Феадалізм

Феадалізм (ад лац.: feudum) — эканамічная і грамадская мадэль, пры якой асноўныя сацыяльныя класы людзей — феадалы (землеўладальнікі) і эканамічна залежнае ад іх сялянства; феадалы пры гэтым звязаныя друг з другам спецыфічным тыпам прававых абавязанняў, вядомых як феадальныя ўсходы.

Слова «феадалізм» выкарыстоўвалася англійскімі юрыстамі XVII ст. як пазначэнне тыпу ўласнасці; як грамадска-палітычны тэрмін яно ўжываецца ў Мантэск’ё. Паданне аб феадалізме як аб этапе сацыяльна-эканамічнай гісторыі чалавецтва, які адпавядаў у Еўропе Сярэднявеччу, развіваецца ў французскай гістарыяграфіі пачатку XIX ст., першым чынам у Гізо. У афіцыйным савецкім марксізме феадалізм разглядаўся ў якасці адной з пяці грамадска-гістарычных фармацый, больш высокай у параўнанні з рабаўладаннем. У XX ст. розныя гістарычныя школы высоўвалі розныя канцэпцыі феадалізму; некаторыя наогул не выкарыстоўвалі гэты тэрмін. У сучаснай навуцы часта выкарыстоўваюцца тэрміны традыцыйнае грамадства, аграрнае грамадства. Пануючы тып эканомікі пры феадальным ладзе — натуральная гаспадарка, уклад — традыцыйны.

Пры феадальных адносінах уладальнікі зямель (феадалы) былі ўключаны ў феадальную іерархію: ніжэйстаячы (васал) атрымліваў за службу зямельны надзел (феод або ф’еф) і прыгонных у вышэйстаячага (сеньёра). На чале феадальнай іерархіі стаяў манарх, але яго ўлада звычайна значна саслабленая ў параўнанні з паўнамоцтвамі буйных сеньёраў, якія, у сваю чаргу, не мелі абсалютнай улады над усімі землеўладальнікамі, што стаялі ніжэй за іх у феадальнай іерархіі (прынцып «васал майго васала — не мой васал», што дзейнічаў у шматлікіх дзяржавах кантынентальнай Еўропы). Сяляне працавалі на землях, што належалі феадалам усіх узроўняў, і плацілі ім паншчыну або чынш.

Феадалізм у Заходняй Еўропе, па шэрагу канцэпцый, стаў усталёўвацца яшчэ ў V ст. нашай эры ў позняй Рымскай імперыі. Адметнымі рысамі феадалізму ў Заходняй Еўропе былі высокая ступень палітычнай дэцэнтралізацыі, дуалізм свецкай і духоўнай улад, спецыфіка еўрапейскага горада як цэнтра рамяства і гандлю, ранняе развіццё гарызантальных грамадскіх структур, публічнага прыватнага права. Затым, у сярэднія стагоддзі, ён стаў панаваць у Еўропе аж да буржуазных рэвалюцый. На змену феадальнаму ладу прыйшоў капіталістычны.

У антычным свеце найболей блізкую да феадалізму сістэму мела Персідская імперыя, у якой цяжкаму вершніку даваўся надзел падобны з феадальным феодам.

Гл. таксама

• Феод
• Аграрнае грамадства
• Субінфеадацыя