Grossherzogtum Bade

Bade
D'Flagge vo Bade	S Wappe vo Bade
Hauptschtadt	Karlsrue
Schtaatsform	Konschtitutionelli Monarchie (ab 1818)
Flächi	15'070 km² km²
Iiwohnerzahl	1.507.179 (1875) 2.312.462 (1925)
Gründig	1806
Ende	1871 (1918)

D Gebietsgwünn vo Bade in de Ziit zwüsche 1803 und 1819

S Grossherzogtum Bade isch am Aafang vom 19. Johrhundert entschtande. Em Markgraf Karl Friedrich isch es durch e gschickti Politik glunge, nach de Vereinigung von de obere und de undere Markgrafschaft im 1771i, in de Folg von de französische Revolution sis Land stark z erwitere und vom Markgraf zerscht zum Kurfürscht und dann zum Grossherzog ufzschtiige. Nach de Uflösig vom Heilige Römische Riich isch Baden vo 1806 bis 1871 en souveränder Schtaat gsi. Mit de Gründig vom dütsche Riich ischs Grossherzogtum en Teil dodervo blibe, bis de Friedrich II. am 22. November 1918 abdankt het und us em Grossherzogtum d Republik Bade worde-n-isch.

Gschicht

Territoriali Entwicklig

Im Fride vo Lunéville vom Februar 1801 het sich de Kaiser derzu verpflichtet, di sit 1797 von Frankriich bsetzte Gebiet, abzträte und d Fürschte, wo dodurch Gebiet verlore hei, z entschädige. Di Entschädigung isch mit em Riichsdeputationshauptschluss vo 1803 umgsetzt worde. D Markgrafschaft Bade isch für de Verluscht vo 450km² mit 30'000 Iiwohner mit 2'000 km² und 240'000 Iiwohner entschädigt worde. Verlore het d Markgrafschaft d Grafschaft Sponheim und e paar anderi Gebiet in de Nöchi vo Pirmasens und Luxemburg. Doderfür sin di rechtsrhiinische Teil vo de Kurpfalz und de Bistümer Basel, Konschtanz und Strassburg, d Riichsschtädt vo de Ortenau, s Riichstal Hamersbach und s Linzgau zu Bade cho. Au Gebiet vo chlinere Abtei sind zu Bade cho. Mit de Kurpfalz het de Markgraf au d Kurfürschtewürde übernoh. Mit de Niederlag im 3. Koalitionschrieg het de Kaiser vo de Öschtriich im 1805i em Fride vo Pressburg müesse zuschtimme. So het er de Brisgau und d Schadt Konschtanz an Bade müesse abgäh. Mit de Rhiibundakte isch im 1806 au de gröschti Teil vo Fürschtebärg, s kurzläbige Fürschtetum Leinige, de links vom Main glägene Teil vo de Grafschaft Wertheim und d Landgrafschaft Chleggi zu Bade cho, wo mit de Uflöösig vom Heilige Römische Riich vom Kurfürschtetum zum Grossherzogtum worde-n-isch. Bade isch Mitgliid vom Rhiibund worde, wo vor allem es militärischs Bündnis vo dütsche Mittelschtaate mit em napoleonische Frankriich gsi isch. Im 1810 het s Grossherzogtum sis Territorium noch einisch chönne erwitere, wo im Vertrag vo Paris Württebärg Gebiet im Schwarzwald und di ehemalig Landgrafschaft Nelleburg an Bade abträte het.

Innerstaatliche Entwicklung

Bis zur Verfassig vo 1818

S starke Aawachse vo de Flächi und bsunders vo de Bevölkerig isch e grossi Herusforderig für de noii Grossherzog und sini Regiirig gsi. Scho uf Grund vo de Vereinigung vo de untere und de obere Markgrafschaft, hets uf einisch näbe de lutherische Konfession au Katholike im Land gäh, mit de Gebietszuewächs zwüsche 1803 und 1819 sind au noch di reformiirte Kurpfälzer derzu cho. D Bevölkerig im noie Grossherzogtum isch au im Blick uf anderi Kriterie, wi numme de Religion, nöd iiheitlich gsi. Im Süde sind Alemanne gsi, im Norde Franke, städtischi und ländlichi Bevölkerig hets gha und ehemolige Untertane vo Riichsritterschafte, Fürschtetümer und freie Riichsschtädt. En wichtiger Schritt, wo die noie Bewohner vom Ländle mit ihrem Fürschtehuus versöönt het, isch di liberali Verfassig vo 1818 gsi, wo de Grossherzog Karl am 22. Auguscht 1818 z Griesbach im Schwarzwald unterschribe het. S Grossherzogtum isch eis vo de erschte Länder z Europa gsi, wo e konschtituionelli Monarchii gha het, wenn au d Iiflussnaam und d Verträtig vo de Bevölkerig im Vergliich zu hüt noch bscheide gsi isch.

Di Badisch Revolution

Iizug vo de Freischärler z Lörrach im September 1848 („Struve-Ufstand“). Ölgmälde vom Friedrich Kaiser

Wo s im Februar 1848 z Paris zu ere Revolution und zu de Usruefig vo de Zweite Republik z Frankriich cho isch, hei sich au in Bade di liberale Idee e grossi Unterstützig gfunde. Bsunders de Friedrich Hecker und de Gustav Struve hei im 1848 versuecht, Bade (und vo dert us au Dütschland) in e Republik umzwandle. De Heckerzug het mit de Niderlage vo Kandern und de Flucht vom Hecker in d Schwiiz es End gfunde und mit d Verhaftig vom Struve im September 1848 isch di erschti Phase vo de badische Revolution vorbi gsi. Im Mai 1849, wo die meischte dütsche Fürschte d Verfassig vo de Pauls-Chile abgleent hei, isch es in ganz Dütschland zu Ufschtänd cho. In Bade het de Grossherzog Leopold und sini Familie müesse flihe und si sind uf Koblenz ins Exil. De Leopold het dann Preussen zu Hilf grüeft. Im Juni 1849 sind preussischi Truppe in Bade iimarschiirt. Am Aafang hei di badische Revolutionstruppe militärischi Erfolg gha und hei am 15. und 16. Juni entlang em Neckar verschidnigi Gfecht gwunne. Am 20. Juni hei di preussische Truppe bi Germersheim chönne de Rhii überquere und am 21./22. Juni z Waghäusel di badische Truppe zum Rückzug zwinge. E paar Tag schpäter isch d Revolutionsregiirig mit Teile vo de Revolutionstruppe uf Friburg im Brisgau gflüchtet. Wo d Preusse am 7. Juli 1849 uf Friburg sin cho, hei si d Schtadt kampflos könne bsetze. D Revolutionstruppe hei am 12. Juli in de Schwiiz um Asyl bäte. So het numme no Raschtatt Widerstand gleischtet und isch nach ere Belagerig vo drei Woche am 23. Juli 1849 vo de preussische Truppe iignoh worde. D Revolution isch dodermit endgültig gschiteret gsi. 23 Revolutionär sind schtandrechtlich verschosse worde. Öppe 80'000 Badner sind nach de Revolution usgwanderet, die meischte uf Amerika. Doderbi hei, nebe de Revolution, au wirtschaftlichi Gründ e wichtigi Rolle gschpilt. Di preussisch Armee isch bi ins 1851i in Bade blibe.

Nach de Revolution bis zum 1870/71er-Chrieg

Au wenn Bade nach de Revolution e konservativi Regiirig übercho het, isch d di liberal Verfassig in Geltig blibe. Au di meischte Beamte, wo vor de Revolution im Dienscht vom Grossherzogtum gschtande sind, hei au hinterher in de Verwaltig gschaffet. In de Ziit bis zur Gründig vom dütsche Riich, isch bsunders de Konflikt mit de katholische Chile prägend gsi. Ab 1853 het de badisch Kulturkampf tobt und het im 1860 zu de Iisetzig von ere liberlae Regiirig gführt. Im 1863 sind Verwaltigsgricht gründt worde und so isch Bade s erschte vo de dütsche Länder gsi, wo setigi Gricht hei gha.

Bade im Dütsche Riich

Noch em Chrieg gäge Frankriich 1870/71, wo Dütschland gwunne het, isch im Spiegelsaal von Versailles de Wilhelm I. von Preussen vom badische Grossherzog Friedrich I. zum Dütsche Kaiser usgrüeft worde. Bade isch dem neugründete Riich biiträte.

I däm eener konservative Riich isch Bade e Hochburg vom Liberalismus gsi. 1870 isch s allgimein und gheim Wahlrächt für Manne über 25i iigfüert worde, 1904 sind d Wahlmanne abgschafft und dodemit au s diräkt Wahlrächt iigfüert worde.

Mit de Niderlag im Erschte Wältchrieg und de Abschaffig vo de Monarchii i allne dütsche Staate und im Riich im Johr 1918 isch au s Schicksal vom Grossherzogtum Bade besiglet gsi. Am 22. November het de Grossherzog Friedrich II. abdanket und s Land isch zur Republik Bade worde.

Politik

D Grossherzög

D Staatsoberhäupter vom Grossherzogtum Bade sind Grossherzög us em Huus Bade gsi. Im einzelne sind des gsi:

Karl Friedrich (1728–1811), zerscht Markgraf, ab em 5. Mai 1803 Kurfürst, ab em 5. Mai 1806 Grossherzog
Karl Ludwig Friedrich (1786–1818), 10. Juni 1811 – 8. Dezember 1818
Ludwig I. (1763–1830), 8. Dezember 1818 – 30. März 1830
Leopold (1790–1852), 30. März 1830 – 24. April 1852
Ludwig II. (1824–1858), 24. April 1852 – 22. Januar 1858, Grossherzog (nominell)
Friedrich I. (1826–1907), 5. September 1858 – 28. September 1907, scho ab em 1852i Regent, ab 1856 au mit em Titel Grossherzog)
Friedrich II. (1857–1928), 28. September 1907 – 14. November 1918

S Parlemänt

S Zweichammerparlemänt vom Land isch di Badischi Ständeversammlig gsi. I di Eerscht Chammere sind d Mitglider vom Grossherzog ernännt worde, i di Zweit Chammere sind d Mitglider gwählt worde. 1870 isch für di Zweit Chammere s allgimein und gliich Wahlrächt iigfüert worde, 1904 di diräkt Wahl (statt wie vorane über Wahlmanne). S Parlemänt hät alle Gsetz und em Budget vo de Regierig müesse zuestimme, dass s gültig worde sind. 1867/1868 sind au s Gsetzesinitiativrächt und s Rächt, en Minischter aazchlage, dezuechoo.

Literatur

Universal-Lexikon vom Großherzogthum Baden. Macklot, Karlsruhe 1847 (Digitalisat).
Badisches Landesmuseum Karlsruhe (Hrsg.): Baden 1789–1918. Führer durch die landes- und kulturgeschichtliche Abteilung. Info-Verlag, Karlsruhe 2001, ISBN 3-88190-273-2.
Frank Engehausen: Kleine Geschichte des Großherzogtums Baden. DRW-Verlag Weinbrenner, Leinfelden-Echterdingen 2005, ISBN 3-7650-8328-3.
Rolf Gustav Haebler: Badische Geschichte. Battert Verlag, o. Ort 1987, ISBN 3-87989-142-7.
Wolfgang von Hippel: Revolution im deutschen Südwesten. Kohlhammer, Stuttgart 1998, ISBN 3-17-014039-6.
Wolfgang Hug: Baden (D). In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.
Wolfgang Hug: Geschichte Badens. Theiss, Stuttgart 1998, ISBN 3-8062-1022-5.
Uwe A. Oster: Die Großherzöge von Baden 1806-1918. Verlag Friedrich Pustet, Regensburg 2007, ISBN 978-3-7917-2084-5.
Aloys Schreiber: Badische Geschichte. Braun, Karlsruhe 1817 (Digitalisat).

Weblinks

Commons: Grossherzogtum Bade – Sammlig vo Multimediadateie