowany był na rozwiązaniach przyjętych w Armii Radzieckiej, co wynikało z faktu ich włączenia w system obrony powietrznej państw Układu Warszawskiego. Wojska OPK stanowiły ważny element wojsk obrony terytorialnej kraju. W 1990 WOPK weszły wraz z Wojskami Lotniczymi w skład Wojsk Lotniczych i Obrony Powietrznej. Po kolejnej reorganizacji i zmianie nazwy zadania tych wojsk pełnią jednostki włączone w skład Sił Powietrznych.

Struktura organizacyjna WOPK

Dowództwo Wojsk Obrony Powietrznej Kraju

• Centralne Stanowisko Dowodzenia Dowódcy Wojsk Obrony Powietrznej Kraju
• Jednostka Zabezpieczenia WOPK
• 4 Baza Lotnicza
• Węzeł Łączności WOPK
• 3 pułk zakłóceń radioelektronicznych OPK – Lidzbark Warmiński
• 1 Korpus OPK Warszawa
• 2 Korpus OPK Bydgoszcz
• 3 Korpus OPK Wrocław
• Wyższa Oficerska Szkoła Radiotechniczna im. kpt. Sylwestra Bartosika Jelenia Góra
• Ośrodek Szkolenia Specjalistów Wojsk Rakietowych i Artylerii OPK (Bemowo Piskie)
• Ośrodek Szkolenia Specjalistów Wojsk Radiotechnicznych (Chorzów)

Jednostki wchodzące w skład korpusów OPK

Wojska Rakietowe i Artyleria WOPK

• 1 Dywizja Artylerii OPK w Bytomiu
• 26 Brygada Artylerii OPK w Gryficach
• 3 Łużycka Dywizja Artylerii OPK w Warszawie
• 4 Brygada Rakietowa OPK w Gdyni
• 78 samodzielny pułk rakietowy OPK w Mrzeżynie (S-200 „Wega”) 79 i 80 Dywizjon
• 79 samodzielny pułk rakietowy OPK w Poznaniu
• 81 samodzielny pułk artylerii OPK w Nowej Hucie
• 16 samodzielny pułk artylerii OPK (rozformowany 1970)
• 32 samodzielny pułk artylerii OPK w Bydgoszczy (rozformowany 1974)
• 77 samodzielny pułk artylerii OPK w Zgierzu (rozformowany 1976)

Wojska Lotnicze WOPK

• 1 pułk lotnictwa myśliwskiego OPK „Warszawa” – Mińsk Mazowiecki
• 10 pułk lotnictwa myśliwskiego OPK – Łask
• 11 pułk lotnictwa myśliwskiego OPK – Debrzno – przekazany do Wojsk Lotniczych w 1968
• 11 Brandenburski Pułk Lotnictwa Myśliwskiego OPK im. Osadników Ziemi Dolnośląskiej – Wrocław
• 13 pułk lotnictwa myśliwskiego OPK – Łęczyca
• 26 pułk lotnictwa myśliwskiego OPK – Zegrze Pomorskie
• 25 pułk lotnictwa myśliwskiego OPK – Pruszcz Gdański – przekazany do Wojsk Lotniczych w 1968
• 28 pułk lotnictwa myśliwskiego OPK – Słupsk
• 34 pułk lotnictwa myśliwskiego OPK im. Bohaterów Kępy Oksywskiej – Babie Doły
• 39 pułk lotnictwa myśliwskiego OPK – Mierzęcice
• 45 pułk lotnictwa myśliwskiego OPK – Babimost – przekazany do Wojsk Lotniczych w 1969
• 62 pułk lotnictwa myśliwskiego OPK im. Powstańców Wielkopolskich 1918/1919 – Poznań

Wojska Radiotechniczne WOPK

• w latach 1966–1973
• 2 pułk radiotechniczny w Warszawie
• 12 pułk radiotechniczny w Gdyni
• 13 pułk radiotechniczny w Choszcznie
• 17 pułk radiotechniczny w Poznaniu
• 19 pułk radiotechniczny w Chorzowie
• 3 batalion radiotechniczny w Sandomierzu
• 7 batalion radiotechniczny w Łodzi
• w latach 1973–1990
• 1 Brygada Radiotechniczna w Warszawie
• 2 Brygada Radiotechniczna w Bydgoszczy
• 3 Brygada Radiotechniczna we Wrocławiu
• 3 Batalion Radiotechniczny w Sandomierzu

Struktura organizacyjna Wojsk Obrony Powietrznej Kraju 1 stycznia 1981

Związek operacyjny / rodzaj wojsk	1 Korpus OPK	2 Korpus OPK	3 Korpus OPK	Jednostki bezpośredniego podporządkowania
Wojska Lotnicze	42 el 1 plm OPK 10 plm OPK	43 el 26 plm OPK 28 plm OPK 34 plm OPK 19 leh	44 el 11 plm OPK 39 plm OPK 62 plm OPK	4 Baza Lotnicza
Wojska Rakietowe i Artyleria	3 DA OPK	4 BA OPK 26 BA OPK	1 DA OPK	Centrum Szkolenia Specjalistów WOPK
Wojska Radiotechniczne	1 BRt	2 BRt	3 BRt	Wyższa Oficerska Szkoła Radiotechniczna Szkoła Specjalistów Wojsk Radiotechnicznych
Jednostki Walki Radioelektronicznej	-	-	-	1 prrel 3 pzrel 14 brrel
Stanowiska dowodzenia	SD 1 KOPK	SD 2 KOPK	SD 3 KOPK	Centralne Stanowisko Dowodzenia WOPK

Umundurowanie, stopnie

Żołnierze WOPK nosili mundury wyjściowe w kolorze stalowym, buty i pas skórzany w kolorze czarnym, orzeł na czapce – według kroju używanego w lotnictwie. Moro i hełm w kolorze zielonym z odcieniem czarnego. Korpusówki zgodnie z odbytym przeszkoleniem. W oddziałach rakietowych w korpusie szeregowych i podoficerów obowiązywało nazewnictwo jak w jednostkach artyleryjskich, a więc: kanonier, bombardier, ogniomistrz.

Obsada personalna Dowództwa Wojsk Obrony Powietrznej Kraju

Dowódcy WOPK

• gen. bryg./gen. dyw. pil. Czesław Mankiewicz (30 IV 1962 – 28 VII 1967)
• gen. bryg./gen. dyw. pil. Roman Paszkowski (28 VII 1967 – 31 VIII 1976)
• gen. bryg./gen. broni Longin Łozowicki (15 III 1977- 30 VI 1990)

Szefowie sztabu – zastępcy dowódcy WOPK

• płk/gen. bryg. Jan Stamieszkin (1962–1967)
• gen. bryg. pil. Zdzisław Żarski (1967–1968)
• płk/gen. bryg. Longin Łozowicki (1968–1972)
• płk/gen. bryg. Tadeusz Gembicki (1972–1975)
• gen. bryg. Longin Łozowicki (1975–1977)
• gen. bryg. Tadeusz Gembicki (1977–1985)
• gen. bryg. Ryszard Michalik (1985–1988)
• gen. bryg. pil. Henryk Pietrzak (1988–1990)

Zastępcy dowódcy WOPK do spraw szkolenia

• gen. bryg. pil. Roman Paszkowski (1962–1963)
• gen. bryg. pil. Zdzisław Żarski (1968–1971)
• gen. bryg. pil. Andrzej Rybacki (1971–1972)

Zastępcy dowódcy WOPK do spraw liniowych

• gen. bryg. pil. Roman Paszkowski (1963–1967)
• gen. bryg. Czesław Dęga (1967–1970)
• gen. bryg. pil. Andrzej Rybacki (1972–1984)
• gen. bryg. pil. Marian Bondzior (1984–1990)

Zastępcy dowódcy WOPK do spraw politycznych

• gen. bryg. Tadeusz Dąbkowski (1962–1967)
• płk Kazimierz Burczak (1967–1968)
• gen. bryg. Jan Cieślik (1968–1978)
• gen. bryg. Władysław Honkisz (1978–1980)
• płk/gen. bryg. Tadeusz Kojder (1980–1985)
• gen. bryg. Mieczysław Włodarski (1985–1987)
• płk Tadeusz Bagniuk (1987–1990)

Zastępcy dowódcy WOPK do spraw planowania i techniki / do spraw techniki i zaopatrzenia

• gen. bryg. Aleksander Grabowski (1969–1972)
• płk/gen. bryg. Wiesław Wojciechowski (1972–1981)
• gen. bryg. Andrzej Rembalski (1981–1987)
• gen. bryg. Tadeusz Jemioło (1988)

Szefowie Lotnictwa OPK / Wojsk Lotniczych WOPK

• płk pil. Rafał Bulak (1964–1967)
• płk dypl. pil. Władysław Hermaszewski (1967–1971)
• płk dypl. pil. Mieczysław Maszczyk
• płk dypl. pil. Marian Bondzior (1977–1979)
• płk dypl. pil. Mirosław Kapciuch (1979–1984)
• płk dypl. pil. Edmund Koźbiał (1984–1989)

Szefowie Artylerii OPK / Wojsk Rakietowych i Artylerii WOPK

• gen. bryg. Władysław Szczepucha (1962–1968)
• płk Aleksander Grabowski (1968–1969)
• gen. bryg. Kryspian Hille (1970–1985)
• płk Franciszek Żygis (1985–1990)

Szefowie Wojsk Radiotechnicznych WOPK

• płk Zdzisław Malina (1962–1968)
• płk Wiesław Wojciechowski (1969–1972)
• płk/gen. bryg. Andrzej Rembalski (1972–1981)
• płk Tadeusz Mikoś (1981–1988)
• płk Jerzy Kowalczyk (1988–1990)

Bibliografia

• Marian Laprus [red.]: Leksykon wiedzy wojskowej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1979, s. 485. ISBN 83-11-06229-3.
• Paweł Piotrowski, System obrony powietrznej Polski w latach 1959-1990, część I, Lotnictwo Wojskowe. Magazyn Miłośników Lotnictwa Wojskowego Nr 2 (23), MAGNUM X Sp. z o.o., marzec–kwiecień 2002, ISSN 1505-1196, s. 32–36.
• Paweł Piotrowski, System obrony powietrznej Polski w latach 1959–1990, część II, Lotnictwo Wojskowe. Magazyn Miłośników Lotnictwa Wojskowego Nr 3 (24), MAGNUM X Sp. z o.o., maj–czerwiec 2002, ISSN 1505-1196, s. 27–31.
• Paweł Piotrowski, System obrony powietrznej Polski w latach 1959–1990, część III, Lotnictwo Wojskowe. Magazyn Miłośników Lotnictwa Wojskowego Nr 4 (25), MAGNUM X Sp. z o.o., lipiec–sierpień 2002, ISSN 1505–1196, s. 33–37.
• Józef Urbanowicz [red.]: Mała encyklopedia wojskowa. Tom 3. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1971, s. 525.
• Marian Bondzior, Jak zdobywałem swój kawałek nieba, Wydawnictwa WLOP, Warszawa 2002