YEAR 11 LATIN TERM 1

Marble bust of Hannibal originally found in Capua

NEPOS
LIFE OF HANNIBAL
Chapter 1
Nepos compares Hannibal's individual greatness to the superiority of the Roman people (1–
2). Hannibal's implacable hostility towards the Romans, even after being sent into exile by
his fellow-citizens, was a kind of family inheritance (3)

(1) Hannibal, Hamilcaris fīlius, Karthāginiēnsis. Sī vērum est, quod nēmō dubitat, ut populus
Rōmānus omnēs gentēs virtūte superārit, nōn est īnfitiandum Hannibalem tantō praestitisse
cēterōs imperātōrēs prūdentiā, quantō populus Rōmānus antecēdat fortitūdine cūnctās
nātiōnēs.

(2) Nam quotiēnscumque cum eō congressus est in Italiā, semper discessit superior. Quod
nisi domī cīvium suōrum invidiā dēbilitātus esset, Rōmānōs vidētur superāre potuisse. Sed
multōrum obtrectātiō dēvīcit ūnīus virtūtem.

(3) Hic autem, velut hērēditāte relictum, odium paternum ergā Rōmānōs sīc cōnservāvit, ut
prius animam quam id dēposuerit, quī quidem, cum patriā pulsus esset et aliēnārum opum
indigēret, numquam dēstiterit animō bellāre cum Rōmānīs.

Chapter 2

Nepos flashes forward to Hannibal’s arrival in the court of Antiochus the Great, after his
exile from Carthage in 195 BC (1). Hannibal proves his loyalty to Antiochus by recounting
how he swore an oath of eternal hatred against Rome before his father allowed him to join
the army (2–5). Having finished the story of his oath, Hannibal exhorts Antiochus to spurn
an alliance with Rome and to offer him command of Antiochus’ forces (6).

(1) Nam — ut omittam Philippum, quem absēns hostem reddidit Rōmānīs — omnium iīs
temporibus potentissimus rēx Antiochus fuit. Hunc tantā cupiditāte incendit bellandī, ut
ūsque ā rubrō marī arma cōnātus sit īnferre Italiae.

(2) Ad quem cum lēgātī vēnissent Rōmānī, quī dē ēius voluntāte explōrārent darentque
operam, cōnsiliīs clandestīnīs, ut Hannibalem in suspīciōnem rēgī addūcerent, tamquam ab
ipsīs corruptus alia atque anteā sentīret, neque id frūstrā fēcissent idque Hannibal comperisset
sēque ab interiōribus cōnsiliīs sēgregārī vīdisset, tempore datō adiit ad rēgem.

(3) Eīque cum multa dē fidē suā et odiō in Rōmānōs commemorāsset, hoc adiūnxit: "Pater
meus" inquit "Hamilcar puerulō mē, utpote nōn amplius novem annōs nātō, in Hispāniam
imperātor proficīscēns, Karthāgine Iovī optimō maximō hostiās immolāvit.
(4) Quae dīvīna rēs dum cōnficiēbātur, quaesīvit ā mē, vellemne sēcum in castra proficīscī. Id
cum libenter accēpissem atque ab eō petere coepissem, nē dubitāret dūcere, tum ille ‘Faciam’,
inquit ‘sī mihi fidem, quam postulō, dederis.’ Simul mē ad āram addūxit, apud quam
sacrificāre īnstituerat, eamque cēterīs remōtīs tenentem iūrāre iūssit numquam mē in amīcitiā
cum Rōmānīs fore.

(5) Id ego iūs iūrandum patrī datum ūsque ad hanc aetātem ita cōnservāvī, ut nēminī dubium
esse dēbeat, quīn reliquō tempore eādem mente sim futūrus.

(6) Quārē, sī quid amīcē dē Rōmānīs cōgitābis, nōn imprūdenter fēceris, sī mē cēlāris; cum
quidem bellum parābis, tē ipsum frūstrāberis, sī nōn mē in eō prīncipem posueris."

Chapter 3

After his father's death Hannibal gains control of the army and campaigns in Spain (1–2). He
crosses the Alps in November 218 BC and invades Italy (3–4).

(1) Hāc igitur, quā dīximus, aetāte cum patre in Hispāniam profectus est. Cuius post obitum,
Hasdrubale imperātōre suffectō, equitātuī omnī praefuit. Hōc quoque interfectō, exercitus
summam imperiī ad eum dētulit. Id Karthāginem dēlātum pūblicē comprobātum est.

(2) Sīc Hannibal, minor quīnque et vīgintī annīs nātus imperātor factus, proximō trienniō
omnēs gentēs Hispāniae bellō subēgit; Saguntum, foederātam cīvitātem, vī expugnāvit; trēs
exercitūs maximōs comparāvit.

(3) Ex hīs ūnum in Āfricam mīsit, alterum cum Hasdrubale frātre in Hispāniā relīquit, tertium
in Italiam sēcum dūxit. Saltum Pȳrēnaeum trānsiit. Quācumque iter fēcit, cum omnibus
incolīs cōnflīxit: nēminem nisi victum dīmīsit.

(4) Ad Alpēs posteāquam vēnit, quae Italiam ab Galliā sēiungunt, quās nēmō umquam cum
exercitū ante eum praeter Herculem Grāium trānsierat, quō factō is hodiē saltus Grāius
appellātur, Alpicōs cōnantēs prohibēre trānsitū concīdit; loca patefēcit, itinera mūniit, effēcit,
ut eā elephantus ōrnātus īre posset, quā anteā ūnus homō inermis vix poterat rēpere. Hāc
cōpiās trādūxit in Italiamque pervēnit.
Chapter 4
Hannibal's stunning victories in Italy. He defeats the Romans at the Battle of Trebia in late December
218 BC (1–2). Disease costs him the use of his right eye, but he still manages to direct the ambush at
Lake Trasimene in late June 217 BC (3). Hannibal annihilates two consular armies at the Battle of
Cannae on 2 August 216 BC (4).
(1) Cōnflīxerat apud Rhodanum cum P. Cornēliō Scīpiōne cōnsule eumque pepulerat. Cum
hōc eōdem Clastidī apud Padum dēcernit sauciumque inde ac fugātum dīmittit.

(2) Tertiō īdem Scīpiō cum collēgā Tiberiō Longō apud Trebiam adversus eum vēnit. Cum
hīs manum cōnseruit, utrōsque prōflīgāvit. Inde per Ligurēs Appennīnum trānsiit, petēns
Etrūriam.

(3) Hōc itinere adeō gravī morbō adficitur oculōrum, ut posteā numquam dextrō aequē bene
ūsus sit. Quā valētūdine cum etiam tum premerētur lectīcāque ferrētur, C. Flāminium
cōnsulem apud Trasumēnum cum exercitū īnsidiīs circumventum occīdit, neque multō post
C. Centēnium praetōrem cum dēlēctā manū saltūs occupantem. Hinc in Āpuliam pervēnit.

(4) Ibi obviam eī vēnērunt duo cōnsulēs, C. Terentius et L. Aemilius. Utrīusque exercitūs ūnō
proeliō fugāvit, Paulum cōnsulem occīdit et aliquot praetereā cōnsulārēs, in hīs Cn. Servīlium
Geminum, quī superiōre annō fuerat cōnsul.

Chapter 5

Hannibal outwits the dictator Fabius Maximus and escapes a blockade. These events
happened before the Battle of Cannae (1). Hannibal's stratagem to break out of the blockade
set by Fabius (2–4).

(1) Hāc pugnā pugnātā, Rōmam profectus nūllō resistente. In propinquīs urbī montibus
morātus est. Cum aliquot ibi diēs castra habuisset et Capuam reverterētur, Q. Fabius
Māximus, dictātor Rōmānus, in agrō Falernō eī sē obiēcit.

(2) Hic, clausus locōrum angustiīs, noctū sine ūllō dētrīmentō exercitūs sē expedīvit;
Fabiōque, callidissimō imperātōrī, dedit verba. Namque, obductā nocte, sarmenta in cornibus
iuvencōrum dēligāta incendit ēiusque generis multitūdinem magnam dispālātam immīsit. Quō
repentīnō obiectō vīsū tantum terrōrem iniēcit exercituī Rōmānōrum, ut ēgredī extrā vāllum
nēmō sit ausus.

(3) Hanc post rem gestam nōn ita multīs diēbus M. Minucium Rūfum, magistrum equitum
parī ac dictātōrem imperiō, dolō prōductum in proelium, fugāvit. Ti. Semprōnium Gracchum,
iterum cōnsulem, in Lūcānīs absēns in īnsidiās inductum sustulit. M. Claudium Marcellum,
quīnquiēns cōnsulem, apud Venusiam parī modō interfēcit.

(4) Longum est omnia ēnumerāre proelia. Quā rē hoc ūnum satis erit dictum, ex quō intellegī
possit, quantus ille fuerit: quamdiū in Italiā fuit, nēmō eī in aciē restitit, nēmō adversus eum
post Cannēnsem pugnam in campō castra posuit.

Chapter 6
Hannibal, although still unbeaten in Italy, is recalled to Africa (1–2). He is defeated by
Scipio at the Battle of Zama, October 202 BC (3). He avoids a Numidian ambush and raises
a new army in Hadrumetum (4).
(1) Hinc invictus patriam dēfēnsum revocātus, bellum gessit adversus P. Scīpiōnem,
fīlium ēius, quem ipse prīmō apud Rhodanum, iterum apud Padum, tertiō apud Trebiam
fugārat.

(2) Cum hōc, exhaustīs iam patriae facultātibus, cupīvit impraesentiārum bellum compōnere,
quō valentior posteā congrederētur. In colloquium convēnit; condiciōnēs nōn convēnērunt.

(3) Post id factum paucīs diēbus apud Zamam cum eōdem cōnflīxit: pulsus — incrēdibile
dictū — bīduō et duābus noctibus Hadrūmētum pervēnit, quod abest ab Zamā circiter mīlia
passuum trecenta.

(4) In hāc fugā, Numidae, quī simul cum eō ex aciē excesserant, īnsidiātī sunt eī; quōs nōn
sōlum effūgit, sed etiam ipsōs oppressit. Hadrūmētī reliquōs ē fugā collēgit; novīs dīlēctibus
paucīs diēbus multōs contrāxit.

Chapter 7

Peace between Rome and Carthage. For a time Hannibal continues to fight, but then is
elected to political office (1–4). Carthage begins a rapid recovery after Hannibal institutes a
series of political and economic reforms (5). Hannibal is forced into exile (6). Carthage fails
to arrest Hannibal. He is declared an outlaw (7).

(1) Cum in apparandō ācerrimē esset occupātus, Karthāginiēnsēs bellum cum Rōmānīs
composuērunt. Ille nihilō sētius exercituī posteā praefuit rēsque in Āfricā gessit ūsque ad P.
Sulpicium C. Aurēlium cōnsulēs.

(2) Hīs enim magistrātibus lēgātī Karthāginiēnsēs Rōmam vēnērunt, quī senātuī populōque
Rōmānō grātiās agerent, quod cum iīs pācem fēcissent, ob eamque rem corōnā aureā eōs
dōnārent, simulque peterent ut obsidēs eōrum Fregellīs essent captīvīque redderentur.
(3) Hīs ex senātūs cōnsultō respōnsum est: mūnus eōrum grātum acceptumque esse; obsidēs,
quō locō rogārent, futūrōs; captīvōs nōn remissūrōs, quod Hannibalem, cuius operā
susceptum bellum foret, inimīcissimum nōminī Rōmānō, etiam nunc cum imperiō apud
exercitum habērent itemque frātrem ēius Māgōnem.

(4) Hōc respōnsō Karthāginiēnsēs cognitō, Hannibalem domum et Māgōnem revocārunt. Hūc
ut rediit, rēx factus est, postquam praetor fuerat annō secundō et vīcēsimō. Ut enim Rōmae
cōnsulēs, sīc Karthāgine quotannīs annuī bīnī rēgēs creābantur.

(5) In eō magistrātū parī dīligentiā sē Hannibal praebuit, ac fuerat in bellō. Namque effēcit,
ex novīs vectīgālibus nōn sōlum ut esset pecūnia, quae Rōmānīs ex foedere penderētur, sed
etiam superesset, quae in aerāriō repōnerētur.

(6) Deinde M. Claudiō L. Fūriō cōnsulibus, Rōmā lēgātī Karthāginem vēnērunt. Hōs
Hannibal ratus suī exposcendī grātiā missōs, priusquam iīs senātus darētur, nāvem ascendit
clam atque in Syriam ad Antiochum perfūgit.

(7) hāc rē palam factā Poenī nāvēs duās, quae eum comprehenderent, sī possent cōnsequī,
mīsērunt, bona ēius pūblicārunt, domum ā fundāmentīs disiēcērunt, ipsum exsulem
iūdicārunt.

Chapter 8

Hannibal renews his attempts to rally Carthage against Rome (1). The Death of Mago (2).
Nepos condemns Antiochus for ignoring Hannibal's advice (3). The navy of Rhodes defeats
Hannibal at the Battle of Eurymedon, 190 BC (4).

(1) At Hannibal annō tertiō, postquam domō profūgerat, L. Cornēliō Q. Minuciō cōnsulibus,
cum quīnque nāvibus Āfricam accessit in fīnibus Cȳrēnaeōrum, sī forte Karthāginiēnsēs ad
bellum Antiochī spē fīdūciāque indūcere posset, cui iam persuāserat, ut cum exercitibus in
Italiam proficīscerētur. Hūc Māgōnem frātrem excīvit.

(2) Id ubi Poenī rēscīvērunt, Māgōnem eādem, quā frātrem, absentem affēcērunt poenā. Illī,
dēspērātīs rēbus, cum solvissent nāvēs ac vēla ventīs dedissent, Hannibal ad Antiochum
pervēnit. Dē Māgōnis interitū duplex memoria prōdita est. Namque aliī naufragiō, aliī ā
servulīs ipsīus interfectum eum scrīptum relīquērunt.

(3) Antiochus autem, sī tam in agendō bellō cōnsiliīs ēius pārēre voluisset, quam in
suscipiendō īnstituerat, propius Tiberī quam Thermopylīs dē summā imperiī dīmicāsset.
Quem etsī multa stultē cōnārī vidēbat, tamen nūllā dēseruit in rē.
(4) Praefuit paucīs nāvibus, quās ex Syriā iūssus erat in Āsiam dūcere, iīsque adversus
Rhodiōrum classem in Pamphȳliō marī cōnflīxit. Quō cum multitūdine adversāriōrum suī
superārentur, ipse, quō cornū rem gessit, fuit superior.

Chapter 9

Hannibal flees to Crete, where he uses a clever ruse to save his money from the treacherous
inhabitants.

(1) Antiochō fugātō, verēns nē dēderētur, quod sine dubiō accidisset, sī suī fēcisset
potestātem, Crētam ad Gortȳniōs vēnit, ut ibi, quō sē cōnferret, cōnsīderāret.

(2) Vīdit autem vir omnium callidissimus in magnō sē fore perīculō, nisi quid prōvīdisset,
propter avāritiam Crētēnsium. Magnam enim sēcum pecūniam portābat, dē quā sciēbat exīsse
fāmam.

(3) Itaque capit tāle cōnsilium. Amphorās complūrēs complet plumbō, summās operit aurō et
argentō. Hās, praesentibus prīncipibus, dēpōnit in templō Diānae, simulāns sē suās fortūnās
illōrum fideī crēdere. Hīs in errōrem inductīs, statuās aēneās, quās sēcum portābat, omnī suā
pecūniā complet eāsque in prōpatulō domī abicit.

(4) Gortȳniī templum magnā cūrā custōdiunt, nōn tam ā cēterīs quam ab Hannibale, nē ille,
īnscientibus iīs, tolleret sēcumque dūceret.

Chapter 10

Hannibal arrives at the court of Prusias, King of Bithynia (1), and prepares to fight Eumenes
II, an ally of Rome (2–3). He devises a novel biological weapon for use against Eumenes'
superior fleet (4–6). The episode with Eumenes is the most detailed in the Life (10.4–11.6).

(1) Sīc cōnservātīs suīs rēbus, Poenus, illūsīs Crētēnsibus omnibus, ad Prūsiam in Pontum
pervēnit. Apud quem eōdem animō fuit ergā Italiam neque aliud quicquam ēgit quam rēgem
armāvit et exercuit adversus Rōmānōs.

(2) Quem cum vidēret domesticīs opibus minus esse rōbustum, conciliābat cēterōs rēgēs,
adiungēbat bellicōsās nātiōnēs. Dissidēbat ab eō Pergamēnus rēx Eumenēs, Rōmānīs
amīcissimus, bellumque inter eōs gerēbātur et marī et terrā.

(3) Sed utrobīque Eumenēs plūs valēbat propter Rōmānōrum societātem. Quō magis cupiēbat
eum Hannibal opprimī; quem sī remōvisset, faciliōra sibi cētera fore arbitrābātur. Ad hunc
interficiendum tālem iniit ratiōnem.
(4) Classe paucīs diēbus erant dēcrētūrī. Superābātur nāvium multitūdine; dolō erat
pugnandum, cum pār nōn esset armīs. Imperāvit quam plūrimās venēnātās serpentēs vīvās
colligī eāsque in vāsa fīctilia conicī.

(5) Hārum cum effēcisset magnam multitūdinem, diē ipsō, quō factūrus erat nāvāle proelium,
classiāriōs convocat iīsque praecipit, omnēs ut in ūnam Eumenis rēgis concurrant nāvem, ā
cēterīs tantum satis habeant sē dēfendere. Id illōs facile serpentium multitūdine cōnsecūtūrōs.

(6) Rēx autem in quā nāve veherētur, ut scīrent, sē factūrum. Quem sī aut cēpissent aut
interfēcissent, magnō iīs pollicētur praemiō fore.

Chapter 11

Hannibal lays a trap for Eumenes, who escapes (1–4). Hannibal's biological weapon routs
the Pergamene navy (5–6).

(1) Tālī cohortātiōne mīlitum factā, classis ab utrīsque in proelium dēdūcitur. Quārum aciē
cōnstitūtā, priusquam signum pugnae darētur, Hannibal, ut palam faceret suīs, quō locō
Eumenēs esset, tabellārium in scaphā cum cādūceō mittit.

(2) Quī ubi ad nāvēs adversāriōrum pervēnit epistulamque ostendēns, sē rēgem professus est
quaerere, statim ad Eumenem dēductus est, quod nēmō dubitābat, quīn aliquid dē pāce esset
scrīptum. Tabellārius, ducis nāve dēclārātā suīs, eōdem, unde erat ēgressus, sē recēpit.

(3) At Eumenēs, solūtā epistulā, nihil in eā repperit, nisi quae ad irrīdendum eum pertinērent.
Cuius etsī causam mīrābātur neque reperiēbat, tamen proelium statim committere nōn
dubitāvit.

(4) Hōrum in concursū Bīthȳniī Hannibalis praeceptō ūniversī nāvem Eumenis adoriuntur.
Quōrum vim rēx cum sustinēre nōn posset, fugā salūtem petiit; quam cōnsecūtus nōn esset,
nisi intrā sua praesidia sē recēpisset, quae in proximō lītore erant conlocāta.

(5) Reliquae Pergamēnae nāvēs cum adversāriōs premerent ācrius, repente in eās vāsa fīctilia,
dē quibus suprā mentiōnem fēcimus, conicī coepta sunt. Quae iacta initiō rīsum pugnantibus
concitārunt, neque, quā rē id fieret, poterat intellegī.

(6) Postquam autem nāvēs suās opplētās cōnspexērunt serpentibus, novā rē perterritī, cum,
quid potissimum vītārent, nōn vidērent, puppēs vertērunt sēque ad sua castra nautica
rettulērunt.
(7) Sīc Hannibal cōnsiliō arma Pergamēnōrum superāvit, neque tum sōlum, sed saepe aliās
pedestribus cōpiīs parī prūdentiā pepulit adversāriōs.

Chapter 12
Romans demand that Hannibal be surrendered (1–3). When Hannibal discovers that he is
surrounded by his enemies, he commits suicide (4–5).
(1) Quae dum in Āsiā geruntur, accidit cāsū, ut lēgātī Prūsiae Rōmae apud T. Quinctium
Flāminīnum cōnsulārem cēnārent, atque ibi dē Hannibale mentiōne factā, ex iīs ūnus dīceret
eum in Prūsiae rēgnō esse.

(2) Id posterō diē Flāminīnus senātuī dētulit. Patrēs cōnscrīptī, quī Hannibale vīvō numquam
sē sine īnsidiīs futūrōs existimārent, lēgātōs in Bīthȳniam mīsērunt, in iīs Flāminīnum, quī ab
rēge peterent, nē inimīcissimum suum sēcum habēret sibique dēderet.

(3) Hīs Prūsias negāre ausus nōn est: illud recūsāvit, nē id ā sē fierī postulārent, quod
adversus iūs hospitiī esset: ipsī, sī possent, comprehenderent; locum, ubi esset, facile
inventūrōs. Hannibal enim ūnō locō sē tenēbat, in castellō, quod eī ā rēge datum erat mūnerī,
idque sīc aedificārat, ut in omnibus partibus aedificiī exitūs habēret, scīlicet verēns, nē ūsū
venīret, quod accidit.

(4) Hūc cum lēgātī Rōmānōrum vēnissent ac multitūdine domum ēius circumdedissent, puer,
ab iānuā prōspiciēns, Hannibalī dīxit plūrēs praeter cōnsuētūdinem armātōs appārēre. Quī
imperāvit eī, ut omnēs forēs aedificiī circumīret ac properē sibi nūntiāret, num eōdem modō
undique obsidērētur.

(5) Puer cum celeriter, quid esset, renūntiāsset omnīsque exitūs occupātōs
ostendisset, sēnsit id nōn fortuītō factum, sed sē petī neque sibi diūtius vītam esse
retinendam. Quam nē aliēnō arbitriō dīmitteret, memor prīstinārum virtūtum, venēnum, quod
semper sēcum habēre cōnsuērat, sūmpsit.

Chapter 13

The year of Hannibal's death is disputed (1). Nepos discusses his sources (2–3). The
conclusion of the Life and the announcement of Nepos’ next project (4).

(1) Sīc vir fortissimus, multīs variīsque perfūnctus labōribus, annō acquiēvit septuāgēsimō.
Quibus cōnsulibus interierit, nōn convēnit. Namque Atticus M. Claudiō Marcellō Q. Fabiō
Labeōne cōnsulibus mortuum in Annālī suō scrīptum relīquit, at Polybius L. Aemiliō Paulō
Cn. Baebiō Tamphilō, Sulpicius autem Blithō P. Cornēliō Cethēgō M. Baebiō Tamphilō.
(2) Atque hic tantus vir tantīsque bellīs districtus nōn nihil temporis tribuit litterīs. Namque
aliquot ēius librī sunt, Graecō sermōne cōnfectī, in iīs ad Rhodiōs dē Cn. Manliī Volsōnis in
Āsiā rēbus gestīs.

(3) Huius bellī gesta multī memoriae prōdidērunt, sed ex iīs duo, quī cum eō in castrīs fuērunt
simulque vīxērunt, quam diū fortūna passa est, Sīlēnus et Sōsylus Lacedaemonius. Atque hōc
Sōsylō Hannibal litterārum Graecārum ūsus est doctōre.

(4) Sed nōs tempus est huius librī facere fīnem et Rōmānōrum explicāre imperātōrēs, quō
facilius, collātīs utrōrumque factīs, quī virī praeferendī sint, possit iūdicārī.