Barbara z Nikomedii
dziewica i męczennica | |
Miejsce urodzenia | |
---|---|
Data i miejsce śmierci | |
Czczona przez | |
Wspomnienie | |
Atrybuty |
anioł z gałązką palmową, dwa miecze u jej stóp, gałąź palmowa[1], krzyż, pawie pióro, miecz, kielich z hostią, wieża |
Patronka |
dobrej śmierci, trudnej pracy: górników, geologów, marynarzy, rybaków, żołnierzy, więźniów, kamieniarzy, AGH w Krakowie |
Barbara z Nikomedii, św. Barbara (cs. великомученица Варвара) – według legendy dziewica i męczennica chrześcijańska, jedna z Czternastu Świętych Wspomożycieli, święta Kościoła katolickiego i prawosławnego.
Świętej Barbary nie odnotowują ani antyczni Ojcowie Kościoła, ani Martyrologium Hieronima; znana jest jedynie ze średniowiecznej legendy[2] .
Żywot
[edytuj | edytuj kod]Życie i śmierć św. Barbary najczęściej datowane są na przełom III i IV wieku. Próby łączenia jej z wcześniejszymi czasami (np. lata 235–238) nie mają podstaw, z racji wątpliwej autentyczności przekazów o Barbarze[2] .
Legenda
[edytuj | edytuj kod]Według średniowiecznej legendy[2] , Barbara pochodziła z pogańskiej rodziny z Heliopolis. Ojciec Dioskuros wysłał ją na naukę do Nikomedii. Tam zetknęła się z chrześcijaństwem. Gdy ojciec dowiedział się, że Barbara została chrześcijanką, chciał ją zmusić do wyparcia się wiary. Kiedy to nie poskutkowało, doniósł na nią do władz prześladujących wówczas chrześcijan. Została uwięziona w wieży, gdzie miał przed śmiercią objawić się jej anioł z kielichem i hostią. Ścięta mieczem prawdopodobnie około roku 305 w Nikomedii lub Heliopolis, podczas prześladowań za panowania cesarza Galeriusza (305–311)[3].
Bito ją, a rany nacierano tłuczonymi skorupami, później – gdy Barbara nie chciała się poddać i nie wyrzekła się wiary – rozdzierano jej ciało hakami, przypalano boki rozżarzonym żelazem i miażdżono głowę młotami. Wreszcie obcięto jej i Julianie, kobiecie, która odważyła się żałować nieszczęsnej, piersi i wodzono po mieście na pohańbienie. Skazano obie na ścięcie, wyrok zaś na Barbarze wykonał sam okrutny ojciec.
Istnieje również legenda, według której święta Barbara, uciekając przed ojcem, schroniła się w skale, która się przed nią rozstąpiła.
Kult
[edytuj | edytuj kod]Wielkim orędownikiem św. Barbary był papież Grzegorz I, znanym jej admiratorem był św. Stanisław Kostka. Również w Polsce kult św. Barbary był zawsze bardzo żywy. W modlitewniku Gertrudy, córki Mieszka II (XI w.), wspominana jest pod datą 4 grudnia. Ze względu na niepewną historyczność jej postaci, podczas reformy katolickiej liturgii w 1969 roku kult Barbary został ograniczony. Papież Paweł VI zastosował jej wspomnienie jedynie do czci lokalnej, a imię usunął z litanii świętych Kościoła powszechnego (jednak jest wymieniana w typicznym wydaniu Martyrologium Rzymskiego z 2004[5]). Wciąż jednak Barbara jest uznawana za świętą, ponieważ w Kościele katolickim nie jest możliwa dekanonizacja[6][7][2][8]. Jej imieniem nazwano gorczycznik pospolity, łac. Barbarea vulgaris[9], potocznie zwany „barbarką” lub „zielem św. Barbary”[10].
W tradycji w święto św. Barbary wkłada się ziarnka zboża i gałązki czereśni lub wiśni do wody, które mają zakwitnąć na Boże Narodzenie. Są to gałązki św. Barbary[10].
W Kościele prawosławnym nadal jest powszechnie czczona.
Relikwie
[edytuj | edytuj kod]W VI wieku cesarz wschodniorzymski Justynian sprowadził rzekome relikwie św. Barbary do Konstantynopola, a w 1108 umieszczono je w Kijowie, gdzie znajdują się do dnia dzisiejszego[11] . Z kolei w 1202 roku wenecjanie część relikwii przekazali miastu Torcello (Republika Wenecka), gdzie znajdują się w kościele św. Jana Ewangelisty.
W Polsce znajduje się relikwia czaszki św. Barbary będąca do 1242 roku w posiadaniu książąt pomorskich, a następnie wykradziona z grodu w Sartowicach przez Krzyżaków, była przechowywana w kaplicy na zamku w Starogrodzie, a podczas wojny trzynastoletniej ukryta na zamku w Malborku, skąd król Kazimierz Jagiellończyk po zajęciu zamku przekazał ją do klasztoru w Czerwińsku nad Wisłą[12], gdzie fragment czaszki w srebrnej hermie pozostaje do dziś, przechowywany w sejfie[13].
Patronat
[edytuj | edytuj kod]Św. Barbara jest współpatronką archidiecezji katowickiej. Jest patronką dobrej śmierci i trudnej pracy[14] m.in. górników, hutników, flisaków, marynarzy, rybaków, żołnierzy, kamieniarzy, ludwisarzy, więźniów i wielu innych[3][15]. Orędowniczka w czasie burzy i pożarów.
Św. Barbara patronuje również Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie.
Dzień obchodów
[edytuj | edytuj kod]Wspomnienie liturgiczne w Kościele katolickim obchodzone jest 4 grudnia[3], natomiast Cerkiew prawosławna wspomina wielką męczennicę 4/17 grudnia[c], tj. 17 grudnia według kalendarza gregoriańskiego.
W dniu wspominania Świętej obchodzone jest tradycyjne święto górnicze – Barbórka[16].
Ikonografia
[edytuj | edytuj kod]W ikonografii św. Barbara przedstawiana jest w długiej tunice i w płaszczu, z koroną na głowie, niekiedy w czepku. W ręku trzyma kielich i hostię (symbol Eucharystii).
Według legendy tuż przed śmiercią anioł przyniósł jej Komunię Świętą. Czasami ukazywana jest z wieżą, w której była więziona (wieża ma zwykle 3 okienka, które miały przypominać Barbarze dogmat o Trójcy Świętej), oraz z mieczem, od którego zginęła[17].
Atrybuty
[edytuj | edytuj kod]Atrybutami Barbary z Nikomedii są: anioł z gałązką palmową, dwa miecze u jej stóp, gałązka palmowa, kielich, księga, lew u stóp, miecz, monstrancja, pawie lub strusie pióro, wieża[3].
Film
[edytuj | edytuj kod]O Barbarze z Nikomedii powstał film:
- Święta Barbara (wł. Santa Barbara) (2012), w reżyseria Carmine Elia, z Vanessą Hessler w roli tytułowej[18].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- Barbórka
- modlitwa za wstawiennictwem świętego
- święci i błogosławieni Kościoła katolickiego
- święci prawosławni
- Barbarka (Toruń)
- święta Barbara – inne postaci święte o tym imieniu
- „Święta Barbara” – obraz Jana van Eycka
- Sztandar 14 dywizjonu artylerii konnej
Obrazy
[edytuj | edytuj kod]-
Wizerunek św. Barbary na kopule kaplicy pw. św. Jana Nepomucena w Pałacu w Sarnach
-
Święta Barbara – rysunek Jana van Eycka
-
Tradycyjne przedstawienie Barbary na obrazie Giovanniego Antonio Boltraffio
-
Barbara z krakowską Basztą Stolarzy (detal), witraż autorstwa Józefa Mehoffera
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Liturgia katolicka oraz prawosławna według kalendarza juliańskiego.
- ↑ Prawosławna liturgia według kalendarza gregoriańskiego.
- ↑ Podwójne datowanie.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Wiesław Aleksander Niewęgłowski: Leksykon świętych. Warszawa: Świat Książki, 2006, s. 195. ISBN 978-83-247-0574-0.
- ↑ a b c d Kirsch 1907 ↓.
- ↑ a b c d Święta Barbara, dziewica i męczennica. [w:] Brewiarz [on-line]. Internetowa Liturgia Godzin.
- ↑ Zbigniew Bauer, Adam Leszkiewicz: Wielka księga świętych. T. 1. Kraków: PINNEX, 2003. ISBN 83-89265-47-8.
- ↑ Martyrologium Romanum. Libreria Editrice Vaticana, 2004, s. 656. ISBN 978-88-2097-210-3.
- ↑ Kult św. Huberta [online], wiadomości24.pl (z wypowiedzi ks. Arkadiusza Noconia z rzymskiej Kongregacji Kultu Bożego na temat tzw. "dekanonizacji"), 2 listopada 2009 .
- ↑ Calendarium Romanum (1969) : Catholic Church : Free Download, Borrow, and Streaming : Internet Archive [online] [dostęp 2024-04-22] (ang.).
- ↑ Waldemar Rozynkowski , O kulcie św. Barbary, „Niedziela” [dostęp 2009-11-29] [zarchiwizowane z adresu 2009-05-28] .
- ↑ H. Gilbert-Carter , Glossary of the British Flora, Cambridge: Cambridge University Press, 1964, xxiv+96 .
- ↑ a b Święta Barbara, Katowice 1931 [dostęp 2012-02-04] [zarchiwizowane z adresu 2012-01-30] .
- ↑ Charkiewicz ↓.
- ↑ Pomorskie dzieje relikwii św. Barbary. [dostęp 2007-01-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-01-13)].
- ↑ Jerzy Samp , W poszukiwaniu zaginionej czaszki [online], Gdańsk Nasze Miasto, 3 grudnia 2006 [dostęp 2023-06-26] (pol.).
- ↑ Włodzimierz Kwietniewski: Patronka trudnej pracy. [dostęp 2009-11-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-02-20)].
- ↑ Piotr Saługa , Żywot i losy relikwii Św. Barbary – patronki górników [online] .
- ↑ Barbórka. Jak górnicze święto obchodzono na przestrzeni wieków [online], polskieradio.pl [dostęp 2023-06-26] .
- ↑ Św. Barbara wzorem dla współczesnych (ks. Stanisław Sierla). [dostęp 2009-11-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-05-28)].
- ↑ Święta Barbara. filmweb.pl. [dostęp 2019-03-24].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Święta Barbara, dziewica i męczennica. [w:] Brewiarz [on-line]. Internetowa Liturgia Godzin.
- Jarosław Charkiewicz , Wlk. męcz. Barbara [online], Cerkiew.pl .
- Johann Peter Kirsch , St. Barbara, [w:] The Catholic Encyclopedia, New York: Robert Appleton Company, 1907 (ang.).