Houfsjtad
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Nuts. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
De houfsjtad van 'n landj, (deil)sjtaat, of provincie is 'n
belangrieke sjtad woevandaan 't landj, de (deil)sjtaat of de provincie besjtuurd weurt. Bie 'n gemeinte kalt me vaak euver 'n houfplaatsj.
Brussel is de houfsjtad van Vlaondere, 't Belsj en de Europese Unie.
'n Belangrieke oetzundering op dees raegel vurmp Nederland, woe de houfsjtad Amsterdam neet de zeitel van de regiering vurmp; dees zit in de residentiesjtad D'n Haog. De Republiek der Nederlanden woerd in de Franse tied een koninkriek onger Lodewijk Napoleon. Hae vestigde zich in Amsterdam en vanaaf dat moment woerd de sjtad Amsterdam 't regieringscentrum en de houfdsjtad. In 1813 vertrokke de Franse en in 1815 woerd Willem I keuning van Nederland. Amsterdam bleef nog ummer de houfsjtad. De regiering vertrok, net als daoveur, truuk nao D'n Haog. Hiemit is Den Haag de regieringszeitel van Nederland geweure.
't Zelfde is 't geval bie Bolivia. Sucre is de formeil houfsjtad; de regiering zeitelt in La Paz.
De houfsjted van väöl leng zunt relatief groete sjtae. Zoe woene d'r in de agglomeraties van Londe en Paries miljoene luuj. In leng as Cuba mit Havanna en Mexico mit Mexico sjtad woent tot 'n derde van de bevolking in de hoefsjtedelijke agglomeratie.
E rillatief groet aontal hoofstei is oontworpe; dees stei zien daan speciaol gestiech um es hoofstad te dene. Gemeinelek deit me dat um 'n hoofstad centraol in 't land te höbbe, of umtot bestoonde stei te belaoje zien ('n käös veur stad A kin in 't naodeil vaan stad B weure oetgelag). 'n Oetzundering is Sint-Petersbörg, wat speciaol aon de rand vaan Rusland woort aongelag um beter contak te hawwe mèt 't weste (intösse is Moskou weer de hoofstad). Wijer veurbeelde vaan oontworpe hoofstei zien Belmopan (hoofstad vaan Belize), Brasília (hoofstad vaan Brazilië), Canberra (Australië), Naypyidaw (Birma) en Washington D.C. (Vereinegde Staote).
De hoofstad steit meistes geliek aon de groetste stad vaan de betröffende regio. In Europa is dat beveurbeeld euveral 't geval, mèt oetzundering vaan Ankara, wat de hoofstad vaan Törkije is mer neet de groetse stad. Istanboel is vaan ajds de groetste stad vaan Törkije en 't veurmaoleg Osmaons Riek. Wie Atatürk de Törkse Rippebliek oetreep besloot heer evels tot de nui hoofstad moos ligke in 'n centraol plaots in Anatolië. In de VS is 't tegeneuvergestèlde 't geval. Dao zien de meiste staotshoofstei neet de groetste stad vaan de staot, en dèks zelfs ikkenomisch irrillevant. Zoe is neet New York City mer Albany de hoofstad vaan de staot New York. Dit heet versjèllende reies. Soms waor 't strategisch gezeen 'n gooj plaots um te marchandere mèt aander staote of um Europese legers (bev. de Ingelse of de Spanjole) aof te hawwe, mer 't kump bekans ummertouw drop neer tot de Amerikaanse hoofstei woorte aongeweze veurtot 't de groete demografische veranderinge gaof in Noord-Amerika die 't begin vaan de greuj vaan de allewijl prommenènte stei in beweging zatte. Dit dewijl in Europa de hoofstei zien aongeweze naotot de groete urbaon centra vaan 't continent ziech al hadde gevörmp. Dink daan beveurbeeld aon Amsterdam, Londe, Paries en, nog awwer, Roeme. Amsterdam is zelfs e contraveurbeeld vaan de Amerikaanse hoofstei: Amsterdam heet gein inkel institutie die normaliter weure gebruuk um 'n hoofstad te definiere. Zie heet häören titel te daanke aon 't feit tot zie sumpeleweg al veur 'n paar iewe 't groetste ikkenomisch centrum vaan 't land is.
De hoofstei vaan de Limbörge
[bewirk | brón bewèrke]De hoofstad vaan Nederlands Limbörg is Mestreech en die vaan Belsj Limbörg is Hasselt. Wie Limbörg e Hertogdom waor vaan 1082 bis 1795 waor de stad Limbörg de hoofstad. Dao zien de allewijl provincies daan ouch nao verneump. Vaan de allewijl Limbörge waore evels allein stökskes vaan 't allewijl Nederlands Zuid-Limbörg deil vaan 't Hertogdom. De provincie Limbörg die daonao opvolgde kaom groofeweg euverein mèt de allewijl Limbörge. Daovaan waor Mestreech de hoofstad. Limburg laog oondertösse in de provincie Luik. In 1830, wie Nederland 't oostelek deil vaan Limbörg bezat en Belsj ziech mèt 't westelek deil oonaofhenkelek had verklaord, had 't nui Belsj Limbörg zien eigeleke hoofstad neet mie oonder controle: Mestreech woort succesvol bezat door de Hollenders. Gekoze woort veur 'n centraole stad, wat Hasselt waor, es tijdeleke hoofstad. Dat waor ouch umtot Hasselt vaan recent historisch belaank waor. In de Tiendaogse Veldtoch in 1831 hadde de Hollenders nog 's geperbeerd Hasselt in te numme, mer die stad voch succesvol trök. Hasselt waor dus Belsjgezind. Mestreech bleef hoofstad vaan Nederlands Limbörg - neet allein meh umtot 't dat historisch al waor mer ouch umtot Mestreech 'n strategische en Nederlandsgezinde stad waor in 'n wijer vrij Belsjgezinde provincie. De käözes vaan de hoofstei vaan de Limbörge höbbe daorum väöl te make mèt mekaars polletieke hajding mèt hun eige len. De Limbörgse hoofstei zien oonveranderd gebleve.
Brónne
[bewirk | brón bewèrke]- Bron veur lèste paragraof in de introductie: http://www.ibtimes.com/states-union-weird-bizarre-fascinating-world-state-capitals-1082756.
- De paragraof euver de Limbörgse hoofstei is gebasseerd op 'n aontal Limbörgstaolege en Nederlandstaolege historische Wikipedia-artikele roontelum de oonderwerpe Limbörg, Hasselt en Mestreech