Cabbiraadaha Aasaasiga Ah
Cabbiraadaha Aasaasiga Ah
DFG
DUGSIGA FARSAMADA
GACANTABUUHOODLE
Industrial Engineering School
Of Buhodle
Waxaa Diyaariyey
Jaalle: cabdiraxman A. Ismaaciil (kaboshaagle)
CudurDaar
Buuggan waxaa loogu talo keliya koorsada 12ka bilood ah saddexda bilood ee ugu horreeya ee uu bixinaya Dugsiga farsamada
gacanta Buhodle, wax kale ama si kale in loo adeegsadana uma diyaarsana.
1
TUSMO
Cabbiraad Hordhac
Hab-dhisyada Cabbiraadaha
Habdhiska Ingiriiska
Habdhiska SI
Halbeegyada aasaaska ah ee SI
Halbeegyada La dhaliyo
Hordhegayaasha (prefix)
Cabbiraadda Dhererka
Akhrinta Mastaradda
Bedka
Mugga
Aminta
Xawaare
Kaynaan
Culays
Casharkan waxa aynu wax kaga baran doonaa siyaabaha wax loo beego, loo cabbiro ama loo
miisaamo. Qiyaasta ama cabbiraaddu waadariiqo lagu ogaado xaddiga Tirsiin, iyada oo la
adeegsanayo halbeeg (unit) la isla qaatay (agreed units).
Tirsiin: waa Walax kasta oo u baahan in la cabbiro ama la beego tusaale, biyaha, caanaha,
bariiska, Fogaanta, korontada.
Halbeeg: waa walax lagu beego ama lagu qiyaaso Tirsiinada, tusaale litir, waxaa lagu
beego biyaha, Caanaha waxa aynu ku beegnaa galaas, Bariiska waxa aynu ku
beegnaa koombo ama kiilogaraam, Fogaanta waxa aynu ku qiyaasnaa mitir.
haddaba litir, galaas, kilogaraam iyo mitir, dhammaantood waa halbeegyo.
Halbeegyada qaarkood waa heer bulsho sida Galaaska aan caanaha ku qiyaasanno,
qaarkoodna waa heer caalami sida mitir, kilogaraam iwm.
Habdhiskan waa mid caalami ah, waxa uu adeegsadaa halbeegyo la isla jaangooyey oo la isla qaatay waxaana loo yaqaan SI units
ama habshiska mitigga. Magacyada loo yaqaan waxaa ka mid aha ( SI units, metric system iyo MKS system (mitir, kiligram second).
Habdhiskani waxaa aasaas ama gundhig u ah toddobo halbeeg sida ku cad shaxanka 1aad ee hoose. 7daa halbeeg ee gundhigga aha
wxaa ka dhasha hlbeegyo kale oo tiro badan oo aan qaarkood xidhmadan (this course) ku barandoono.
2
Shaxan 1. SI Halbeegyada Asaasaka ah
SI base unit
Halbeegyada waxaa lagasoo dhalaaliyey 7dii halbeeg ee SI aasaaska u ahaa, waana tusaaale sida ku cad shaxanka 2aad. .
Hordhegayaasha SI
Hab-dhiska SI waxa uu leeyahay horgalyaal ah 20horgale, kuwaasoo utaagan lambarro tiro idil ama jajab. U fiirso shaxan 3.
Shaxan 3. SI Hordhegayaal
3
1018 exa E 10-3 milli m
1015 peta P 10-6 micro µ
1012 tera T 10-9 nano n
109 giga G 10-12 pico p
106 mega M 10-15 femto f
103 kilo k 10-18 atto a
102 hecto h 10-21 zepto z
101 deka da 10-24 yocto y
Waxaa jira habdhisyo kale oo adeegsada halbeegyo u gaar ah dawlado gaar ah sida ingiriiska, iyo maraykanka waana lagasii
baxayaa hase ahaatee waxbaynu ka taabanaynaa maadaama ay weli sii jiraan.
oo ah habdhis ay gaar u dhisteen ingirisska iyo maraykanku, aadna dunida ugu caan baxay, qalabada qaarkoodna laguba
isticmaalo cabbiridooda. hase ahaatee labada ugu caansan looguna istimaalka badan yahay ayeynu ku gaabsan.
Mayl, yaardi, fuudh & Hiish (Mile, Yard, Foot & Inches).
Dherer waa fogaanta u dhexaysa laba barood oo cayiman. Sida xariiqda AB, Magaalo ilaa magaalo iwm
Dhererka waxaa lagu cabbiraa halbeeg loo yaqaan mitir (meter) oo loosoo gaabiyo m.
4
Marka dhererradu fogaadaan waxaa la isticmaalaa kilomitir, hektomitir, Dekamitir, marka ay dhererradu 1 mitir ka yaraadaana
waxaa la isticmaalaa sentimitir, Decimitir iyo Millimitir.
(worksheets)
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
Km U rog m (kilomitir u rog mitir)
36
37
38
39
Mitir u rog Kilomitir (m-Km)
40
41
42
43
44
45
BEDKA
Bedku waa masaaxadda wajahadi leedahay (Area of surface), bedka waxaa loosoo gaabiyaa xarafka (A), waxaana lagu
cabbiraa halbeeg la yiraahdo mitir labo jibbaaran (m2).
Mitir labo jibbaaran qiyaastii waa wajahad le’eg meel dhinackasta 1m u ah
1m
1m m
m
Bedka Shaxanno
Saddex xagal
(Triangle) Labojibbaarane (Square)
Area = ½ × b × h Area = a2
b = base a = Dhererka dhinac
h = Joog(height)
Sector
Ukun (Ellipse) Area = ½ × r2 × θ
Area = πab r = radius
θ = angle in radians
46
Tusaale Raadi Bedka laydigan ?
Markaa A= Lx W
= 15m2
Goobadu waxa aya leedahay gacan r iyo dhexroor d, haddabada haddii gacanka goobadu yahay 3m, waxaan soo saari karnaa bedka
goobo.
Cali waxa uu jaraa caws, waxaana lagusiiyaa lacag dhan $0.10 halkii mitir laba jibbaaranba,
Dhulka hoos ka muuqda immisa lacag ah ayuu heleyaa marku cawska ka jaro ?
47
Si aan u helno bedka guud waa inaan kala qayb qaybinno
Cali wuxuu halkii mitir laba jibbaaran wuxuu qaataa $0.10., haddaba wuxuu helay
$0.10 × 540 m2 = $54
Tusaale kale: Jiijo waxa ay nadiifisaa daaradda dugsiga, hal mitiri labo jibbaaranna waxa ay ku heshaa lacag dhan $0.1. haddaba soo
saar lacagta ay leedahaday Jiijo marka dhammayso hawsha nadaafadda.
20m
3m
8m
5m
3m
LAYLI
1- Saddexagal ayaa salkiisu yahay 5m, jooggiisuna yahay 6m, soosaar bedkiisa ?
A) 8.5 B) 15 C) 17 D) 30
48
2- Raadi bedka Labojibbaarane haddii dhinacu yahay 5m ?
A) 12.5 B) 20 C) 25 D) 52
A) 10.5 B) 14 C) 20 D) 21
4- waa immisa bedka barallaha hoose haddii salkiisu yahay 8m, jooguna 5m ?
A)40 B) 30 C) 26 D) 20
A) 20 B) 22 C) 30 D) 44
49
U qaado π. In ay tahay 3.14, A) 88 B) 308 C) 196 D) 616
A) 34.57 B) 77 C) 88 D) 176
A) 20 B) 16 C) 12.5 D) 10
A) π B) 2π C) 3π D) 540
50
A) 8 B) 8.24 C) 10 D) 10.3
……………………………………………………………………………………
MUGGA (volume) V
Shaxanno
Cuboid Prism
Cube
Pyramid
Hemisphere
Cylinder
Sphere
Cone
51
Halbeegga Mugga ee mitirigga ah:
Mug waa booska shay buuxin karo.Waxaa jira laba halbeeg oo inta badan la isticmaalo:
Millimitir (Milliliter)
Litir (Liter)
Qiyaasta 20 dhibcood oo biyo ah ayaa ah 1 millilitir. Sidoo kale qaadada yar ee shaahu waa 5 millimitir.
52
Millimitirka waa lasoo gaabinkaraa "100 ml" waxaa loo qorikara "100 milliliters".
Liter
A litir, waxaa loosoo gaabiyaa L, 1literwaxa uu la mid yahay, 1000 milliliters (1 liter = 1,000 milliliters).
Cubic Mitir
Muggu waa saddex cabbir oo la isku dhuftay, mug dhan mitir saddex jibbaaran wuxuu ka samaysan yahay shay dhinac waliba u yahay
hal mitir (1m dherer, Ballac 1m, 1m Joog) halbeegga waxaa loo qoraa (m3) mitir saddex jibbaaran wuxuu la mid yayay 1000 litir ama 5
foosto.
1 m3 = 1,000 Liters
Megaliters (ML)
A Mega waxay u taagan tahay hal milyan Megaliter waa milyan litir (1,000,000 L). sida mraka la qiyaasayo biyaha ku kayd san
harooyinka iyo kaydadka shidaalka oo kale.
RAADINTA MUGGA
53
Volume = Length x Width x Height, Volume = 10 m x 4 m x 5 m = 200 m3
2- Mugga Dhululubo
Si loo helo mugga dhululubo waa in la is ku dhufto bedka goobada iyo joogga ay kor u taagan tahay.
V = πr2 x h
V = 3.14 x 3x3 x8
V = 226.08 cm3
(b)bb
Tusaale soo saar mugga dhululubada b taasoo gacankeedu yahay 3m, jooggeeduna yahay 8m.
V = 1/3 πr2h
V = 1/3 x 3.14 x 2 x 2 x 7
V = 29.31 cm3
(b
)
V = 4/3 πr3
V = 4/3 x 3.14 x 4 x 4
x4
V= 267.94m3
54
Qiyaasta Aminta
Waa axay qiyaasta Amintu?
Amin waa cabbiridda dhacdooyinka lagasoo bilaabo horraantoodii ilaa eegada iyo ilaa
mustaqbalka. Sidoo kale in la ogaado muddada dhacdo socotey.
Aminta waxaa lagu qiyaasaa seken (s), marku kordhana daqiiqado, saacad, maalin,
toddobaad, Bil, sannad iyo Qarni dhammaan waa wax lagu cabbiro aminta.
Dhere Meter m
Cuf Kilogram Kg
Heerkul kelvi k
Amin seken s
1Hr = 60 daqiiqo
1 daqiiqo = 60 s
55
56
57
58
Xawaare (Velocity)
Waa maxay Xaweare (Speed or Velocity) ?
Xawaare isbeddelka socod, ama isbedelka booska. Waxaa lagu sharraxaa Fogaanta la
socday(d) oo loo qaybiyeye aminta(t) socodkaasi qaatay.
Fogaan(d) d
Xawaare V= V= m/sec
Amin (t) t
Fogaan(d) d
Amin t= t= sec
Xaware(v) v
Kaynaan (Acceleration) a
Kaynaan heerka isbeddelka xawaaraha waxaa loosoo gaabiyaa xarafka(a), waxaana lagu
cabbiraa halbeegga mitir/second². Kaynaanku wuxuu leeyahay korodh(+) iyo Dhimis (-).
Tusaale haddii baabuur la socodsiiyo isla markaana saliid badan lasiiyo wuxuu beddelaa
xawaarihii hore markaa waxaan dhahnaa waxaa yimid kaynaan korodh ah, bal mara kale
ufiirso baabuurkii oo xawaare sare ku socda oo waduhu bireegga qabtay si ujoojiyo, waxaa
baabuurkii ku dhacay xawaare beddel, markan waxaa leenahay waxaa yimid kaynaan
dhimid ah.
Tijaabi fahamkaaga
59
d) Dhammaan kuwa sare
Suaalo
1- Haddii nin uu ka lugeeyo magaalo isagoo ku socdo xawaare joogto ah oo dhan 6km/h,
immisa saacadood ayuu ku tegi karaa magaalo ujirta 30km.
2- Baabuur ayaa foogan dhan 100 m ku jaray amin dhan 4 seken. Waa immisa xawaaraha
baabuurku ?
Culays (Weight)
Cuf waa qaddarka maatarka ah ee kujira walaxda, Culayskuna waa qiyaasta xogga dhulku
kusoo jiito walax. kaynaanka dhulku kusoojiito walax waa 9.8 m/s2.Halbeegga Culayska ee
SI waa Niyuuton (newton N). waxaase inta badan la isku khaldaa Cuf iyo Culays sababtoo
ah marka dhulka oogadiisa la joogo kala duwanaansho ma leh. Sidaa darteed ayaan
adeegsandoonaa garaam iwm.
Culayska waxaan ku cabbirra kg (kilogaram), halbeegga SI, sidoo kale waxaa la adeegsadaa
halbeegga ingiriiska sida rodol (Pould lb) iyo wiiqiyad (ounce OZ).
Garaam g
Kilogaram Kg.
Milligraam Mg.
Rodolka ingiriisku qiyaastii wuxuu ku dhow yahay hal rodol 1lb = 0.45 kg.
60