Treråyaedje

Li treråyaedje ou intråyaedje (on dit eto : aclairixhaedje, asclairixhaedje, raclairixhaedje, rasclairixhaedje, distoclaedje, distroclaedje, plouctaedje, dispårtixhaedje) d' on semé, c' est l' råyaedje di sacwants djetes po k' les cis ki dmornut crexhexhe mî.

C' est ene operåcion corante po les betråles, les raecenes, les agnons semés a roye.

L' aclairixhaedje si fwait pareymint po les åbes riplantés (sapéns).

Treråyaedje des betråles

betråles å souke après treråyaedje

On treråye cwand les betråles ont cwate doets (5 cm). Mins s' i gn a bråmint des crouwås, i fåt asclairi pus yeure. Plamor ki les betråles vont crexhe pus hôte, pu, on côp distrokêyes, vont motoit flaxhî.

Li treråyaedje si fjheut sovint e famile. Li pa (lomé "plaeceu") va passer l' razete po leyî des trokes di deus troes plantes. Après, li mame et les efants, a djno, vont discopler, po ndè leyî k' ene.

C' esteut l' ovraedje li pus veyou-evi pa bråmint des efants des campagnes, soeye-t i dins les payis avou des betråles å souke (Hesbaye, Roman Payis), soeye-t i ôte pårt po les betråles-fôraedje (Condroz, Årdene, Fagne, Fåmene, Payis d' Heve).

Djilbert s’ aveut rapinsé les vacances di Påkes k’ il aveut stî treråyî l’ anêye di dvant : ses cloketes a ses dognons, ses djnos mesbridjîs fén rodjes pa les roukes di tere, les nuks plin s’ dos.

Li prumî djoû, c’ esteut les plindaedjes : li fi del cinse d’ amon Bårbî : « Ay mes djnos ! », d’ awè treråyî ås petråles troes samwinnes.

Les betråles råyeyes på treråyeu ou pås discopleus si lomnut des treråyes. On les pout rprinde po rplanter s' i gn a des mankes.

Al fén, faleut traze betråles ås dijh metes.

Aclairixhaedje des sapinires

aclairixhaedje d' ene sapinire di pins

I fåt fé on prumî aclairixhaedje ås sapinires après 25 ans.^{(a-z aveuri)} Les asclairis n' ont pont d' valeur. Pu on deujhinme après 30-35 ans. On lzès pout vinde ou fé do bwès d' tchåfaedje.